Karta Prusii, Vialikaha Kniastva Litoŭskaha i Biełaj Rusi, 1787 hod. Skrynšot videa alexanderbely9911 / YouTube
Jak abiacaje aŭtar u svaim uvodnym videa, u sieryi siužetaŭ jon budzie raspaviadać pra historyju Vierchniaha Paniamońnia, ci Uschodniaj Litvy, jak jon jaho nazyvaje. Pieradusim u centry ŭvahi budzie «doŭhaje» XIX stahodździe — epocha ad Vialikaj francuzskaj revalucyi 1789 hoda da pačatku Pieršaj suśvietnaj vajny. Heta palityčnaje, kulturnaje, idejnaje stahodździe nie supadaje z ramkami kalandarnaha.
Historyk adznačaje, što «technałahičny prahres ciaham XIX stahodździa išoŭ vielmi imkliva, ale humanitarny za im nie paśpiavaŭ. Tamu što masavyja ŭjaŭleńni pra Boha, miesca čałavieka ŭ suśviecie, suadnosiny pamiž pałami, ich rolu ŭ siamji i hramadstvie ciaham doŭhaha XIX stahodździa źmianialisia vielmi marudna i nieprykmietna dla sučaśnikaŭ. I «vialikaja vajna», jakoj skončyłasia hetaja epocha, była vyklikanaja abrušeńniem starych ujaŭleńniaŭ ludziej (pierš za ŭsio jeŭrapiejcaŭ) pra samich siabie, pra idealnaje i naležnaje, pra toje, dziela čaho varta žyć».
Aŭtar nahadvaje, što dla historyi Biełarusi hetaja epocha chranałahična supadaje ź pieryjadam Rasijskaj impieryi, u jakuju ŭkłalisia try značnyja šlachieckija paŭstańni (1794, 1830—1831 i 1863—1864 hadoŭ), vyzvaleńnie sialan ad pryhonnaha prava (1861 hod), pačatak industryjalizacyi i kapitalizmu, sistematyčnych hieahrafičnych daśledavańniaŭ i naradžeńnia taho, što siońnia pryniata nazyvać biełaruskaj nacyjanalnaj idejaj.
Aleś Bieły prezientuje novy jutub-kanał. Skrynšot videa alexanderbely9911 / YouTube
Na pohlad Alesia Biełaha, «dla ziamiel, jakija znachodzilisia ŭ centry anieksavanaha Vialikaha Kniastva Litoŭskaha, dla histaryčnaj Vilenščyny hetaja epocha była asabliva składanaja, bo mienavita Vilnia i jaje vakolicy apynulisia ŭ samym centry raznastajnych carskich represij. Ale da razhromu paŭstańnia 1863—1864 hadoŭ Vilnia i ŭsia Litva davoli ŭparta supraciŭlałasia i navat praciahvała stvarać vysokuju kulturu i asensoŭvać samu siabie.
Heta asabliva jaskrava prajaviłasia pamiž paŭstańniami 1830 i 1863 hadoŭ. Uvohule paradaksalna, što samyja jaskravyja vobrazy Litvy i jaje kultury prypadajuć nie na časy niezaležnaha isnavańnia VKŁ, a jakraz na epochu Rasijskaj impieryi (prynamsi, da 1863 hoda). I tut reč nie ŭ tym, što impieryja niejkim čynam spryjała hetamu kulturnamu raźvićciu, jakoje padaryła šmat značnych kulturnych postaciaŭ i artefaktaŭ, ale ŭ tym, što jakraz supraciŭ stvaraŭ hierojaŭ, vobrazy i tvory, jakija my razhladajem, čytajem i słuchajem da siońnia».
Historyk ličyć, što «stratehična, ciaham doŭhaj pierśpiektyvy, Litva marudna adstupała na paŭnočny zachad. Kali na pačatku epochi, u pieryjad napaleonaŭskich vojnaŭ miaža pamiž Biełaj Ruśsiu i Litvoj prachodziła pa dniaproŭskaj Biarezinie, to ŭ apošnija dva dziesiacihodździ isnavańnia Rasijskaj impieryi impierskaja dumka ŭpeŭniena adnosiła da Biełaj Rusi i Vilniu z bolšaj častkaj Vilenskaj hubierni».
Aŭtar adznačaje, što adna z hałoŭnych zadač cykła — «razabracca, jak tak zdaryłasia, što byłaja Uschodniaja Litva stała Zachodniaj Biełaruśsiu, što jana nabyła i straciła ŭ vyniku hetaj kałasalnaj hieapalityčnaj źmieny».
Zamak u Miry. Fota: AP Photo / Sergei Grits
Aleś Bieły anansuje, što budzie nie tak šmat razmaŭlać pra palityčnuju historyju, vojny, źmieny miežaŭ, niejkija dynastyčnyja chaŭrusy i kanflikty. Značna bolš jaho buduć cikavić inšyja aśpiekty — historyja idej, litaratury i mastactva, pobytu, simvaličnych materyjalnych realij.
«My budziem sprabavać nadać razumieńniu Litvy niejki prykmietny, žyvy, adčuvalny vyhlad», — adznačaje historyk i abiacaje, što cykł nieabaviazkova budzie prytrymlivacca strohaj chranałahičnaj paśladoŭnaści.
«Pa miery taho jak buduć vyśpiavać roznyja siužety, my budziem čas ad času viartacca nazad, hladzieć na niejkija rečy ź inšych rakursaŭ. Jakija-niebudź siužety buduć pryśviečanyja histaryčnym padziejam, inšyja — niejkim simvaličnym rečam ci litaraturnym albo mastackim tvoram, a štości, viadoma, asobam tych ludziej, jakija ŭ tyja časy i ŭ toj sistemie kaardynat nazyvali siabie lićvinami, układajučy ŭ heta niešta adroznaje ad sučasnych paniaćciaŭ «litoviec», «palak» ci tym bolš «biełarus».
Aŭtar adznačaje, što padzahałovak cykła — «Uschodniaja Litva ad Mickieviča da Karłoviča». Heta dźvie krajnija postaci, jakija chranałahična paznačajuć epochu — paet, publicyst, fiłosaf Adam Mickievič i kampazitar, spartoviec Miečysłaŭ Karłovič.
Aleś Bieły budzie ŭdziačny za zapyty na kankretnyja siužety, chacia i nie abiacaje, što jany supaduć z aŭtarskim bačańniem historyi kraju i buduć abaviazkova realizavanyja. Źviazacca z aŭtaram možna praz fejsbuk abo pa elektronnaj pošcie [email protected].
Čytajcie jašče:
Historyk Aleś Bieły vydaŭ knihu «Litvinskaja kuchnia. Bajki Kuchmistra Vieraščaki»
Vyjšła novaja kniha Alesia Biełaha
«Hety praces musić vitacca ŭ Litvie». Lićvinizm: pohlad ź Vilni
