A što, kali vaš hienom chavaje sakret pra vašaje etničnaje pachodžańnie? BBC raskazvaje historyi niekalkich čałaviek, jakija zrabili DNK-testy na nacyjanalnaść i vyjavili niečakanaje.
Kara Rubinštejn Dejryn padaryła svajmu baćku na Kalady ŭ 2017 hodzie chatni DNK-test. Žančyna chacieła daviedacca, ź jakoj častki Afryki rodam jaje prodki.
Jana ŭžo pabudavała svajo hienieałahičnaje dreva da bratoŭ-raboŭ z Techasa. Ale jana maryła advieźci troch svaich synoŭ u Afryku i ździejśnić toje, što jana nazyvała «padarožžam u pošukach našych karanioŭ».
Heta byŭ cikavy padarunak, ale nie vielmi aryhinalny. Nabory ad kampanij AncestryDNA, 23andMe i MyHeritage daryli adno adnamu na Kalady ludzi, u jakich užo było ŭsio astatniaje.
Miljony ludziej z roznych krain adpravili svaje DNK na testavańnie, heta zrabiŭ, naprykład, kožny 20-ty brytaniec i bolš za 26 miljonaŭ amierykancaŭ.
Mnohich pryciahvaje panadlivaje abiacańnie, što našy hieny mohuć raskazać nam, chto my na samaj spravie i adkul. Tak dumała i Kara. Jana kupiła test sabie i tatu.
Kara rasła ŭ Sietle, jaje mama była biełaj, a baćka ciemnaskurym, i rasizmu ŭ žyćci dziaŭčynki chapała. U škole jaje dražnili «Area», «napaŭkroŭkaj» i «ziebraj». Zapaŭniajučy ankiety ŭ pačatkovaj škole, maci Kary pastaviła ptušku ŭ poli, u jakim havaryłasia, što jaje dačka ciemnaskuraja.
«U Złučanych Štatach dziejničaje praviła adnoj kropli kryvi, zhodna ź jakim, kali ŭ vas jość adna kropla afrykanskaha pachodžańnia, vas ličać kalarovym čałaviekam», — kaža Kara.
Jaje mama dumała, što heta dapamoža dziaŭčyncy trapić na niekatoryja prahramy dapamohi. Adnak administratar škoły, pahladzieŭšy na źniešnaść Kary, usumniŭsia, što jana maje prava na takuju prahramu.
Zrešty, rasa i etničnaja prynaležnaść zaležać daloka nie tolki ad koleru skury, kaža Kara. «Vy nie možacie pahladzieć na čałavieka i skazać, chto jon pa nacyjanalnaści».
Vyniki svajho DNK-testa Kara atrymała niezadoŭha da 44-ha dnia naradžeńnia. Jany byli ŭ vyhladzie dyjahramy.
Adnu pałovu «pirahu» zajmała finskaje, niamieckaje i anhlijskaje pachodžańnie žančyny, a inšaja pałova śćviardžała, što Kara była na 50% habrejkaj-aškienazi. Mužčyna, jaki vychavaŭ Karu, nie byŭ jaje rodnym baćkam, i ŭrešcie vyśvietliłasia, što jana nie mieła afraamierykanskaha pachodžańnia.
Rubinštejn Dejryn ciapier naležała da etničnaj hrupy, pra jakuju ničoha nie viedała. «Ja nikoli raniej nie čuła słova «aškienazi». Ja navat nie viedała, što maja mama kaliści była znajomaja z habrejem». Jana ŭśmichajecca: «Vidavočna, adnojčy heta zdaryłasia».
Praź piać hadoŭ paśla hetaha adkryćcia padčas našaj sustrečy ŭ zumie na Kary — kułon z zorkaj Davida.
Jana pryniała refarmavany iudaizm i niadaŭna viarnułasia ź niekalkich miesiacaŭ padarožža pa Izraili. Jana ŭziała imia svajho bijałahičnaha baćki — adsiul i Rubinštejn — choć jon pamior bolš čym za 10 hadoŭ da taho, jak jana prajšła test DNK, i jaho siamja nie choča mieć ź joj adnosinaŭ.
Tamu ŭ Kary nie było nikoha, chto dapamoh by joj zaryjentavacca ŭ novaj habrejskaj identyčnaści. Jana pavinna była znajści jaje sama, ale, kali jana heta zrabiła, adrazu adčuła suviaź.
«Kali ja ŭpieršyniu pabyvała na Chramavaj hary, pačuła iŭryt, niešta ŭnutry mianie pstryknuła».
Ludzi, jakija raptam vyrašajuć prajści test na pachodžańnie, niaredka atrymlivajuć vyniki, jakija źmianiajuć ich žyćcio.
Jak heta — daviedacca, što vaša etničnaje pachodžańnie zusim nie toje, pra jakoje vy viedali ź dziacinstva? Što my spadkujem hienietyčna, a što jość vynikam našaha vychavańnia? I ci mohuć hetyja testy vyznačyć, chto my nasamreč?
Etničnaje pachodžańnie moža dać vam peŭnyja pryvilei ci, naadvarot, pazbavić ich.
Kali vy naležycie da mienšaści, vy z bolšaj vierahodnaściu sutykniaciesia z dyskryminacyjaj, žorstkaściu i navat hienacydam. Ale, jak dumała mama Kary, vy taksama zmožacie pretendavać na peŭnyja prahramy, stypiendyi abo navat bahaćcie.
Naprykład, ludzi, jakija pachodziać ź plemia cho-čank karennych amierykancaŭ Viskonsina, majuć prava na dolu plemiannoha bahaćcia ŭ pamiery 200 tysiač dalaraŭ. Jany atrymlivajuć jaho paśla zakančeńnia siaredniaj škoły, kali vyniki hienietyčnych testaŭ pakazvajuć, što ŭ ich jość nieabchodnaja kolkaść DNK cho-čanka.
Ale rasavaja identyčnaść — heta značna bolš, čym hieny.
Mark Tomas, prafiesar evalucyjnaj hienietyki va Univiersiteckim kaledžy Łondana ŭ Vialikabrytanii, doŭhi čas krytykavaŭ testy na hienietyčnaje pachodžańnie.
«Hetyja testy majuć davoli supiarečlivuju historyju, niekatoryja ludzi ŭ minułym vystaŭlali pierabolšanyja, a časam prosta absurdnyja pretenzii paśla takoha testavańnia», — kaža navukoviec.
Mnie nie padabajecca, kali hetyja kampanii vykarystoŭvajuć termin «etničnaja prynaležnaść», tamu što vaša bijałahičnaje pachodžańnie nie jość vašaj etničnaj prynaležnaściu. Etničnaja prynaležnaść — heta sacyjalna peŭnaja katehoryja.
Ja adčuvaju, što jany vykarystoŭvajuć hetaje słova jak eŭfiemizm dla abaznačeńnia rasy. Rasa taksama sacyjalna skanstrujavanaja, ale ŭjaŭleńni pra rasu tradycyjna hruntavalisia bolš na pachodžańni. «Heta vyhladaje krychu ahidna — heta nie bijałahična značnyja katehoryi», — kaža daśledčyk.
Kampanii, jakija pravodziać DNK-testy ŭ chatnich umovach, na svaich staronkach u internecie pryznajuć, što acenki etničnaj prynaležnaści niedaskanałyja.
MyHeritage padkreślivaje, što ich acenki majuć abmiežavańni.
23andMe tłumačyć, što bijamiedycynskija daśledavańni zvyčajna skancentravanyja na DNK ludziej jeŭrapiejskaha pachodžańnia, bo dastupnych danych inšych etnasaŭ dla paraŭnańnia značna mienš.
Kampanija taksama padkreślivaje, što jana vyznačaje vašych «hienietyčnych prodkaŭ» (heta značyć, ahulnyja hieny z hrupaj ludziej, jakija identyfikujuć siabie jak pradstaŭnikoŭ peŭnaj etničnaj hrupy), ale nie robić acenku etničnaj abo rasavaj prynaležnaści.
Tamu varta raźmiažoŭvać vynik testu, jaki pakazvaje supadzieńnie DNK z karennymi amierykanskimi papulacyjami, i zajavy pra indziejskuju identyčnaść.
«23andMe nie źmiešvaje paniaćci etničnaj prynaležnaści i hienietyčnaha pachodžańnia, — dadaje pradstaŭnik kampanii. — My zaŭsiody razumieli važnaść vyraznaha adroźnivańnia hetych paniaćciaŭ».
AncestryDNA adznačaje, što vysnovy ab etničnaj prynaležnaści robiacca na asnovie paraŭnańnia DNK z etałonnaj paniellu etničnych pryładaŭ, nazvanych ŭłasnaručna, jakija nie źjaŭlajucca asobnymi bijałahičnymi katehoryjami. I tamu vyniki testavańnia mohuć być nie zusim idealnymi dla vyznačeńnia vašych prodkaŭ.
Ale ŭsie try kampanii padkreślivajuć etničny i nacyjanalny składniki vynikaŭ u svaim markietynhu. I heta časta vyklikaje cikavaść spažyŭcoŭ.
Džejkabsen razvažała pra svajo pachodžańnie z taho času, jak 50 hadoŭ tamu pačuła vypadkovy kamientar. Jana vyrasła ŭ Kvinsie ŭ Ńju-Jorku i była dačkoj dackich imihrantaŭ, jakija pryjechali ŭ ZŠA ŭ 1947 hodzie.
«Maje baćki byli śvinhierami», — raspaviadaje žančyna. Kali joj było 16 hadoŭ, chłopiec jaje maci raptam zaŭvažyŭ, što bijałahičny baćka Džejkabsen byŭ čornym. Da hetaha momantu ŭ Džejkabsen nie było pryčyn sumniavacca ŭ tym, što jana na 100% datčanka.
«Ja była ašałomlenaja. Ja nie razumieła, pra što jon kaža, — kaža dziaŭčyna. — U mianie biełaja skura, biełaja».
Paźniej u toj ža viečar jana abmiarkoŭvała hety kamientar sa svaim baćkam, i jon skazaŭ joj, što jana nadta padobnaja da svajoj babuli pa baćkoŭskaj linii, kab heta było praŭdaj.
Zrešty, ziernie sumnievu było pasiejana i nie davała spakoju Džejkabsen datul, pakul joj nie spoŭniłasia 60 hadoŭ. Ciapier, kab vyśvietlić praŭdu, joj treba było tolki plunuć u fłakon i adpravić jaho na DNK-analiz.
Kali pryjšli vyniki, dyjahrama pakazała, što Džejkabsen mieła 25% hienaŭ zachodnieafrykanskaha pachodžańnia. «Zirnuŭšy na vyniki testu ŭ mejle, ja znajšła adkaz na pytańnie, jakoje turbavała mianie 50 hadoŭ».
Jana vyrašyła daviedacca pra heta bolš. Jak pakazvaŭ sajt 23andMe, pa supadzieńni DNK u jaje pavinna była być stryječnaja siastra, i Džejkabsen napisała joj praz sajt.
Razam jany vyśvietlili, što jaje bijałahičnym baćkam byŭ tancor, jakoha zvali Poł Mires-małodšy. Džejkabsen sprabavała znajści ŭ internecie jakuju-niebudź infarmacyju pra jaho, i ŭ rešcie rešt napisała miemuary pra pošuki svajoj hienietyčnaj identyčnaści.
Jana pryniała svaju novuju afrykanskuju identyčnaść. I hetak ža, jak čałaviek u rekłamie sajta Ancestry, Džejkabsen źmianiła svoj styl adzieńnia.
Jana pačała ekśpierymientavać z paviazkaj, viadomaj u Nihieryi jak «hiele», i z dapamohaj YouTube navučyłasia zaviazvać jaje. Jana kupiła svajmu 28-hadovamu synu Aleku ŭ miascovaj kramie dašyki — malaŭničuju zachodnieafrykanskuju kašulu.
Ale Aleku było niazručna nasić jaje. «Kašula vyhladała pryhoža, ale ja padumaŭ, što heta žart, — kaža jon. — Ja heta dakładna nie zmoh by nasić».
Alek patłumačyŭ svajoj maci, što jaje ekśpierymienty z afrykanskaj kulturaj byli svajho kštałtu kulturnym prysvajeńniem. Niezaležna ad taho, što pakazali vyniki jaje DNK, skazaŭ jon, kali čałaviek vyhladaje biełym, jon nie moža adčuvać śviet jak čorny čałaviek.
«Adna z asablivaściaŭ rasy — heta nie datyčyć nas samich. Heta bolš źviazana z tym, jak da vas stavicca hramadstva».
«Kali ja daviedałasia, što takoje prysvajeńnie, ja pačała pytacca ŭ siabie, ci sapraŭdy ja prysvojvaju, ci prymaju ja svajo pachodžańnie?» — kaža Džejkabsen.
Heta byŭ pačatak doŭhich hadoŭ dušeŭnych pošukaŭ. «Heta źmianiła moj vobraz myśleńnia pra rasu. Mnie treba było šmat čamu navučycca».
Džejkabsen zahłybiłasia ŭ knihi pra historyju i kulturu čarnaskurych, asabliva pra epochu baraćby za hramadzianskija pravy ŭ 1960-ja hady. Zatym u 2020 hodzie byŭ zabity Džordž Fłojd.
«Ja pačała razumieć, što nieśviadoma zasvoiła častku rasizmu, jaki byŭ vakoł mianie», — kaža Džejkabsen.
I Rubinštejn Dejryn, i Džejkabsen imknulisia daśledavać svaju novuju identyčnaść, jakuju jany adkryli z dapamohaj testaŭ.
Ale što, kali testy DNK raskažuć ludziam sioje-toje pra ich pachodžańnie, čaho b jany nie chacieli viedać?
Na Stormfront, forumie dla nieanacystaŭ i prychilnikaŭ pieravahi biełaj rasy, jość dziasiatki paviedamleńniaŭ ad ludziej, jakija zrabili testy na Ancestry, 23andme i MyHeritage, kab pierakanacca ŭ svajoj rasavaj čyścini, ale daznalisia, što jany nie takija «biełyja», jak mierkavałasia.
«Ja na 61% jeŭrapiejec, — havorycca ŭ adnym z dopisaŭ. — Ja hanarusia svajoj biełaj rasaj i svaimi jeŭrapiejskimi karaniami. Ja viedaju, što mnohija z vas bialejšyja za mianie. Mnie ŭsio roŭna. Naša meta taja ž. Ja chacieŭ by zrabić usio mahčymaje, kab abaranić našu biełuju rasu».
Adzin adkaz byŭ žorstkim. «Ja padrychtavaŭ tabie napoj. U im 61% čystaj vady. Astatniaje — cyjanid kaliju. Dumaju, ty budzieš nie suprać vypić jaho. (Tolki ŭzboŭtać jaho spačatku, tamu što tam adrazu bačna, što heta nie čystaja vada). Cyjanid — heta nie vada, i ty nie bieły».
«Kali vy prychilnik pieravahi biełych, vam nie patrebnaja navuka, — kaža Aaron Panofski, dyrektar Instytuta hramadstva i hienietyki Kalifarnijskaha ŭniviersiteta. Jon vyvučaŭ pavodziny ŭdzielnikaŭ hetych forumaŭ.
Niekatoryja ź ich kazali: «Navošta vy addajacie svaju DNK hetym kampanijam, jakija mohuć sačyć za biełymi nacyjanalistami i kantralavać ich? My i tak viedajem, chto my».
Rasa — pytańnie dyskusij siarod samich rasistaŭ. «Navat biełyja nacyjanalisty nie majuć stabilnaha i vyraznaha razumieńnia taho, što takoje biełaja rasa, jany ŭvieś čas znachodziacca ŭ stanie pieramovaŭ, sprečak i kanfliktaŭ adno z adnym nakont taho, što heta značyć», — kaža Panofski.
Kary Rubinštejn Dejryn nie pryjšłosia mianiać svaju asobu.
«Ja mahu pakinuć toje, što mnie padabajecca ŭ afraamierykanskaj častcy majho «ja», i ŭ toj ža čas pryniać svaju habrejskuju identyčnaść», — kaža jana.
Ciapier jana kiruje arhanizacyjaj, jakaja padtrymlivaje ludziej, čyjo žyćcio ŭzrušyli niečakanyja vyniki testa DNK.
Test daŭ Džejkobsen mahčymaść kinuć vyklik praduziataściam, pra jakija jana navat nie padazravała.
«Jon umacavaŭ pačućcio taho, kim ja jość, ale ŭ toj ža čas adkryŭ kuču prablem, nad jakimi treba pracavać, — kaža jana. — Mnie nie padabajecca havaryć ludziam, što ja ciemnaskuraja, — ja nie pišu heta ŭ ankietach i formach, dzie jany pytajucca pra pachodžańnie. Ale ŭ maim sercy ja adčuvaju tuju čornuju častku siabie, tuju pałovu majoj spadčyny».
Testy DNK mohuć vyznačyć, chto vašy svajaki, ale takoj rečy, jak čorny ci bieły, prosta nie isnuje. Katehoryi etnasaŭ usio jašče raspracoŭvajucca — navat karparacyjami, jakija pradajuć nabory dla testaŭ.
Vyniki testa adnoj kampanii mohuć istotna adroźnivacca ad vynikaŭ testa inšaj.
Vyniki DNK taksama mohuć źmianić vaša bačańnie śvietu, ale jany nie mohuć skazać vam, jakoj častcy śvietu vy naležycie. Heta vyznačaje tolki toje, jak vas bačyć śviet i jak vy bačycie siabie.
«U sučasnym hramadstvie naša identyčnaść šmathrannaja», — kaža Rubinštejn Dejryn.
«U nas jość mahčymaść vybirać lubyja rečy. My składanyja, i heta narmalna. Usio roŭna, što napisana ŭ vašaj DNK-ankiecie, pahłyblacca ŭ heta — ślizki šlach».
«Tyja, chto maje jaŭrejskaje pachodžańnie, viedajuć, nakolki ślizki hety šlach».
Kamientary