«Ličby na matematycy treba źvieści da pamiatnych dat». Hrodzienskaja nastaŭnica raskazała, jak ciapier pracujecca ŭ biełaruskaj škole
Raskazvajučy novuju temu, matematyki ŭ biełaruskich škołach pavinny źvieści ličby da pamiatnych dat — naprykład, 3 lipienia (Dzień niezaležnaści). Nastaŭniki zamiežnaj movy, pakazvajučy zamiežnyja słavutaści, pavinny pryvodzić i biełaruskija. Da danosaŭ pakul nie dajšło, ale abmiarkoŭvać palityku i načalstva kalehi mohuć tolki ŭ vuzkim kole. Hrodna.life pahavaryŭ z nastaŭnicaj z Hrodna pra toje, jak uładkavanaja biełaruskaja školnaja adukacyja ŭ 2024 hodzie.
Matematyka + palityka = ideałohija
Kali brać pracu kłasnaha kiraŭnika, adna z prablem — heta ideałohija. Naohuł, ideałohija ciapier prysutničaje ŭ kožnym zakutku škoły. Naprykład, «vychavaŭčy patencyjał» uroka — kali ty na svaim pradmiecie pavinien padvieści da ideałohii. Na matematycy treba źvieści ličbački, naprykład, da pamiatnych dat nakštałt 3 lipienia. Na ŭroku zamiežnaj movy ty pavinien pakazać, jak u krainie movy niešta [uładkavana], i potym padvieści, jak heta dobra ŭ nas. Pakazali słavutaści, uviali novuju leksiku, a potym treba paraŭnać. Kryndžova vychodzić.
Raz u miesiac pravodzicca ŠAU — Škoła aktyŭnaha hramadzianina. Na adu.by vychodzić mietadyčka — tam jany skidvajuć prezientacyju, rekamiendacyi, tekst. Ty pa ich pavinien pravieści ŭrok, sfatahrafavać, dać spravazdaču, što — «krasaŭčyk», usio, jak treba, pravioŭ. Byli mietadyčki pra spartsmienaŭ. Nie było tam ni Hierasimieni, ni hetych, jakija suprać. Tam usio vyvierana — ničoha lišniaha nie budzie. Uletku ty pavinien pravodzić mierapryjemstvy ŭ łahierach, pakazvać hetyja filmy cudoŭnyja ANT i BT.
Byli mierapryjemstvy, dzie raskazvali, što budzie za raspaŭsiud [ekstremisckich materyjałaŭ]. Siarod kalektyvu taksama pravodziacca takija mierapryjemstvy. Padpisvajucca, što ty aznajomleny, što kali heta zrobiš, to tabie budzie toje i toje. Naprykład, zvolniać, pa artykule pojdzieš. Navat kali ty sutki nie siadzieŭ, a štrafam abyšoŭsia, pracavać ty ŭžo nie budzieš. I dalej ty ŭžo nikudy ŭ dziaržstrukturu nie ŭładkuješsia.
Tamu što hałoŭnaje — heta charaktarystyka, jakaja vypisvajecca na papiarednim miescy pracy. Tam adzin z punktaŭ — jak ty stavišsia da dziaržaŭnaha ładu. Prapišuć, što ciabie zvolnili, bo ty byŭ asudžany pa takim i takim artykule. Pracadaŭca pahladzić na tvaju charaktarystyku i — «Davaj, da pabačeńnia!».
Napeŭna, zaŭsiody było heta ŭsio, tolki nie ŭ takoj žudasnaj formie. Užo paśla 2020 hoda pačałosia. Kali ty adzin na adzin ź dziećmi, jość mahčymaść skazać, što heta tak, a nasamreč voś tak. Ale treba heta akuratna rabić, tamu što dzieci pryjduć dadomu i raskažuć — baćki roznyja byvajuć.
Da 2020 hoda možna było spakojna chadzić na pracu ŭ «Pahoni». Dzieści ściažok paviesić maleńki, značok na sumku. Nichto ni słova nie skaža. I mitynhi ž byli dazvolenyja. A paśla 9 žniŭnia rezka — tabu.
«Što raskazać pra kureńnie, kali kurać i mama, i tata?»
Pastajanna spravazdačy niejkija: kolki mierapryjemstvaŭ praviała pa temie. Usio heta pavinna być zapisana ŭ žurnale. Tamu što potym pryjedzie prakuratura, pravieryć, a ŭ ciabie ničoha niama. Ty, moža być, i pravioŭ, ale nie zapisaŭ. Treba prosta ličyć, kolki ty pavinien pravieści ŭ miesiac pa hvałcie [hutarak], kolki — prafiłaktyki supraćpraŭnych parušeńniaŭ, kolki — pra kureńnie.
Treba, kab heta ŭsio išło ź siamji. Kali brać, naprykład, kureńnie. Nu što ja mahu vučniu raskazać pra jaho, kali ŭ jaho doma kurać i mama, i tata? I «elektronku» jamu kuplajuć?
Varjujuć pravierki biaskoncyja. Pravierka moža zajechać u škołu na tydzień: adździeł adukacyi Kastryčnickaha rajona Hrodna, potym abłvykankam, potym — ministerstva, sanstancyja, prakuratura, milicyja. Pastajanna na streśniačku pracuješ. Kali pryjazdžajuć dakumientacyju praviarać, ty nie ŭroki pravodziš, a biehaješ i papierki robiš.
Zrazumieła, što nie zaŭsiody zapoŭniš žurnał svoječasova. Kali siem urokaŭ adviała, dumaješ «Aj, zaŭtra zapoŭniu», a zaŭtra pryjazdžaje pravierka z ranicy. Jak zavučy pracujuć, nie ŭjaŭlaju. Kali jość prablemnyja dzieci, siemji, možna adrazu stralacca.
Danosaŭ niama
Asabista ŭ mianie ŭ škole danosaŭ nie było. Nastaŭniki čaściej za ŭsio nie vychodziać za ramki. Jany aścierahajucca, što chtości ź dziaciej niešta lapnie doma, i heta moža vylicca ŭ stratu pracy. Nastaŭniki niejkich vučniaŭ mohuć abmierkavać. Pra palityku starajucca nie havaryć. Kali i abmiarkoŭvajuć, to tolki ŭ maleńkim kole. U adkrytuju skazać — potym dojdzie navierch.
Ciapier dzieci roznyja. Chtości ŭ šostym kłasie pačynaje čymści cikavicca, tamu što heta doma prahavorvajecca. A chtości ŭ 11-m chodzić, jamu dali paviesić sabie hety značok, nadzieŭ i pajšoŭ.
Pra pijanieraŭ i BRSM
U BRSM była, była sprava. Aficyjna nie sychodziła. Na druhim hodzie pracy skazała, što ja nie znachodžusia, daŭno nie płaciła ŭnioski, i niejak adstali. Ja skazała: niachaj ja ličusia ŭ vas u statystycy, ale płacić ničoha nie budu.
Dziaciej nie prosta prymušajuć [iści ŭ pijaniery i BRSM], ale kažuć, što «nie pastupicie, drennuju charaktarystyku napišam». Dzieci dadomu prychodziać, nu i baćki kažuć: «Nu, fih ź im, na, ustupi». Takim čynam vybivajucca 100% BRSM, 100% pijanieraŭ.
Choć jość baćki, jakija kažuć: «Nie, ustupać nie budziem», i ŭsio. Kłasnyja kiraŭniki telefanujuć dadomu, sprabujuć uhavaryć. Ja nikoli nie prymušała, kazała: «Heta vaš vybar». Nie vielmi dobraja statystyka ŭ mianie była. Potym napisali zajavy. Dumaju, bližej da kanca vypusku tyja, kamu treba, dapišuć.
«Starałasia być siabram»
U kłasnym kiraŭnictvie ničoha składanaha niama, na samaj spravie. Prosta šmat času, sił adymaje. Tak, praca prykolnaja, cikavaja. Adčuvaješ siabie maładziejšaj, kali maješ znosiny ź dziećmi: trendy, TikTok.
Ja była nie prosta nastaŭnicaj, a starałasia być jašče i siabroŭkaj. Treba ź dziećmi znachodzić kanekt taki. Kali ŭ siemjach vykryvajucca prablemy, kali ŭ ich asabistyja prablemy, jany, byvaje, nie iduć da baćkoŭ. Kali ty nastroiła ich da siabie, dzieci mohuć pryjści pa paradu, spytać, jak u hetaj situacyi zrabić. Ja viedaju, mnohija kłasnyja kiraŭniki nikudy asabliva nie jeździać, ni ŭ pajezdki, ni ŭ pachody. A chtości małady, naadvarot, sam lubić ruch, i dziaciej ciahaje.
Ciapier prymušajuć raz na dva miesiacy vyvozić dziaciej kudyści. Prychodziać raznaradki — voś vam śpis ekskursij, arhanizujcie i dajcie spravazdaču.
Jak u 30 hadoŭ stać dyrektaram
Z kadrami ŭ škołach biada. U Hrodzienskaj vobłaści ŭ škołach niedachop nastaŭnikaŭ matematyki i fizkultury. Prablema dziesiacihodździaŭ — sacyjalnyja piedahohi i piedahohi-psichołahi. Apłata maleńkaja, a z kožnym hodam «hiemaru» bolš dadajuć. Mnohija hod-dva adpracavali i sychodziać. Źjazdžajuć za miažu albo iduć u inšuju śfieru, nie źviazanuju z vykładańniem.
Pa vobłaści ŭ minułym hodzie davoli taki šmat sychodzili ludzi — 30−40 čałaviek. Čutki chadzili, što byŭ čorny śpis ludziej, jakich treba zvolnić.
Kali ty rabotnik piśmienny, ciabie mohuć dadać u rezierv kadraŭ. Naprykład, ciabie bačać zavučam pa ideałohii, pa vychavaŭčaj pracy. Kali chtości na piensiju idzie, tabie mohuć prapanavać pasadu. Mnohija ŭžo ŭ 30 hadoŭ dyrektary. Jany pryjšli na adpracoŭku ŭ 22 hady, papracavali paru hadoŭ tam, prajavili siabie. Ich pastavili zavučami, jany prapracavali piać hadoŭ — u dakumientacyi raźbirajucca. I voś, kali łaska, chtości na piensiju sychodzić — małady nastaŭnik robicca dyrektaram.
Pakul ty prosty rabotnik, nichto asabliva ciabie nie praviaraje. Kali idzieš na pavyšeńnie, daskanała ŭsio vyviernuć.
Źbirali na biežancaŭ i dziažuryli na miažy
Prychodziać raznaradki sabrać ź dziaciej i rabotnikaŭ u Čyrvony Kryž, Fond miru, ASVOD. Pa žadańni, ale minimum rubiel-dva. Plus balučaja tema — padpiska na vydańni. Prychodzić śpis, kolki haziet treba vypisać. Administracyja raźmiarkoŭvaje. Ty idzieš i vypisvaješ, kvitancyju prynosiš. U niekatorych škołach źbirali na biežancaŭ, kali voś hetaja prablema była. Adpraŭlali nastaŭnikaŭ na miažu.
Što tyčycca zboraŭ ź dziaciej, ciapier jość baćkoŭski kamitet. Jany źbirajuć niejkuju sumu, kładuć na rachunak škoły. Kažuć dyrektaru, što pakłali sumu i chacieli b heta i heta kupić. Škoła sama zakuplaje. Kab nastaŭniku niepasredna prynieśli hrošy — ciapier takoha niama.
«Adukacyju kidajuć z boku ŭ bok»
Atmaśfiera časam niepryjemnaja, tamu što pad ciskam pracujuć i vykładčyki, i administracyja. Pravierki, ideałohii, usialakija naviny, skaračeńnie hadzin, dadavańnie hadzin. Adukacyju kidajuć z boku ŭ bok. Kožny novy ministr adukacyi niešta novaje choča zrabić. CT uviali, heta ŭviali, heta nie spadabałasia — prybrali. Ekśpierymientujuć pastajanna. Tołku jak takoha niama, i dzieci heta razumiejuć. Usio heta adbivajecca na pracesie, jak ni kruci.
Nie skažu, što ŭvieś čas heta. Časam byvaje i niadrenna, kali nijakaj pravierki niama. Spakojna pryjšła na pracu, adpracavała ŭrok u zadavalnieńnie i pajšła dadomu.
«Płaču za vučobu, a dziciaci zaliki staviać za ŭdzieł u praŭładnych mitynhach». Biełarusy raskazali, što dumajuć pra zabaronu na adukacyju za miažoj
Žančyna pieradpiensijnaha ŭzrostu, jakaja pracuje nastaŭnicaj. Skłali partret naziralnika na sioletnich vybarach
«Šerahi tvorčaj intelihiencyi ačyščajucca ad asob, jakija padryvali asnovy dziaržavy» — ministr kultury
Źbirajucca ŭzmacnić adkaznaść dla baćkoŭ, jakija niedahledzieli za svaimi dziećmi
Kamientary