Hrodna na fotazdymku 1860-ch hadoŭ. Fota: Wikimedia Commons
Dakumient apublikavaŭ Nacyjanalny histaryčny archiŭ u Hrodnie.
Heta pieralik nazvaŭ vulic, płoščaŭ, zavułkaŭ i mastoŭ Hrodna, jakim u 1864 hodzie prapanavali źmianić nazvy. Takija radykalnyja źmieny ŭ horadzie zadumali pravieści adrazu paśla zdušeńnia antyrasijskaha paŭstańnia 1863-1864 hadaŭ z metaj rusifikacyi kraju.
24 lutaha 1864 hoda ŭ Hrodzienskim hubiernskim praŭleńni byŭ zasłuchany rapart hrodzienskaha palicmajstra Vasila Źmiejeva pa pytańniach vuličnych nazvaŭ horada. Źmiejeŭ, viadoma, byŭ pryjezdžym, jahony baćka słužyŭ u rasijskim Uhličy. Pierad paŭstańniem, u 1861 hodzie, Źmiejeŭ zabaraniŭ u horadzie vykanańnie patryjatyčnych himnaŭ i praviadzieńnia manifiestacyj, na zastavach pastaviŭ vajskovyja karavuły, a paśla ŭvohule abviaściŭ u Hrodnie i hubierni vajennyja stanovišča. Miascovyja nazvy jamu byli čužymi, a časam, moža, i prosta niezrazumiełymi.
Pieralik hrodzienskich vulic da pierajmienavańnia, składzieny rasijskim palicmajstram. Fota: Nacyjanalny histaryčny archiŭ u Hrodnie
Palicmajstar vyśvietliŭ, što niekatoryja vulicy ŭ Hrodnie zusim nie majuć nazvy, a inšyja nazvy «nie adpaviadajuć miascovaściam», tamu jon skłaŭ śpis z novymi nazvami, jaki i padaŭ na razhlad hubiernskaha praŭleńnia.
Hubiernskaje praŭleńnie całkam zadavolili prapanovy palicmajstra, jano adrazu zahadała nakiravać ich u hrodzienski mahistrat. Apošni abaviazali nieadkładna zaniacca padrychtoŭkaj blašanych tablic novych nazvaŭ vulic, pamalavanych alejnaj farbaj u błakitny koler ź biełymi nadpisami, jakija paśla musili za ŭłasny košt paviesić ułaśniki damoŭ na rahach vulic. Hrošaj nie škadavali: na hetuju spravu było vydatkavana 3 253 rubli 90 kapiejek. Taksama rasijskija ŭłady ŭviali cotnuju i niacotnuju numaracyja damoŭ.
Źmieny achapili ŭvieś horad. Śpis vulic, płoščaŭ, zavułkaŭ i mastoŭ składajecca z 65 pazicyj, ź ich 45 atrymali novyja nazvy.
Najbolš paciarpieli nazvy źviazanyja z klaštarami katalickich ordenaŭ, jakija byli skasavanyja rasijskimi ŭładami jašče paśla paŭstańnia 1830-1831 hadoŭ.
Pieralik hrodzienskich vulic da pierajmienavańnia, składzieny rasijskim palicmajstram. Fota: Nacyjanalny histaryčny archiŭ u Hrodnie
Tak histaryčna Daminikanskaja vulica stała Sabornaj, Vialiki Daminikanski zavułak, jaki prachodziŭ kala himnazii — Zvonavym, Mały Daminikanski zavułak — Chlebnym, Biernardzinskaja vulica — Miaščanskaj, Bryhidskaja — Kupieckaj, Bryhidski zavułak kala majsterni — Majstroŭskaj vulicaj, kala paštovaj stancyi — Paštovaj, Banifraterskaja vulica — Tatarskaj, Biernardzinski zavułak — Malarnym, Franciškanskaja juryzdyka — Kazackaj, a Bryhickim most — Čyhunnym.
Pazbavilisia i ad nazvaŭ, jakija byli źviazanyja z histaryčnym raźvićciom horada. Padzamačny zavułak staŭ Špitalnym, Padmohiłkavy — Kamiennym, Mohiłkavaja vulica — Kryvoj (pry hetym Kładbiščanskuju zachavali), Haradnickaja — Pałacavaj, Raskoša — Sadovaj, Baśniackaja — Balničnaj, Złatarskaja — Pałatnaj, Złatarski zavułak — Sumiežnym, Padvalnaja (jakaja prachodziła pad haradskim vałam) — Kavalskaj, a Juryzdyka — Chlebnaj prystańniu.
Pieralik hrodzienskich vulic da pierajmienavańnia, składzieny rasijskim palicmajstram. Fota: Nacyjanalny histaryčny archiŭ u Hrodnie
Byli i dziŭnyja pierajmienavańni, jaki ciažka vytłumačyć łahična, naprykład, Łazavicki zavułak raptoŭna staŭ Harochavym, Padsadnaja — Aharodnaj. Častku nazvaŭ pakinuli, ale ŭ ich vypravili polskaje hučańnie: Padhurnaja stała Padhornaj, Polnaja — Palavoj, Kałužanskaja — Kałažanskaj.
Hetyja źmieny pazbavili haradskuju tapanimiku Hrodna jaje indyvidualnaści i niepaŭtornaści. U ruskamoŭnym dyskursie nazvy vulic zachoŭvalisia da zaniaćcia horada niamieckimi vojskami ŭ 1915 hodzie.
Novyja nazvy, pryŭniesienyja ŭ haradskuju tapanimiku ŭ časy mižvajennaj Polščy, byli paśla dałučeńnia Zachodniaj Biełarusi da BSSR zamienieny na jašče bolš biezabličnyja, čym u 1864 hodzie, ideałahična abhruntavanyja savieckija nazvy.
Apošnija zachoŭvajucca dahetul. Siońniašnija haradskija ŭłady znachodziać srodki na pierajmienavańnie vulic u honar Fiłareta, ale na viartańnie starych nazvaŭ vulicam u histaryčnym centry — nie chapaje ni hrošaj, ni palityčnaj voli.
