Vyniki vybaraŭ u Jeŭraparłamient 2024 hoda. Za nievialikim vyniatkam usia Zachodniaja Hiermanija prahałasavała za aljans CHDS/CHSS, Uschodniaja — za «Alternatyvu dla Hiermanii». Fota: Wikimedia Commons
Dźvie Hiermanii
U červieni 1945 hoda sajuźniki, jakija pieramahli nacysckuju Hiermaniju, padpisali pahadnieńnie pra padzieł jaje terytoryi na čatyry zony akupacyi. Paŭnočna-zachodniaja častka dastałasia Brytanii, paŭdniova-ŭschodniaja — ZŠA, a ŭschodniaja — Savieckamu Sajuzu. U 1946 hodzie Saviecki Sajuz spyniŭ pastaŭku sielskahaspadarčych praduktaŭ sa svajoj zony akupacyi ŭ zachodnija rehijony. U adkaz amierykancy ŭviali svaje abmiežavańnie. Kab paźbiehnuć kryzisu ŭ kiravańni, amierykanskaja i brytanskaja zona byli abjadnanyja, da ich u 1948 hodzie była dałučana i francuzskaja zona.
Paślavajennyja zony akupacyi. Savieckaja — zialonym koleram. Hiermanija jašče doŭha spadziavałasia viarnuć pruskija ziemli na ŭschod ad Odera, jakija adyšli da Polščy i SSSR. Tolki ŭ pracesie abjadnańnia ŭ 1990 hodzie FRH pryznała kančatkovuju stratu «ŭschodnich abłaściej Hiermanskaj impieryi». Fota: Wikimedia Commons
U mai 1949 hoda ŭ Bonie pad kantrolem vajskovych hubiernataraŭ na terytoryi zachodnich zon akupacyi była abvieščana Fiederatyŭnaja Respublika Hiermanija. U adkaz na heta ŭ nastupnym hodzie savieckaja zona akupacyi była pieratvorana ŭ Hiermanskuju Demakratyčnuju Respubliku. Dalej dźvie častki adnoj krainy raźvivalisia pa roznych ekanamičnych i ideałahičnych madelach. Kali ŭ zachodniaj Hiermanii panavała demakratyja i svabodny rynak, intehracyja ŭ jeŭrapiejskuju i mižnarodnuju supolnaść, to va ŭschodniaj była ŭstalavana adnapartyjnaja sistema, płanavaja ekanomika i izalacyjanisckaja źniešniaja palityka.
Bierlinskaja ściana — materyjalnaje ŭvasableńnie «žaleznaj zasłony», jakaja na dziesiacihodździ padzialiła Hiermaniju. Fota: Wikimedia Commons
Niahledziačy na toje, što HDR akazałasia najbolš paśpiachovaj sacyjalistyčnaj krainaj va Uschodnim błoku, sastupajučy pa ekanamičnych pakazčykach tolki SSSR, u paraŭnańni z Zachodniaj Hiermanijaj jana prajhravała. Uzrovień žyćcia nie dasiahaŭ navat davajennaha.
Nizki ŭzrovień žyćcia i palityčnyja represii pryviali da taho, što z 1950 hoda z uschodniaj Hiermanii na zachad źbiehła da 15% nasielnictva, pierš za ŭsio maładoha i vysokakvalifikavanaha. Kab praduchilić «ucioki z Respubliki», ułady zakryli miežy z FRH i pabudavali ścianu na miažy z Zachodnim Bierlinam, jaki zastavaŭsia svabodnym ankłavam pasiarod sacyjalistyčnaj krainy.
Mirnaja revalucyja 1989 hoda. Fota: Wikimedia Commons
U 1980-ja hady ŭ HDR ciski kamunistyčnaha režymu pačali słabieć. Heta było vyklikana jak unutranymi pracesami, tak i palitykaj «pierabudovy» ŭ SSSR, palitykaj admovy Michaiła Harbačova ad savieckaj hiehiemonii va Uschodniaj Jeŭropie. Natchnionyja prykładam Polščy, Vienhryi i Čechasłavakii niemcy zapatrabavali demakratyzacyi krainy. U 1989 hodzie ŭ HDR pieramahła mirnaja revalucyja, adbyłosia simvaličnaje padzieńnie Bierlinskaj ściany, jakaja padzialała adzin narod.
Uźniaćcie ściaha FRH pierad budynkam Rejchstaha ŭ noč z 2 na 3 kastryčnika 1990 hoda. Fota: Wikimedia Commons
Na pieršych svabodnych vybarach u sakaviku 1990 hoda va ŭmovach šmatpartyjnaści ź vialikim adryvam pieramahli chryścijanskija demakraty. Užo ŭ žniŭni 1990 hoda parłamient padaŭ zajavu ab uvachodžańni HDR u skład FRH. Aficyjna abjadnańnie Hiermanii adbyłosia 3 kastryčnika, jakoje ciapier adznačajecca jak dziaržaŭnaje śviata.
Abjadnanaja, ale nie adzinaja
Uzrovień biespracoŭja ŭ Hiermanii ŭ 1997 hodzie, paśla zakryćcia niekankurentnych pradpryjemstvaŭ na terytoryi byłoj HDR. Fota: Wikimedia Commons
Ale praces intehracyi nie byŭ takim hładkim. Pierabudova ekanomiki «novych ziamiel», jak siońnia niejtralna nazyvajuć byłyja terytoryi HDR, zapatrabavali ad Hiermanii vielizarnych finansavych vydatkaŭ. Kab choć niejak pakryć ichniuju častku, u 1991 hodzie byŭ uviedzieny «padatak salidarnaści», jaki isnuje dahetul, što śviedčyć pra toje, što za 30 hadoŭ paśla ŭźjadnańnia praces intehracyi ŭschodniaj Hiermanii daloki ad zaviaršeńnia.
Niepryjemnym siurpryzam dla ekanomiki Hiermanii stała pryvatyzacyja ŭschodnieniamieckich pradpryjemstvaŭ. Čakałasia, što z prodažu ich možna budzie vyručyć 600 młrd marak, ale, kab zacikavić imi inviestaraŭ, u hetyja pradpryjemstvy daviałosia ŭkłaści 270 młrd marak.
Kolkaść pamierłych na 1000 nasielnictva ŭ 1995 i 2021 hadach. Va ŭschodniaj Hiermanii nizki pracent maładoha nasielnictva i vysoki staroha, što adbivajecca na pakazčyku. Fota: Wikimedia Commons
Amal usia pramysłovaść Uschodniaj Hiermanii była pryznana sastarełaj. Bieśpierśpiektyŭnyja, niekankurentnyja vytvorčaści byli likvidavanyja. Byli začynieny ŭsie savieckija atamnyja elektrastancyi, bo jany nie adpaviadali zachodnim standartam biaśpieki: u 1976 hodzie pažar na Hrajfsvaldskaj AES ledź nie pryvioŭ da raspłaŭleńnia radyjeaktyŭnaha jadra stancyi, kali miery biaśpieki nie spracavali.
Rekanstrukcyi patrabavała taksama infrastruktura. Amal usie aŭtamabilnyja darohi, čyhunka, kanalizacyjnyja sistemy i hramadskija budynki Uschodniaj Hiermanii na momant abjadnańnia znachodzilisia ŭ avaryjnym stanie, bo ŭ apošnija dziesiacihodździ isnavańnia HDR tam amal nie nadavali ŭvahi padtrymańniu infrastruktury.
Kab paspryjać ekanamičnamu raźvićciu rehijona, byli prakładzieny novyja aŭtamabilnyja darohi i rekanstrujavany staryja. A voś mnohija čyhunačnyja stancyi i haliny, jakija aryjentavalisia na pasažyrapieravozki, naadvarot byli zakryty praz skaračeńnie nasielnictva.
Pryrost nasielnictva pavodle administracyjnych adzinak Hiermanii za trochhadovyja pieryjady z 1995 pa 2022 hod. Va Uschodniaj Hiermanii, za vyklučeńniem ahłamieracyi Bierlina, istotnaja depapulacyja. Fota: Wikimedia Commons
Pracoŭnych miescaŭ brakavała, uźnikła vielizarnaja kolkaść biespracoŭnych, mnohija ź jakich vyjechali na zachad u pošuku pracy. Heta byli ŭ asnoŭnym maładyja ludzi, što paŭpłyvała na naradžalnaść i stareńnie nasielnictva. Prablema zastavałasia niavyrašanaj na praciahu dziesiacihodździaŭ: tak, u 2005 hodzie ŭzrovień biespracoŭja dasiahnuŭ rekordnych 18,7%.
Ekanamičnaje adnaŭleńnie ŭschodniaj Hiermanii akazałasia bolš doŭhaterminovym, čym mierkavałasia pieršapačatkova. Uzrovień žyćcia i siaredniehadavy dachod u «novych ziemlach» zastajucca značna nižejšymi.
Kolkaść narodžanych na 1000 nasielnictva ŭ 1997 i 2021 hadach. Uschodniaja i zachodniaja častki krainy vyraŭnoŭvajucca pa hetym pakazčyku, ale chutčej za košt źmiašeńnia ŭzroŭniu naradžalnaści ŭ «starych ziemlach». Fota: Wikimedia Commons
Ale, viadoma, čas zhładžvaje adroźnieńni. Siońnia ŭzrovień biespracoŭja ŭ «novych ziemlach» navat nižejšy, čym u niekatorych «starych». Taksama Uschodniuju Hiermaniju najmienš zakranuŭ finansavy kryzis 2007-2008 hadoŭ, što paspryjała vyraŭnoŭvańniu z Zachodniaj Hiermanijaj. I choć nasielnictva na ŭschodzie chutčej stareje, to-bok kolkaść starych adnosna maładych bolšaja, ale naradžalnaść što na zachadzie, što na ŭschodzie pakazvaje adnolkavuju karcinu.
«Ściana ŭ hałavie»
Śvietłaforny čałaviečak, jaki šyroka vykarystoŭvaŭsia ŭ HDR, ciapier adzin ź simvałaŭ ostalhii. Fota: Wikimedia Commons
Jašče da abjadnańnia Hiermanii zachodnija niemcy nazyvali ŭschodnich «osi» (ad Ost — uschod), a tyja zachodnich — «viesi» (ad Westen — zachad). Stereatypnyja ŭjaŭleńni, jakija słužyli asnovaj dla šmatlikich aniekdotaŭ, tryvała zamacavalisia ŭ śviadomaści niemcaŭ.
Osi stereatypna ŭsprymajucca biednymi, z rasisckimi pohladami, jakija ŭ značnaj stupieni znachodziacca pad upłyvam ruskaj kultury. Kali jašče bolš hruba, to osi ličać «lanivymi nikčemami». Viesi ž (u stereatypnym usprymańni) — bahatyja i ehaistyčnyja snoby, jakija niazdolnyja być sumlennymi. Dymu biez ahniu nie byvaje.
Adrodžanaja ŭschodnieniamieckaja marka abutku Zeha, jakaja kaliści zabiaśpiečvała bolšaść spartyŭnych kamand HDR, a taksama zbornuju Savieckaha Sajuza pa futbole. Fota: tviter ZehaBerlin
Mnohija ŭschodnija niemcy pieršapačatkova pazityŭna ŭspryniali dałučeńnie da FRH, ale paśla nastroi źmianilisia. Nie apošniuju rolu ŭ hetym adyhrali i hreblivaje staŭleńnie zachodnich da svaich novych suajčyńnikaŭ. Dałučeńnie HDR da FRH traktavałasia jak pieramoha zachodnich niemcaŭ nad uschodnimi.
Mnohija ŭschodnija niemcy dahetul adčuvajuć, što jany nie naležać da abjadnanaj Hiermanii abo što jany tut čužyja. Hetaje adčuvańnie apisvajuć jak «ściana ŭ hałavie» («Mauer im Kopf») — fizičnych i jurydyčnych pieraškod niama, ale mientalna ludzi zastajucca ŭ časach svajoj ščaślivaj maładości, navat kali ŭmovy žyćcia byli nie nadta dobrymi.
Kolkaść na 1000 čałaviek bebibumieraŭ, ludziej va ŭzroście 50-65 hadoŭ, čyja maładość prypała na časy isnavańnia dvuch Hiermanij, i maładych ludziej da 25 hadoŭ, jakija nie zastali tyja časy. Fota: Wikimedia Commons
Jašče 15 hadoŭ tamu niemcy va ŭschodniaj Hiermanii ŭ svajoj bolšaści zastupalisia za HDR, amal pałova apytanych kazali, što choć byli niejkija prablemy, ale ŭ cełym žyćcio było dobrym. «Ostalhija», sum pa časach HDR, akazałasia nie mienš mocnaj za savieckuju nastalhiju na postsavieckaj prastory. Joj padyhryvajuć i vytvorcy — adradžajuć uschodnieniamieckija brendy, kab pryvabić tych, chto nastalhuje pra tavarach, na jakich vyraśli.
Hołas suprać
Dahetul dachod niemcaŭ na ŭschodzie krainy istotna nižejšy za dachod na zachadzie. Ekanamičnaja adstałaść rehijona, jakaja tolki pavialičvałasia za hady kamunistyčnaha kiravańnia, ciažkaści intehracyi i niespryjalnaja demahrafičnaja situacyja prama ŭpłyvajuć na toje, jakija pytańni chvalujuć ludziej u rehijonie i jakija partyi jany padtrymlivajuć na vybarach.
Pracent hałasoŭ vybarščykaŭ, addadzienych za CHDS/CHSS i Zialonych pavodle akruh. Najbolšuju padtrymku chryścijanskija demakraty znajšli ŭ katalickaj Bavaryi, najmienšuju — u «novych ziemlach». Zialonyja taksama nie zmahli zacikavić ekałahičnym paradkam dnia ŭschodnich niemcaŭ. Fota: Wikimedia Commons
Va ŭschodniaj Hiermanii siońnia nie znachodziać vialikaj padtrymki tradycyjnyja dla Zachodniaj Hiermanii partyi. Ni pravacentryscki kansiervatyŭny aljans partyj CHDS/CHSS, ni sacyjał-demakratyčnaja SDPH, ni Zialonyja, ni tym bolš libieralnaja SvDP.
Chryścijanskaja demakratyja akazałasia małazrazumiełaj dla ŭschodnich niemcaŭ, jaje palityki nie prapanoŭvali taho, što abiacali pravyja i levyja papulisty, a chryścijanstva za časy panavańnia ateistyčnaha režymu pierastała adyhryvać važnuju rolu ŭ žyćci ŭschodnich niemcaŭ.
Heta jašče adzin važny vodapadzieł pamiž častkami Hiermanii: u toj čas jak pratestanty pieravažajuć u centralnaj i paŭnočnaj častcy krainy, a katoliki na poŭdni i zachadzie, na ŭschodzie bolš za 70% nasielnictva nie vyznaje nijakaj viery i adnosić siabie ci da ahnostykaŭ, ci da ateistaŭ.
Vieravyznańnie pavodle akruh Hiermanii. Žoŭtym — katalickaja bolšaść, fijaletavym — pratestanckaja, zialonym — akruhi, čyje žychary pieravažna nie adnosiać siabie ni da jakoj kanfiesii. Fota: Wikimedia Commons
Vialikuju padtrymku ŭ rehijonie atrymała levaja papulisckaja partyja Die Linke — spadčyńnica Sacyjalistyčnaj adzinaj partyi Hiermanii, jakaja kaliści była adzinaj i kiroŭnaj partyjaj u HDR.
Hetamu paspryjała vialikaja roźnica va ŭmovach žyćcia i zarobkach z Zachodniaj Hiermanijaj i vysoki ŭzrovień biespracoŭja. Krajnija levyja tradycyjna atrymlivajuć kala 20% pracentaŭ hałasoŭ uschodnich niemcaŭ na vybarach.
U 2013 hodzie tradycyjnuju trochpartyjnuju sistemu ŭ Hiermanii razburyła źjaŭlajeńnie novaha hulca — ultrapravaj papulisckaj partyi «Alternatyva dla Hiermanii» (AdH). Na fiederalnych vybarach partyja atrymała najbolšuju kolkaść hałasoŭ u «novych ziemlach», choć i nie atrymała nivodnaha miesca. Jaje papularnaść niaŭchilna rasła, na nastupnych vybarach u Bundestah i Jeŭraparłamient partyja stała zaŭvažnaj siłaj.
Pracent hałasoŭ vybarščykaŭ, addadzienych za ŭltrapravuju «Alternatyvu dla Hiermaniju» i levuju Die Linke. Absalutnaja pieramoha va ŭsich akruhach Uschodniaj Hiermanii. Fota: Wikimedia Commons
Krajnie pravych padtrymlivajuć u asnoŭnym ludzi ŭ rehijonach z vysokim uzroŭniem biespracoŭja i drennaj ekanamičnaj situacyjaj, takich jak Uschodniaja Hiermanija.
«Alternatyva dla Hiermanii» prytrymlivajecca nacyjanalistyčnych, jeŭraskieptyčnych pohladaŭ i vystupaje za ŭzmacnieńnie žorstkaści mihracyjnaj palityki Hiermanii, kab abaranić «niamieckuju kulturu», ale napraŭdzie heta zvyčajnaja śpiekulacyja na ŭjaŭnym strachu małazabiaśpiečanych ludziej stracić svaju pracu na karyść tannych pracaŭnikoŭ.
Praz heta da jaje taksama prymykajuć raznastajnyja nieanacysckija, rasisckija, isłamafobnyja i ksienafobnyja ruchi.
Svajho pośpiechu partyja dasiahnuła na chvali mihracyjnaha kryzisu, jaki zachłynuŭ Jeŭrapiejski sajuz z vosieni 2015 hoda, kali ŭ razy ŭzros patok biežancaŭ i nielehalnych mihrantaŭ z Paŭnočnaj Afryki, Blizkaha Uschodu i Paŭdniovaj Azii.
Uzrovień biespracoŭja ŭ Hiermanii ŭ 2013 i 2023 hadach. Ekanamičnaja situacyja značna palepšyłasia, ale na vyniki vybaraŭ heta ŭpłyvaje mała — vyrašaje demahrafija. Fota: Wikimedia Commons
Byłyja kamunistyčnyja krainy akazalisia bolš uraźlivymi da ksienafobskaj radykalizacyi, bo na praciahu dziesiacihodździaŭ nie mieli takoha ž kantaktu z pradstaŭnikami inšych krain i kultur, jaki mieli žychary krain Zachadu. Uschodniaja Hiermanija nie stała vyklučeńniem.
U časy paślavajennaha adnaŭleńnia ekanomiki Zachodniaja Hiermanii adčuvała vostry deficyt pracoŭnaj siły, straciŭšy na vajnie značnuju častku pracazdolnaha mužčynskaha nasielnictva. Situacyja abvastryłasia z pačatku 1960-ch hadoŭ, kali HDR zakryła miažu, spyniŭšy prytok imihrantaŭ, jaki dazvalaŭ častkova zakryvać patreby Zachodniaj Hiermanii.
Zamiest niemcaŭ Hiermanija pačała najmać hastarbajtaraŭ z Turcyi, dzie byŭ mocny ekanamičny kryzis. U nastupnyja dziesiacihodździ byłyja hastarbajtary pieraciahnuli ŭ Hiermaniju svaje siemji, naturalizavalisia i atrymali niamieckaje hramadzianstva. Na momant abjadnańnia Hiermanii tut pražyvała niekalki miljonaŭ čałaviek tureckaha pachodžańnia.
Pracent mihrantaŭ ci ludziej, jakija źjaŭlajucca naščadkami mihrantaŭ. Karta 2011 hoda. U «starych ziemlach» pracent u pramysłovych rajonach, dzie najbolš byli patrebnyja pracoŭnyja ruki paśla vajny, siahaje za 30%, u «novych ziemlach» — mienšy za 5%. Fota: Wikimedia Commons
Va Uschodniaj Hiermanii masavaha pryciahnieńnia hastarbajtaraŭ paśla vajny nie było. Hamahiennaje niamieckaje hramadstva, kali sutyknułasia z realijami nacyjanalnaj raznastajnaści ŭ Zachodniaj Hiermanii, akazałasia nadzvyčaj ksienafobnym.
Na heta taksama nakłalisia prablemy pierabudovy ekanomiki i vialikaha biespracoŭja — zamiežniki ŭsprymalisia vyklučna jak tyja, chto adbiraje pracu ŭ karennych. Prytok mihrantaŭ u čas mihracyjnaha kryzisu tolki ŭzmacniŭ hetyja pierakanańni.
Zachodnim niemcam, jakija paŭstahodździa pražyli z tymi ž turkami ŭ adnoj krainie, ksienafobija akazałasia mienš ułaścivaja. Da taho ž mnohija byłyja mihranty atrymali prava hołasu i taksama mahli ŭpłyvać na vyniki vybaraŭ.
Vyniki vybaraŭ u Jeŭraparłamient u 2019 i 2024 hadach pavodle akruh. Čornym koleram — CHDS/CHSS, čyrvonym — SDP, błakitnym — «Alternatyva dla Hiermanii». Fota: Wikimedia Commons
Sioletnija vybary ŭ Jeŭraparłamient upieršyniu tak dakładna vyjavili miežy byłoj HDR i FRH — za nievialikim vyniatkam usia Zachodniaja Hiermanija prahałasavała za aljans CHDS/CHSS, Uschodniaja — za «Alternatyvu dla Hiermanii». Bolšaść usio roŭna atrymała CHDS/CHSS, ale tolki tamu, što nasielnictva «novych ziamiel» značna mienšaje za nasielnictva «starych».
Vyniki vybaraŭ u Bundestah 2013, 2017, 2021 hadoŭ pavodle akruh. Čornym koleram — CHDS/CHSS, čyrvonym — SDP, błakitnym — «Alternatyva dla Hiermanii». Fota: Wikimedia Commons
Ale zaŭvažna, što na najbolš važnych vybarach u Bundestah, vyniki jakich buduć vyznačać unutranuju palityku ŭ Hiermaniju ŭ najbližejšyja hady, uschodnija niemcy hałasujuć inačaj — na pieršaje miesca ŭ apošnija hady tut vyjšli sacyjalisty z SDP, a nie «Alternatyva dla Hiermanii». Na vybarach ža ŭ Jeŭraparłamient, vyniki jakich mienš vidavočna ŭpłyvajuć na žyćcio niemcaŭ, žychary «novych ziamiel» hałasujuć mienš adkazna.
Niahledziačy na značnyja pośpiechi ŭ intehracyi «novych ziamiel» u składzie abjadnanaj Hiermanii, jak pakazvaje dośvied «dźviuch Polščaŭ», pra jaki my pisali raniej, elektaralnyja miežy pamiž rehijonami, jakija raźvivalisia pa-roznamu, vierahodna, nie źniknuć i praz sto hadoŭ.
«Naša Niva» — krynica jakasnaj infarmacyi i bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ «NN»Čytajcie taksama:
Adbitki impieryj. Čamu Polšča palityčna dzielicca pa kolišniaj hranicy Rasii i Hiermanii
Debiełarusizacyja. Čamu Smalenščyna nie viarnułasia ŭ Biełaruś?
šmatlikija niemcy vystupajuć suprać mihrantaŭ, bo mnohija ź jakich nie asimilujucca, nie pavažajuć jeŭrapiejskija zvyčai, u tym liku zakony i rehularna traplajuć u kryminalnyja statystyki.