Žyćcio ałbanskaha piśmieńnika Ismaila Kadare, jaki pamior va ŭzroście 88 hadoŭ, pakazvaje składanaści maralnaha vybaru ŭ časy dyktatury, maŭčańnie i kałabaracyju.
1 lipienia ŭ stalicy Ałbanii Tyranie pamior Ismail Kadare — adzin ź niešmatlikich aŭtaraŭ hetaj bałkanskaj krainy, jaki viadomy va ŭsim śviecie. Tvory piśmieńnika pierakładzienyja bolš čym na 45 movaŭ śvietu. Pra jaho raskazvaje Le Monde.
Viečnyja padazreńni ŭ dvuchsensoŭnaści
Rodnym horadam Kadare źjaŭlajecca Hirakastra, jakaja ciapier uniesienaja ŭ śpis Suśvietnaj spadčyny JUNIESKA. Horad taksama źjaŭlajecca radzimaj kolišniaha ałbanskaha dyktatara Enviera Chodžy. Zdavałasia, što heta prosta supadzieńnie, ale, jak sam piśmieńnik adznačaŭ, jaho vielmi časta ciahnuła tudy — da Chodžy, dyktatury, palityčnaj historyi krainy.
Piśmieńnika časta prasili rastłumačyć, jak jamu ŭdavałasia padmanuć režym ci pajści ź im na kampramis. U adnym ź intervju Le Monde u 2001 hodzie Kadare nie chavaŭ stomlenaści ad nieabchodnaści pastajanna adbivacca ad abvinavačvańniaŭ u dvuchsensoŭnaści na svoj adras.
«Mnie niepryjemna marnavać stolki enierhii na razmovy pra heta. Pa sutnaści, ludzi ŭ mianie pytajucca, jak ja vybraŭsia ź sistemy žyvym. Ale ciabie mahli rasstralać za drobiazi, dyk navošta ja pavinien byŭ achviaravać saboj? Maralisty kažuć mnie: «Vy byli niaščyryja z dyktatarami». Ale ci treba być ščyrym z bandytami i dzikimi źviarami?»
Pa słovach samoha piśmieńnika, jahonaja ščyraść prajaŭlałasia ŭ jaho tvorčaści, jakaja pačynałasia z paezii. Svaje pieršyja vieršy jon napisaŭ u 12 hadoŭ.
Paśla zakančeńnia historyka-fiłałahičnaha fakulteta Tyranskaha ŭniviersiteta Kadare vučyŭsia ŭ Litaraturnym instytucie imia Maksima Horkaha ŭ Maskvie.
Uražańni pra toj pieryjad jon adlustravaŭ u svaim ramanie «Źmiarkańnie stepavych bahoŭ» (Muzgu i perendive të stepes, 1978). Ale vučobu ŭ Maskvie jon byŭ vymušany pakinuć paśla taho, jak Ałbanija ŭ 1960 hodzie razarvała adnosiny z SSSR. Pra toj razryŭ jon raskazaŭ u ramanie «Zima vialikaj adzinoty» (Dimri i vjetmisë së madhe, 1973).
U adnym ź intervju Le Monde u 2015 hodzie piśmieńnik, zhadvajučy toj čas, adznačyŭ:
«Było siurrealistyčna bačyć, jak kamunistyčnaja kraina pakidaje «siamju», kab zastavacca aficyjna stalinskaj. Heta byŭ kamunizm suprać kamunizmu».
U Tyranie Kadare pačaŭ karjeru žurnalista. Vydaŭ dźvie knihi paezii. A kali jamu było 27 hadoŭ, byŭ apublikavany jahony pieršy raman — «Hienierał miortvaj armii» (Gjenerali i ushtrisë së vdekur, 1963). Hałoŭny hieroj knihi, italjanski hienierał, adpraŭlajecca ŭ Ałbaniju dla pošukaŭ pareštkaŭ italjanskich sałdat, jakija zahinuli ŭ hetaj krainie padčas Druhoj suśvietnaj vajny.
Raman rezka vyłučaŭsia na fonie tahačasnaj ałbanskaj prozy, tamu na piśmieńnika abrynuŭsia škvał krytyki. Kalehi abvinavačvali Kadare va ŭniasieńni zachodniaha dekadansu ŭ nacyjanalnuju litaraturu. Piśmieńnik, jaki abraŭ hierojem svajoj knihi «ahienta impieryjalizmu», taksama vyklikaŭ padazreńni ŭ śpiecsłužbaŭ Ałbanii. Ale suśvietny pośpiech ramana vyratavaŭ Kadare.
Pisać «narmalnuju» litaraturu
Žyvučy va ŭmovach samaha žorstkaha ŭ toj čas tatalitarnaha režymu ŭ Jeŭropie, piśmieńnik plonna pracavaŭ. Im było stvorana kala 50 tvoraŭ, jakija pa-roznamu ŭsprymalisia. Dla niekatorych heta byli tvory, u jakich jon vykazvaje supraciŭ i aktyŭny ŭdzieł u baraćbie, dla inšych — tvory, jakija, mahčyma, padtrymlivajuć tatalitarny režym.
Tak, raman «Kancert u kancy siezonu» (Koncert ne fund të stinës, 1988), vydadzieny ŭžo paśla śmierci dyktatara Chodžy, vyklikaŭ abvinavačańni aŭtara ŭ tym, što jon sprabuje pakazać u lepšym śviecie režym dyktatara.
U adnym z svaich vystupleńniaŭ u 1996 hodzie piśmieńnik patłumačyŭ, što nikoli nie chacieŭ zajmacca ničym inšym, jak pisać «u žachliva składanych umovach» «narmalnuju» litaraturu.
U 1990 hodzie Kadare atrymaŭ palityčny prytułak u Francyi. Ale hałoŭnaj temaj jaho tvorčaści praciahvali zastavacca Ałbanija i Bałkany. Jon natchniaŭsia tvorčaściu Hamera, Eschiła i hrečaskich kłasikaŭ, mifami i abradami rodnaj krainy. I adnačasova piśmieńnik padsiłkoŭvaŭsia Šekśpiram, Servantesam i Hiote.
Jak adznačaje aŭtar artykuła, tvory Kadare asudžali ŭsie formy tatalitaryzmu niezaležna ad taho, isnavaŭ jon u Asmanskaj impieryi, pry fašysckich režymach ci pad uładaju Chodžy. Ale heta piśmieńnik rabiŭ amal zaŭsiody ŭ niezvyčajnaj ci mietafaryčnaj formie ź biesprecedentnaj hłybinioj rezkaści, vastrynioj i ironijaj. Jak Hulivier, jaki zhubiŭsia siarod kamunistaŭ.
Paśla padzieńnia dyktatury niekatoryja chacieli bačyć u piśmieńniku budučaha lidara krainy. Ale Kadare nikoli nie prajaŭlaŭ schilnaści da palityčnaj aktyŭnaści. Pieradusim jon chacieŭ być piśmieńnikam.
Kamientary