Biełaruski palityk, razdajučy zahady svaim padnačalenym, časta źviartajecca da leksiki, jakaja im niezrazumiełaja i patrabuje rastłumačeńnia.
4 kastryčnika, naviedvajučy padčas rabočaj pajezdki sielskahaspadarčyja pradpryjemstvy ŭ Pinskim rajonie, Alaksandr Łukašenka znoŭ zładziŭ raznos svaim niadbajnym čynoŭnikam, jakija znoŭ zrabili nie tak, jak jon chacieŭ. Jaho aburyła, što ŭ paŭnočnaj Viciebskaj vobłaści płanujuć siejać paźniej, čym u paŭdniovaj Bresckaj vobłaści. Na jaho dumku, u Viciebskaj vobłaści pasiaŭnaja pavinna była skončycca da kanca vieraśnia.
«Dobra, budziem raźbiracca, i prytym pryncypova. Mnie treba, jak pavinna być! Kolki my budziem razmandykvać pa hetych pytańniach? — My nie pasiejali… A što pieraškadžała pasiejać da 1 kastryčnika?», — aburaŭsia Łukašenka.
Heta nie pieršy raz, kali Łukašenka daje zahad nie razmandykvać. Raniej hetaje słova ŭ jahonym leksikonie ŭspłyvała ŭ časy padrychtoŭki da prezidenckich vybaraŭ 2010 hoda.
Jak adznačyŭ Siarhiej Čały, baraćba z razmandykvańniem — heta idealny zaniatak dla čynoŭnikaŭ, bo nichto, kamu daručanaja hetaja baraćba, nie viedaje, što heta takoje, a značyć i vyniki pa baraćbie ź joj možna nazvać lubyja.
Što ž značyć słova «razmandykvać»?
Słoŭnik biełaruskich havorak paŭnočna-zachodniaj Biełarusi i jaje pahraničča fiksuje słova «razmandykvać» u značeńni «platkaryć» u Navahrudskim rajonie. Žychary vioski Valeŭka kazali: «Sabrała dvanaccać bab, i razmandykvaje».
Ale hetaje značeńnie słova nie zusim pasuje da tych sensaŭ, što ŭkładaŭ u jaho Łukašenka. Čynoŭnikam pravilna vykonvać jahonyja zahady zaminajuć jaŭna nie plotki.
Sustrakajecca słova i ŭ Słoŭniku movy biełaruskaha piśmieńnika Łukaša Kaluhi, jaki naradziŭsia na terytoryi siońniašniaha Dziaržynskaha rajona. Adznaču, što i mnie viadomaje značeńnie hetaha słova ad prodkaŭ, jakija naradzilisia ŭ hetych miaścinach. U Kaluhi hetaje słova aznačaje «zajmacca pustoju havorkaju».
Z padobnym ža značeńniem, «mnoha havaryć, razvažać nad čym-niebudź, rassusolvać», fiksuje słova «razmandykivać» i Rehijanalny słoŭnik Viciebščyny ŭ vioskach Achremaŭcy Brasłaŭskaha i Janki Dokšyckaha rajona. «Vy łučšy nie razmandykivajcie, a rabotajcie», — kažuć miascovyja žychary.
Mienavita mienš razvažać i rassusolvać jakraz i zahadaŭ svaim čynoŭnikam Łukašenka, kali kazaŭ nie razmandykvać. Jamu zdajecca, što jahonyja padnačalenyja mnoha havorać pustoha, ale mała robiać taho, čaho jon ad ich patrabuje.
Nie treba dumać, što hetaje słova sustrakajecca tolki ŭ zachodniaj častcy Biełarusi. Usio ž sam Łukašenka pachodzić z uschodniaj častki krainy.
Jość hetaje słova i ŭ Krajovym słoŭniku ŭschodniaj Mahiloŭščyny, składzienym movaznaŭcam Ivanam Bialkievičam: «razmundykyvać» — značyć «pustasłović, havaryć aby-što».
U knizie piśmieńnika i movaznaŭca Hieorhija Jurčanki «Sučasnaja narodnaja leksika: z havorki Mścisłaŭščyny» sabrany ceły rossyp adnakaraniovych słovaŭ.
Žychary Mścisłaŭščyny nieadabralna kazali «razmundykavajecca» pra tych, chto bałboča: «Daj im tolka syjcicca, pašli ruzmundykyvycca, izyki ni ścichajuć».
Samu hetuju bałbatniu tut nazyvali razmundykami, a bałbatunoŭ i bałbatuch — razdundykyvańnikami i razdundykyvańnicami. «Chviodyryva ruzmundykyvyńnica pyšła, astatnija sidziać ny biaŕvieńni».
Ci voś jašče — «rabota haryć, a jany ruki złažyli, ruzmundykyjuć», jakuju zafiksavaŭ Jurčanka ŭ knizie ŭstojlivych słovazłučeńniaŭ z hetaha rehijona.
Ad čaho pachodzić słova «razmandykvać»
Ad čaho pachodzić hetaje słova, dahetul da kanca nie vytłumačana movaznaŭcami. Jany paraŭnoŭvajuć «razmandykvać» sa słovam «mandziakać», jakoje było zafiksavanaje na paŭdniovym uschodzie krainy i maje blizkaje značeńnie — «havaryć aby-što, havaryć duraści, havaryć niaznačnaje».
U Etymałahičnym słoŭniku biełaruskaj movy źviartajuć uvahu na toje, što tuju ž asnovu mand‑ možna pabačyć u łacinskim słovie mandibula, jakoje aznačaje skivicu. Jano ŭtvaryłasia ad słova mandō sa značeńniem «žavać, kusać».
Isnuje i rodnasnaje łacinskaje mentum — «padbarodak». A ŭ staražytnahrečaskaj movie jość słovy μασάομαι (masáomai) sa značeńniem «žavać», μαστιχάω (mastikháō) — «skryhatać zubami», i μάσταξ (mástax) — «rot, skivicy». Na asnovie łacinskaj i staražytnahrečaskaj movaŭ navukoŭcy prapanujuć praindajeŭrapiejskaje *mendʰ— sa značeńniem «žavać».
Jašče adzin varyjant rekanstrukcyi — *menth₂— prapanujuć sa značeńniem «miašać, raźmiešvać», vidać, ad hetaj asnovy paśla ŭtvarylisia litoŭskaje mę̃sti — «źmiešvać» i prasłavianskaje *męsti — «miašać, pieramiešvać, varušyć». Heta asnova dajšła da nas u słovie miaciež, jakoje aznačaje ŭzbrojenaje chvalavańnie, vialikaje narodnaje ŭzrušeńnie.
Tyja ž asnovy ŭziali i ŭ prahiermanskaj movie dla abaznačeńnia rota i skivicy — *munþaz. Možna zdahadacca, što ad jaho ŭtvarylisia sučasnyja niamieckaje Mund i anhlijskaje mouth.
Mahčyma, što i ŭ słavianskich movach hetaja asnova prarabiła paralelny šlach, ale sastupiła inšaj leksicy, zastaŭšysia tolki ŭ takich dyjalektnych słovach, jak «razmandykvać» ci «razmundykavać». Małazrazumiełaje biełaruskaje słoŭca ź leksikona Łukašenki, jak vyjaviłasia, maje staražytnaje, ale pakul nie da kanca vyvučanaje pachodžańnie.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆŁukašenka: Chto tam u Rasii viakaje na šmatviektarnaść Biełarusi i vyzvaleńnie palitviaźniaŭ?5
Kamientary
I voś ciapier vyśviatlajecca, što Prezident viedaje staražytnyja słoŭcy, niaznanyja nikomu, aproč słoŭnikaŭ.
Fizičny-reletyviski fakultet AN adznačaŭ niezvyčajnyja ŭspleski enerhii kalaziemnaha efiru naprykancy leta 1954 h, imavierna časaprastoravaja kratavina pryniesła nam adnaho z Kiejstutavych synoŭ, dalej radavodam Palamonaviča, i jon vaładaryć nami, časam ŭžyvaje staražytnyja, pazamšełyja słovy.
Supadaje i infarmacyja pra śmierć (zadušany ŭ Krevie) prezidentavaha taty padčas vajny. Vajna nie Vialikaja Ajčynnaja, a suprać Jahajły.