«Ludzi pavinny cikavicca palitykaj». Čatyry historyi pra Łukašenku, Ryčarda Pajpsa, savieckaha raźviedčyka i vieru ŭ svoj narod

I

Pra moj pieršy materyjał, na jaki adreahavaŭ Łukašenka. Jon byŭ adnym z maich pieršych materyjałaŭ u pryncypie. Heta byŭ tekst pra toje, jak Łukašenka pacałavaŭ Karan padčas sustrečy z Erdahanam u Turcyi. Była takaja situacyja, što turecki prezident pacałavaŭ Karan i daŭ Łukašenku. I toj zrabiŭ toje samaje.

Ja pajšoŭ pa redakcyjach RS, dzie pracuje šmat musulman, i pytaŭsia, što heta značyć pavodle ich tradycyi. Adkazy byli roznyja: Łukašenka ateist i tamu jon nie maje prava całavać Karan, bo jon niavierny. Ale adzin adkaz byŭ pra toje, što, całujučy Karan, možna pryniać isłam. Ja ŭsie hetyja viersii i zhadaŭ u siužecie.

Praz paru dzion byŭ adkaz Łukašenki. Jon z horyčču skardziŭsia, kštałtu, «vot žurnalisty prycepiliś, što ja całavał Karan. Nu a što mnie nada była zdiełać, jeśli Erdahan mnie jevo dał?»

II

Druhaja historyja pra toje, jak davodziłasia palavać za haściami siužetaŭ. Na 100-hodździe balšavickaha pieravarotu ja razmaryŭsia zrabić intervju z najlepšym amierykanskim historykam kamunizmu, byłym daradcam Rejhana i CRU Ryčardam Pajpsam. Na toj čas jamu było amal 95 hod.

Treba było znajści numar. U našych bazach danych jaho nie było. Ale ja zhadaŭ, što padčas studenckaj pracy ŭ ZŠA šukaŭ numary praz adrasnuju knihu ŭ internecie. Cud, ale jana jašče pracavała. I tam byŭ tolki adzin Ryčard Pajps.

Ja nabraŭ numar i pačuŭ hołas prafiesara: «Tak, ja mahu z vami pahavaryć, ale pazvanicie praz 15 chvilin, ja kahości čakaju». Ani praz 15 chvilin, ani praz hadzinu i ceły dzień, Pajps nie padymaŭ. Ja nie moh sabie daravać, što ja nie «prymusiŭ» jaho razmaŭlać adrazu (a mianie ž vučyli, što treba adrazu, a nie miamlić, što tak, tak, ja pierazvaniu).

Ale ja nie adpuskaŭ, barabaniŭ kožny dzień pa 5 razoŭ jak samy sapraŭdy stałkier. I ŭ niejki dzień słuchaŭku padniaŭ jaho syn i skazaŭ, što tata čatyry dni ŭ špitali. Vyjaviłasia, što kali ja jamu zvaniŭ, jon čakaŭ lekaraŭ i jany pilna zabrali jaho ŭ špital.

Syn daŭ jaho mabilny. Ja nabraŭ numar, i badziory prafiesar Pajps pahadziŭsia dać intervju na špitalnym łožku. Jano nie było doŭhaje, ale dla mianie stała vielmi darahim.

Adkaz Pajpsa na majo pytańnie, jak nie stać achviaraj dyktataraŭ, hadami staić u vušach: «Ludzi pavinny cikavicca palitykaj».

Vyhladaje, što heta było apošniaje intervju Pajpsa ŭ žyćci. Praź niekalki miesiacaŭ jon pamior. Inšych ja nie znajšoŭ.

III

Historyja pra maje «brudnyja mietady» pracy. U 2017 hodzie 100-hadovy jubilej adznačaŭ saviecki raźviedčyk, jaki pa lehiendzie ŭratavaŭ ad źniščeńnia Krakaŭ padčas Druhoj suśvietnaj vajny. Čamu jon byŭ mnie cikavy? Bo heta biełarus z Vałožynskaha rajona Alaksiej Bacian.

Treba było znajści numar, jon žyŭ u Maskvie. Heta byŭ vyklik, ale ja spraviŭsia jak sapraŭdny raźviedčyk. Znajšoŭ praz bazu danych maskoŭskich numaroŭ Baciana A. pa inicyjałach. Ale ničoha nie atrymlivałasia, numar nie isnavaŭ. Tady pazvaniŭ u maskoŭskuju daviedku. Tam pani skazała, što numar źmianiŭsia, dakładniej, adna ź jaho ličbaŭ. Ja pačaŭ prasić. Pani, jak toj Sudapłataŭ, stajała na svaim i kazała, što heta parušeńnie pravił.

Ja pačaŭ brać žałaściu: «Dievuška, eto sovietskij hieroj, siehodnia jemu 100 let». Kazaŭ niešta pra Vialikuju ajčynnuju, pra akopy, pra partyzan. U vyniku jana źlitavałasia i pahadziłasia skazać, što źmienienaja pieradapošniaja ličba, ale na što — nie skazała.

Ničoha nie zastavałasia, jak nabirać pa čarzie ad 1 da 10. I ŭ niejki momant ja pačuŭ na druhim kancy: «Havarycie, Bacian słušaje». Vymova vydavała našaha ziemlaka. My miła pahamanili 15 chvilin, jon raskazvaŭ, što jaho pieršaja mova biełaruskaja, kazaŭ, jak na «Maskvičy» jeździŭ raniej kožny hod pad Vałožyn. Paśla słuchaŭku vyrvała jahonaja dačka: «Iźvinitie, k nam prišli priedstavitieli vłasti». I adkłała słuchaŭku. Ale sprava zroblenaja.

Ciapier ja mahu pachvalicca, što čuŭ hołas čałavieka, jaki nibyta vyratavaŭ Krakaŭ, bo jość viersija, što heta łuchta, prydumanaja savieckaj prapahandaj. Drobiaź, a ŭsio adno pryjemna.

IV

I historyja pra toje, jak vieryŭ u biełarusaŭ i nie pamyliŭsia.

Praz dva miesiacy paśla pačatku pracy na «Svabodzie» ja ŭdzielničaŭ u našaj analityčnaj prahramie. Hamanili my pra toje, ci zdolnyja biełarusy na pratest, abaronu svajho honaru.

Ja prosta pryviadu cytatu. Heta 2016 hod, kali plavać na siabie było normaj, a abaronca biełarusaŭ moh vyklikać śmiech.

«U aŭtorak adbyŭsia vypadak, pra jaki paviedamili ŚMI — vypadak trahikamičny: niekalki žančyn zachapili tramvaj u Viciebsku i prymusili jechać na patrebny im prypynak. Zdareńnie dla Biełarusi, dzie padčas apazicyjnych demanstracyj ludzi pierachodziać darohu na zialonaje śviatło, vielmi nietypovaje. I chacia depo byccam by abviarhaje heta, ja ŭsio ž u stanie pavieryć u jaho praŭdzivaść, tamu što nieadnojčy naziraŭ u biełaruskaj pravincyi, ci było heta niejkim hvałtam ci nie, źmienu maršrutu hramadskaha transpartu. Ja i sam niekalki razoŭ kryčaŭ, kab źmianili.

Dy i ŭvohule panuje takaja dumka, niby biełarusy pamiarkoŭnyja, rachmanyja. Tut jość i inšaja zamaloŭka, znoŭ ža niadaŭniaha času: videa z adnoj z kramaŭ, dzie rabaŭnik sa zbrojaj patrabuje hrošaj. Tut usie pakupniki cichieńka mianiajuć čarhu, a žančyna padpiraje hałavu rukoj, maŭlaŭ, abrydli ŭžo hetyja bandziuki.

Heta nie adzinaje videa — miesiac albo dva tamu było inšaje, kali čałaviek u abmieńniku patrabavaŭ dać tyja hrošy. Tam takaja cikavaja dyskusija zaviazałasia, dumaju, psichaterapeŭty mahli b vypuścić jaki admysłovy časopis pra hetaje zdareńnie. Tamu što ludzi ŭ inšaj krainie vielmi b ździvilisia, što čałaviek sa zbrojaj staić, a žančyna narmalna dyskutuje pra toje, jak vam nie soramna, ja taksama mała zarablaju.

Jakaja lepš z hetych karcinak pakazvaje charaktar biełarusa i što nasamreč moža jaho razzłavać, kab pajści na adčajny krok? Zatrymać tramvaj ci navat napaści ź pistaletam? Biełarusy, kaniešnie, roznyja, jak i ŭsie ludzi na śviecie. Majo mierkavańnie, što biełarusy spakojnyja da peŭnaha momantu, a paźniej, kali prachodzić peŭnaja miaža, my robimsia vielmi vybuchovymi i tady ŭžo trymajciesia ŭsie. Mahčyma, heta nia sprava honaru ci hodnaści, tamu što, mnie padajecca, my možam achviaravać imi, kab zdabyć dla siabie niejkija punkty. Vypadak u Viciebsku pra heta śviedčyć.

U časy vajny vielizarnaja kolkaść ludziej pa mierkach Jeŭropy pajšła ŭ Biełarusi ŭ les. Dahetul nieviadoma, śviedčyć heta pra hieraizm ci nie. Ale heta, na maju dumku, śviedčyć pra toje, što naš čałaviek moža kinuć usio. Lepš, kaniešnie, było b zastacca ŭ vioscy, cichieńka siadzieć, apracoŭvać pole, a čałaviek admaŭlajecca ad stabilnaści. U 90-ch hadach 100 tysiač ludziej na Płoščy, strajk rabočych, čyhunačniki pierakryvali čyhunku. Chto b moh padumać, što takoje moža zdarycca ŭ Biełarusi? Jak Niakrasaŭ apisvaŭ biełarusa — staić, pachiliŭ hałavu…

Nasamreč heta ŭsio nie tak. Heta stereatypy, jakija budavalisia vakoł biełarusaŭ. Siońnia na našym sajcie źjaviłasia cikavaja publikacyja pra toje, što ŭ 60-ja ludzi ŭ Słucku padpalili sud, kab prymusić pakarać zabojcu. Ja takich vypadkaŭ viedaju dziasiatki z maich rodnych miaścin. I zabivali staršyniu sielsavieta paśla vajny. Prosta my mała, vidać, jašče viedajem pra siabie, abo trochi saromiejemsia našaha sapraŭdnaha vobliku. Razzłavać nas mohuć, kaniešnie, pierš za ŭsio ekzistencyjnyja pytańni, kali nam sadziacca na hałavu.

Toje, što biełarusy ŭsio jašče ciahnuć hetuju lamku i iduć, śviedčyć pra toje, što jašče nie mocna sieli. Ale ja pierakanany, kali b adbyŭsia niejki hramadski vybuch niezadavolenaści, u Biełarusi było b značna horš, čym na jakim Majdanie, bo 20 hadoŭ heta ŭsio źbirajecca ŭ čałavieku, i heta moža vielmi kiepska adbicca paźniej, kali vyjdzie ŭ adzin momant».

• 14
• 3
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0