Niaprosty kampramis prafiesara Astroŭskaha

Karespandenty «NN» praviali adzin dzień ź siamjoj vykładčyka hrodzienskaha Mieduniviersiteta, jaki adstajaŭ prava svajoj dački navučacca pa-biełarusku.

2 vieraśnia pad voknami Hrodzienskaha harvykankama źjaviłasia hrupa ludziej z płakatami. Prafiesar Aleś Astroŭski z žonkaj Aksanaj i dziećmi, a taksama žurnalist Uładzimir Chilmanovič pryjšli patrabavać adkryćcia ŭ Hrodnie biełaruskaha kłasa. Pikietoŭcaŭ pryniali ŭ harvykankamie i paabiacali paspryjać. A paśla hetaha ich usich zatrymali milicyjanty i advieźli ŭ pastarunak. U chutkim časie darosłych čakaje sud. Adnak heta nie adziny vynik ich adčajnaha ŭčynku. Śvieta Astroŭskaja budzie vučycca pa­-biełarusku.

Apošniaja biełaruskamoŭnaja škoła Hrodna

U piatnicu 10 vieraśnia karespandenty «NN» nakiravalisia ŭ Hrodna, dzie ŭ škole №32 miełasia adbycca sustreča Astroŭskich i Chilmanoviča z dyrektaram i zahadčykam adździeła adukacyi Leninskaha rajona. Pierad hetym prafiesar ź siabrami hrodzienskaha Tavarystva biełaruskaj movy tydzień ahitavaŭ pa miascovych škołach na baćkoŭskich schodach za stvareńnie biełaruskamoŭnaha kłasa. Na piatničnaj sustrečy musili padvieści vyniki tych schodaŭ dy dać adkaz, budzie kłas ci nie.

32-­ia škoła mieścicca ŭ mikrarajonie «Dzieviatoŭka». Standartny šera­-błakitny budynak jaje vydatna maskirujecca siarod žyłoha masivu tych ža koleraŭ. Taki sabie kantrast z dychtoŭnym budynkam polskaj škoły praz darohu, jakaja razam z madernovym kaściołam z čyrvonaj cehły ŭtvaraje pasiarod Dzieviatoŭki vyspu polskaści.

Uvachod u škołu vitaje nadpisam pa­-biełarusku. U viestybiuli pieršym u vočy kidajecca pano z vyjavami biełaruskich aśvietnikaŭ. Słova «aśvietniki» napisanaje kłasičnym pravapisam.

Čakajučy ŭ kabiniecie dyrektara škoły čynoŭnika z adździeła adukacyi, robimsia śviedkami dyskusii pamiž baćkami i nastaŭnikami. Prafiesar Astroŭski zahavaryŭ pra nienarmalnaść moŭnaj situacyi ŭ Biełarusi, u Hrodnie. «Navat u Estonii pačali vučyć pa­-biełarusku, u Łatvii škole dapamahli», — kaža jon.

«Dy čuli my pra heta», — u adzin hołas adkazali nastaŭniki. Zavuč, jakaja vykładaje historyju Biełarusi pa­-biełarusku, hnie svajo: «My ŭsio razumiejem, ale siońnia dyskutavać nie budziem. Siońnia budzie vyrašacca prablema kankretnaj asoby».

Jana pryhadała 1991 hod, kali taksama źbirali podpisy za biełaruskija kłasy. Baćki ŭpiralisia, i mnohich skaryła abiacańnie naładzić u biełaruskamoŭnych kłasach pahłyblenaje vyvučeńnie anhlijskaj movy. «Naša škoła apošniaja ŭ horadzie, dzie byŭ nabor u biełaruskamoŭnyja kłasy», — kanstatavała zavuč.

«Na vulicy amal nie čuvać našaj movy»

Na čas pieramovaŭ z baćkami zahadčyk adździeła adukacyi Siarhiej Łamieka paprasiŭ nas vyjści, paabiacaŭšy prakamientavać vyniki sustrečy pa jaje skančeńni. Svajo słova jon strymaŭ.

Pa jaho słovach, naprykancy žniŭnia ŭ adździeł adukacyi pastupili dźvie zajavy ad baćkoŭ z prośbaj arhanizavać dla ich dziaciej biełaruskamoŭny kłas. Heta pry tym, što baćkoŭ pačali ahitavać jašče viasnoj. Dźviuch zajaŭ było niedastatkova, tamu baćkam prapanavali dadatkovy čas na ahitacyju pa škołach. Vynikaŭ nul, tamu siemjam Astroŭskich i Chilmanovičaŭ prapanavali kampramisny varyjant — indyvidualnaje vyvučeńnie bolšaści pradmietaŭ pa­-biełarusku. Astroŭskija pahadzilisia.

Reštu zaniatkaŭ ich dačka budzie naviedvać razam ź inšymi dziećmi. Čynoŭnik zapeŭniŭ, što adździeł adukacyi robić usio mahčymaje dla taho, kab dzieci vučylisia pa­-biełarusku. U rajonie dziejničaje niekalki biełaruskamoŭnych sadkoŭ,

baćkoŭ rehularna ahitujuć pisać zajavy na stvareńnie biełaruskich kłasaŭ. Čamu ich pa­raniejšamu niama? «Heta prablema sacyjalnaha charaktaru. Prajdziciesia pa vulicy. Tam amal nie čutno našaj movy».

«Bo jana pryhožaja»

U viestybiuli videaapieratara sajta «Našaj Nivy» abstupili dzieci. Usim chočacca trapić u kadr. Impravizavanaje apytańnie pakazała, što vučycca pa­-biełarusku chočuć adny dziaŭčatki. Siarod chłapčukoŭ achvočyja znajšlisia tolki na školnym dvary. Na pytańnie, navošta treba vučycca pa-­biełarusku i jakaja jana, biełaruskaja mova, dvoje siabroŭ adkazali: «Bo jana pryhožaja». Jany zapeŭnili, što dobra razumiejuć movu, padmacavaŭšy heta niekalkimi skazami pa-­biełarusku. Za intervju z voknaŭ školnych kabinietaŭ nazirali inšyja dzieci.

Apytańnie na vulicy Savieckaj vyjaviła niekalkich baćkoŭ, jakija chacieli b addać svaich dziaciej u biełaruskamoŭny kłas, ale ź niejkich pryčyn nie zmahli hetaha zrabić. Svaje simpatyi da movy vykazvali i maładyja ludzi, dla jakich svaje dzieci jašče ŭ płanach. I tolki adna žančyna kateharyčna zajaviła, što budzie vučyć svajo dzicia vyklučna pa­-rasijsku.

Biełarusizacyju treba pačynać z univiersitetaŭ

Astroŭskija žyvuć u niadaŭna zbudavanym kvartale Dzieviatoŭki. Jak šmatdzietnaja siamja jany atrymali lhotny kredyt na novuju dvuchpakajoŭku. Na ichnim padjeździe visić cydułka z zaprašeńniem pa­-rasijsku na padrychtoŭčy kurs dla budučych pieršakłaśnikaŭ u polskamoŭnuju škołu.

Prafiesar raskazvaje pra siabie. Movaj zachapiŭsia jašče školnikam. Narodžany ŭ horadzie, pieršyja ŭroki biełaruskaj uspryniaŭ jak niepaźbiežnaje. A potym, kali pačuŭ, što dzied z babulaj, a taksama ŭsia ichniaja vioska havorać na «miortvaj» movie, zrazumieŭ, što musić i sam havaryć pa­-biełarusku. «Ja chaču, kab maje dzieci ad pačatku viedali, chto jany jość i čym jość naša mova».

Sp. Astroŭski, jaki svaje lekcyi pa bijałohii ŭ Mieduniviersitecie čytaje pa-­biełarusku, pierakanany, što biełarusizacyju sistemy adukacyi treba pačynać z samaha vierchu. «Jak tolki pa-biełarusku pačnuć vučyć va ŭniviersitetach, to adrazu baćki paciahnucca zapisvać dziaciej u biełaruskija kłasy».

Astroŭski šmat hadoŭ uznačalvaŭ Tavarystva vyšejšaj biełaruskaj škoły, prymusova likvidavanaje ŭ 2006 hodzie. Niby pradčuvajučy nastupstvy Haniebnaha refierenduma 1995 hoda, u 1996-­m bolš za 70 vykładčykaŭ hrodzienskich VNU padpisali adkryty list da ŭładaŭ z patrabavańniem pačać biełarusizacyju vyšejšaj adukacyi, pryhadvaje prafiesar. Nie pasłuchali. Ciapier nastaŭ čas spažyvać horkija płady.

Astroŭski raskazvaje, što na baćkoŭskich schodach ich pramovy sustrakali avacyjami. Ale, kali sprava dachodziła da napisańnia zajavaŭ, baćki admaŭlalisia, kažučy, što dzieciam budzie ciažka z movaj paśla škoły.

Prafiesar upeŭnieny, što situacyja zrušycca ź miesca, kali taho zachočuć ułady. A apošnija kantakty ź imi dajuć nahodu dla aściarožnaha aptymizmu. «Ci to heta niapeŭnaść pierad vybarami, ci to novy kiraŭnik vobłaści demanstruje inšy styl kiravańnia, ale zruchi da lepšaha vidavočnyja», — kaža jon.

«My nie zabaraniajem dzieciam razmaŭlać pa­-rasijsku»

Siamja Astroŭskich, naturalna, biełaruskamoŭnaja. «My nie prymušajem ich. Za domam jany havorać, jak chočuć». Ich starejšaja dačka adnolkava dobra razmaŭlaje i čytaje na abiedźviuch movach. Nie adstaje i siaredni Janka, jaki ŭ nastupnym hodzie taksama poj­dzie ŭ škołu.

«Čym bolš movaŭ viedajuć, tym lepš. Tym cikaviejšym i roznym budzie dla ich hety śviet. Dźvie movy ŭ takim uzroście — heta ich pieravaha», — kaža prafiesar Astroŭski.

«Dzieciam ciažka być adroznymi ad svaich adnahodkaŭ, a kali jašče i darosłyja navokał pa­-rasijsku havorać, to heta jašče składaniej, — padkreślivaje jahonaja žonka Aksana. — Tamu našy dzieci musiać viedać i hetuju movu».

Jana kaža pra niedachop dziciačaj litaratury pa­-biełarusku, multfilmaŭ.

U Hrodnie, u adroźnieńnie ad stalicy, niama takoj zhurtavanaści pamiž biełaruskamoŭnymi baćkami. «Razam źbirajemsia chiba tolki na Kalady». Adnak Astroŭskija nie sumujuć — u ich troje dzietak, a heta ŭžo niamała.

Da hutarki dałučajecca Janka. Jon raskazvaje vierš pra ślimaka i žuka. Zabyvaje radok, i ŭ spravu ŭklučajecca siastra. Padkazvaje zabytaje i praciahvaje dekłamavać razam ź im. Samy mienšy Astroŭski, Vasil, z zajzdraściu i zachapleńniem paziraje na starejšych.

«My mieli vybar»

Haradzieniec Alaksandr Bazar pryhadvaje pačatak 1990­ch, kali ŭ biełaruskamoŭnuju himnaziju pajšła jahonaja dačka. «Tady nam nie treba było źbirać podpisy, bo biełaruskamoŭnyja kłasy ŭžo stvaryli zahadam źvierchu. Tamu my mieli vybar, u jakuju škołu addavać dziaciej».

Hladzi jašče:
«Nienavidzim biełaruskuju movu!»

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0