Zialonyja padletki mieli ź siabrovačkaj zabaŭku: u babulinych podranych palitonach, pierapeckanyja hrymam, ździajśniali viečarovyja pramenady. Minakoŭ pužali nievytłumačalnymi impravizavanymi vybrykami. Adnaklaśniki z kpinami vykryli – zasaromielisia, začyrvanieli… Tady my, zrešty, nie padazravali, što ŭ śviecie jość avanhard i što sučasny mastactvaznaŭski termin chepeninh akurat dla nas.
Zialonyja padletki mieli ź siabrovačkaj zabaŭku: u babulinych podranych palitonach, pierapeckanyja hrymam, ździajśniali viečarovyja pramenady. Minakoŭ pužali nievytłumačalnymi impravizavanymi vybrykami. Adnaklaśniki z kpinami vykryli – zasaromielisia, začyrvanieli… Tady my, zrešty, nie padazravali, što ŭ śviecie jość avanhard i što sučasny mastactvaznaŭski termin chepeninh akurat dla nas.
Pra chepeninh i jahonaha rodnaha brata performansa
Častka pieršaja – tearetyčnaja
U Viciebsku zahrukacieŭ pieršy tramvaj. U Viciebsku naradziŭsia pieršy biełaruski performans.
Stajaŭ 1988 hod. Tandem Ihara Kaškureviča j Ludmiły Rusavaj śviatkuje prynarodna 110-ja narodziny spadara Maleviča. Śviatkujuć pa-dzivacku, pa-epatažnamu, pa-kreatyŭnamu. Z truny paŭstaje Rusava dy vykročvaje biełaju papiarovaju ściažynkaju, pakidajučy čornyja ślady.
U 1989 h. zładziŭ sacyjalny permormans mastak Aleś Puškin, dy – jak znajoma i blizka! – skončyŭ jaho ŭ pastarunku, atrymaŭšy ŭrešcie rešt dva hady ŭmoŭna. Dzieja adbyvałasia ŭ vybitnuju datu 25 sakavika, uhodki ŭtvareńnia BNR. Aleś špacyravaŭ ludnaj vulicaj ź plakatam, na jakim… pierakreśleny ściah BSSR!
Mitrenhaj ź milicyjantami skončyłasia na postsavieckaj prastory i jašče adna mastackaja padzieja. Najznakamiciejšy rasiejec Aleh Kulik, prykinuŭšysia sabakam, złosna kusaŭ usich tych, chto mieŭ śmiełaść dakranacca da jahonaha aholenaha «sabačaha» cieła.
Pa-hierojsku samaachviarny performans Alesia Puškina, pryśviečany połackamu mitrapalitu Kunceviču, zabitamu koliś vorahami, adbyŭsia 12 listapada 1994 h. Aleś biasstrašna kročyŭ basanož pa śniezie, padstaŭlaŭ svajo cieła pad strumiani ledzianoj vady dy spłaviŭsia ŭ tryjumfalnym finale pa rečcy Dźvinie ŭ čoŭnie biaź viosłaŭ.
U 90-ja raspačynaje ekperymentavać «Specpryhada afrykanskich bratoŭ» samaŭpeŭnienaha chłopca Źmitra Višniova, jaki najsampierš u dušu hramadzkaści zapaŭ svaimi aperacyjami z usio toj ža trunoj.
Jak performer zaśviaciŭsia i Lavon Volski. Nazaviem šče hurt «Sołncie-ćviety», dobry viadoma siońnia klubnym tusoŭščykam, supołki «Bum-bam-lit», «Vita nova» i «Berhamot», Jurasia Barysieviča, Viktara Piatrova, «Teatar psychičnaje nieŭraŭnavažanaści» Illi Sina, Andreja Varabjova.
U 1999 hodzie ŭ Miensku ładziacca pieršyja «Navinki» – festyval performansu ŭ kancy žniŭnia-vieraśnia. Darečy, jon adziny taki, štohadovy, u cełaj Uschodniaj Eŭropie!
Kidajecca ŭ vočy asablivaść ajčynnaha permormansu: jon usiaho tolki dadatak. Zachodnija performery čaściakom addajucca jamu całkam, z vantrobami, u toj čas jak na Biełarusi u im praktykujucca muzyki, mastaki j litaratary.
***
Permormans – vid mastactva staražytny. Ździŭleny? Siarod dnia ŭ bačurcy chadziŭ horadam ź lichtarykam Dyjahien. Dy vykrykvaŭ: «Šukaju čałavieka!» A Leanarda da Vinčy, pafarbavaŭšy chłopčyka ŭ załaty koler, prajechaŭsia ź im cieraz uvieś horad. Voś i narakajcie na hłupstva j biazhłuzdaść avanhardnaha mastactva apaśla hetkich imionaŭ!
Dy jašče ŬVAHA! Nia błytajcie performansu z akcyjaj, chepeninham i fłeš-mobam. Akcyja maje peŭnuju, vielmi vyraznuju metu. Chepeninh, adrozna ad performansaŭ, hruntujecca na impravizacyi dy adsutnaści ŭsialakaje dramaturhii. Fłeš-mob – reč masavaja, pazbaŭlenaja hłybokaha sensu, trymajecca pad sakretam dla hramadzkaści.
Častka druhaja – praktyčnaja
Prasiaknuŭšysia mižnarodnym festyvalem «Navinki-2006», ja jasna ŭśviadomiła, što šerah pytańniaŭ užo saśpieŭ – vašaj uvazie «viju» z udzielnikami festyvalu – biełaruskaj performans-supołkaj «Jana-try-jon»: Volaj Rahavoj, Jurasiom Lenskim i Adamam Šostakam.
Hutarym upiaremiešku z žartami troch maładych i pryhožych perfomeraŭ-viesiełunoŭ. Hutarym u bahiemnaj Akademii muzyki, dzie pad vysokimi stolami hulaje ŭ kalidorach recha, dzie partrety Ryhoryča na ścienach. (Mienavita tut, darečy, i navučajecca jana – minijaturnaja j usiebakova tvorčaja dziaŭčynka Volečka.)
Pradmova
Supołka «Jana-try-jon» naradziłasia 15 lutaha 2005 h. na litaraturnaj viečarynie Barysaŭskaha pedkaledžu. Čytańnie ŭłasnych vieršaŭ raptam pieratvaryłasia ŭ… Juraś nasiŭsia pa aŭdytoryi, pilna ŭhladajučysia ŭ vočy dziaŭčatak. Adam, schapiŭšy vazon z kvietačkaj, źviarnuŭsia sa svajoj paezijaj mienavita da hetaj aščaśliŭlenaj raśliny. Nu, a Volečka kancentravałasia nie na svaim tekście, a na niejkim tajemnym «pazatekście».
***
– Spadarstva, pavodle lohiki, musić być «Jana-dva-jon»!
Adam: U nas jość napaŭvirtualny ŭdzielnik Vasil Paŭlinič. Jon mastak. Jahonuju hrafiku razam z Volinymi pracami( Vola jašče i maluje! – aŭt.) my padčas vykarystoŭvajem u jakaści dekaracyj.
Vola: A moža, my jašče kaho zaprosim! Dy i hučyć pryjamniej «Jana-try-jon». Da taho ž u našaj supołcy i jość 3 udzielnika.
Adam: Jašče jość filazofski padtekst. Try – heta spradviečny trochkutnik. Jana, jon, i jašče niechta.
– Šmatlikija znakamityja performansy ŭjaŭlali saboju monavidovišča. Ci nie ŭźnikajuć u vas jakija-kolviek tvorčyja sprečki?
Lenski: U nas jość numary jakija my robim paasobku.
Vola: My lepšyja siabry! I u nas vielmi zdorava atrymlivajecca abmiarkoŭvać sumiesna roznyja detali.
– Permormans, u adroźnieńni ad teatralnaj pastanoŭki, nia maje mudrahielistaha siužetu. Ci časta ŭ vas nadarajucca repetycyi?
Vola: U Adama performans kožny raz naradžajecca tut i zaraz.
Lenski: Hałoŭnaje dobra abmierkavać, a repetavać uvohule nie abaviazkova.
– Jakija najbolš cikavyja vodhuki davodziłasia čuć ad hledačoŭ?
Adam: U Voli siastra choča stać psychijataram. Adnojčy pryjšła na vystup. A potym smsku piša: maŭlaŭ, dyjahnaz – niešta tam paranaidalna-šyzoidnaje!.. Ale vy nie chvalujciesia, heta lečycca!
Vola: Kali pačynajuć śmiajacca, to heta ŭžo niejki vodhuk! Ci byvaje prosta maŭčać, ale pa vačoch bačna, što ŭražvaje, što byccam by ŭ inšy śviet traplajuć. A adzin moj siabar apaśla vystupu adnojčy skazaŭ: «Nu, fihura ŭ ciabie super!»
Lenski: Kamu što patrebna!
Adam: Mnohim, darečy, maje zialonyja nahavicy padabajucca!
– Nia kryŭdna, kali jak na durniaŭ pahladajuć?
Adam: Nu, nia kožny ž čałaviek moža ŭsprymać performansy!
Lenski: Nia chočaš, nie prychodź na vystupy.
– Maładyja, naturalna, bolš usprymalnyja da avanhardu. A jak baćki staviacca da vašaj tvorčaści?
Vola: Jak da biazhłuździcy! Tolki vučoby nie kidajcie.
Adam: Maje baćki sami tvorčyja ludzi, mastaki, tamu razumiejuć, što možna pabłaznavać.
Lenski: Tata narmalova stavicca, a voś mama: «Niama čaho rabić!»
A ci prychodziać na vystupy?
Lenski i Vola: Nie.
Adam: Maje, napeŭna, i pryjšli b, ale jany ŭ inšym horadzie žyvuć. Darečy, vystupiŭšy na «Navinkach», my zrazumieli, što va Eŭropie hetym zajmajecca i šmat ludziej stałaha ŭzrostu. U ich navat atrymlivajecca ŭ niejkaje dziacinstva hrać!
Vola: Tak! Kali ŭ nas na «Navinkach» była prosta siabroŭskaja tusoŭka, adna žančyna z chłopčykam u mašynki hrała!
Ci nabudzie praz hadkoŭ hetak piać, jak miarkujecie, performans masavaść teatru?
Vola: Jon stanovicca ŭsio bolej masavym. Ja razmaŭlała ź ludźmi, jakija hady čatyry nazad hetym zachaplalisia. Dyk takija imprezy ładzilisia tolki ŭ klubach, dzie źbirałasia spres elita, bahiema.
Adam: Apošnija «Navinki» pakazali, što performansam užo šmat narodu cikavicca! Chacia nieviadoma, moža, praź piać hadoŭ što-niebudź novaje źjavicca. Zaraz vielmi dynamičny śviet.
Ci stasujecca performans ź videazdymańniem?
Vola: Hladač užo nia budzie brać udziełu, nia budzie znosinaŭ!
Adam: Ja bačyŭ performansy «Berhamota» na videa: zusim nia toje! Niama toj enerhietyki.
Naprykancy vašyja dalejšyja plany.
Lenski: Budziem u Domie tvorčaści dziaciej i moładzi ładzić, jak i raniej, imprezy. Praz hadoŭ kolki-niebudź dobra było b zrabić redakcyju i źbirać vakoł siabie roznych paetaŭ, mastakoŭ!
Znakam tym, nam z vami u zaviaršeńni słušna vysnovu zrabić, što ad performansu paŭkroki i da litaratury, i da žyvapisu, i da teatru.
Kamientary