Valery Paźniakoŭ. Biełarusy jak častka čahości (Recenzija)

Biełarusy jak častka čahości

Biełorusy. — Maskva: «Nauka», 1998. — (Seryja «Narody i kultury»). — 503 s. — Nakład 1980 as.

Pa struktury kniha naležyć da «brackich mahiłaŭ» (akademičnyja navukoŭcy tak nazyvajuć kalektyŭnyja manahrafii, raździeły jakich napisanyja roznymi aŭtarami). Adsiul — strakataść padychodaŭ. Uvieś kalektyŭ aŭtaraŭ — biełaruskija daśledčyki ź Instytutu mastactvaznaŭstva, etnahrafii i falkloru, a rola Rasiei — zamova, hrošy, ahulnaje redahavańnie i ŭvodziny, a taksama sam druk. Jak ža čytač «uvodzicca» ŭ pracu? Čytajem: «U litaratury vykazanyja roznyja mierkavańni pra biełarusaŭ. Adny ličać ich hrupaj ruskaha naroda, druhija — častkaj polskaha, trecija — asobnym słavianskim etnasam». Tak što isnavańnie biełaruskaha narodu adrazu pastaŭlena pad sumnieńnie.

Tut ža, praŭda, zaznačana: «Faktyčny materyjał śviedčyć pra toje, što biełarusy źjaŭlajucca ŭschodniesłavianskim narodam, rodnasnym ruskamu pa pachodžańni i vielmi blizkim jamu pa kultury i naźvie». Ale materyjał hety taki bahaty, što «rodnaść» možna pakazać i z polskim, i ź litoŭskim, i z ukrainskim narodam.

U knizie napisana amal pra ŭsio. Pra toje, čaho nia varta šukać, papiaredzili: pra šlachtu, duchavienstva, kupiectva, pra hramadzkija abjadnańni biełarusaŭ dy pra palityčnuju historyju. Zatoje aśvietlena šmat temaŭ, jakija raniej mała kranalisia. Heta pytańni demahrafii, raśsialeńnia biełarusaŭ u susiednich i dalokich krainach, sučasnyja etnamoŭnyja pracesy, narodnyja viedy pra śviet i pryrodu.

Sutnasnaj u etnahrafii biełarusaŭ jość prablema ich pachodžańnia. Aŭtary «Biełarusaŭ» vyrašyli pačać historyju svajho narodu ad letapisnych słavianskich plamionaŭ kryvičoŭ, dryhavičoŭ, radzimičaŭ. Što było raniej — utojena. Vierahodna tamu, što Biełaruś była zasielena bałtami, a teoryja bałckaha substratu tut nie ŭ pašanie.

Vyhladaje, što słavianie źjavilisia ŭ Biełarusi niadkul. Zatoje tłumačycca, jak źjavilisia biełarusy ŭ Rasiei: praz pałon, vysyłki, represii, departacyi. Dla Sibiry heta słušna, a dla Smalenščyny? Abyjakavaść aŭtaraŭ pastaviła jaje na adzin uzrovień z Pavołžam i Aŭstralijaj: maŭlaŭ, biełarusy pa-za BSSR i RB — prychadni.

U vykładzie etničnaj historyi biełarusaŭ šmat niedarečnaściaŭ. Byccam termin «Čornaja Ruś» źjaviŭsia ŭ CHIV st. — raniej, čym nazva «Biełaja Ruś» (CHIII st.), byccam pad ciskam manhoła-tataraŭ zachodnija ziemli Rusi ŭ CHIII st. uvajšli u VKŁ (voś chto akazaŭsia sapraŭdnym tvorcam VKŁ!). Zabarona biełaruskaj movy ŭ kancylaryjach na adnoj staroncy praz dva radki datujecca 1695 i 1696 h. Uvohule, źviestki pra zabaronu i admienu biełaruskaj movy śviedčać, što aŭtary nia viedajuć prablemy.

«Śviadomaja biełaruskaja demakratyčnaja intelihiencyja abjadnałasia vakoł vydańnia «Mužyckaja praŭda» K.Kalinoŭskaha» — niebłahi pasaž, kali b viałosia pra lenincaŭ i «Iskru». U vialikim materyjale pa etničnaj historyi tolki paŭstaronki adviedziena dla Zachodniaj Biełarusi (?!).

U raździele pra narodnyja napoi vyšej za kvas (pa hradusach) aŭtary nie ryzyknuli ŭźniacca. To biełarusy — nacyja ćviaroźnikaŭ? Z abzacu pra narodnyja anekdoty vynikaje, što jany byvajuć pra fašystaŭ i jašče pra niešta... Heta i jość anekdot.

Što biantežyć, dyk heta časam niastrymanaje ŭchvaleńnie SSSR: stanoŭča padziejničali na siamju savieckija dekrety, stanoŭčuju pracu pravodziła rusifikatarskaje tavarystva «Preč niepiśmiennaść» i h.d. I pobač — pra savieckija represii, departacyi. Sapraŭdy zadumajeśsia, što dała biełarusam savieckaja ŭłada? Kančatkovaha adkazu aŭtary «Biełarusaŭ» nie dajuć, što ciešyć, a znajomstva z bahatym materyjałam knihi dazvolić čytaču zajmieć svoj pohlad.

Valery Paźniakoŭ