Siarhiej Paŭłoŭski. 60 hadoŭ adzinstva, 60 hadoŭ čakańnia (U 1939 hodzie pačałasia savieckaja akupacyja Polščy, jakaja ŭ našu historyju ŭvajšła jak «uźjadnańnie Zachodniaj Biełarusi»)

60 hadoŭ adzinstva, 60 hadoŭ čakańnia

U 1939 hodzie pačałasia savieckaja akupacyja Polščy, jakaja ŭ našu historyju ŭvajšła jak «uźjadnańnie Zachodniaj Biełarusi»

U hetaj padziei niama i nia moža być adzinaj traktoŭki. Hoły fakt vyhladaje tak: 17 vieraśnia 1939 hodu Saviecki Sajuz (Stalin) pavodle ŭzajemnaj damovy ź Niamieččynaj (Hitler) napaŭ na Polšču. Dla Rasiei heta byŭ «vyzvalenčy pachod». A na zachadzie Biełarusi jaho dahetul nazyvajuć «vyzvaleńniem ad chleba». Čałaviečyja, nacyjanalnyja, kulturnyja i sacyjalnyja straty biełarusaŭ ad hetaha pachodu z časam pieratvarylisia ŭ chraničnuju niedaśpiełaść nacyi. Dla Polščy heta była banalnaja akupacyja. Ale što nam da toha? Saviety akupavali našu ŭžo akupavanuju Polščaj ziamlu. Takim čynam, nibyta nieasprečnym zastajecca dla nas fakt uźjadnańnia, ale j tut nia ŭsio vyhladaje adnaznačna.

Stalin mechanična źlapiŭ Zachodniuju, polskuju, i Ŭschodniuju, savieckuju, častki Biełarusi ŭ adno. Paśla ałoŭkam abkarnaŭ novaje cełaje z krajoŭ da tych pamieraŭ, jakija sam sabie prydumaŭ. Biełaruś uźjadnałasia, ale ŭ cełym istotna źmienšyłasia. Našy ziemli z našymi ludźmi adyšli da Polščy, Litvy, Łatvii i Rasiei. Perspektyva ŭźjadnańnia ich z etničnaj metrapolijaj była faktyčna pachavanaja. Pamnožanyja na sacyjalnuju niepryvabnaść metrapolii, pracesy adčužeńnia adbylisia. Biełastok zusim nia prahnie siońnia viarnucca nazad u Biełaruś. Toje samaje možna skazać pra Vilenščynu i Dźvinščynu. Voś jakoje ŭ vyniku atrymałasia «ŭźjadnańnie».

Dalej. Prylapiŭšy da BSSR Vilenski kraj, Stalin nieŭzabavie pieradumaŭ i adrezaŭ hety kavałak Litvie. U litoŭskuju historyju hety fakt uvajšoŭ jak adnaŭleńnie spraviadlivaści — jak subjektny litoŭski čyn, niahledziačy na toje, što heta była Stalinava prychamać. Ale Vilniu zaniało litoŭskaje vojska, i kraina jašče peŭny čas isnavała jak niezaležnaja ad Savieckaha Sajuzu. U našym vypadku Zachodniuju Biełaruś zaniali nie biełarusy, a Čyrvonaja Armija. Ziamla stała faktyčna častkaj Rasiei. I administracyja panajechała rasiejskaja, pačalisia kałhasy i rusifikacyja. Heta było nie subjektnaje biełaruskaje dziejańnie.

I voś tut varta zhadać pra zachodniebiełaruskich palitykaŭ. Adnych aŭtarytetnych imionaŭ my viedajem dziasiatki, dziasiatki hramadzkich arhanizacyjaŭ, kałasalnyja mahčymaści. Ciapier u nas silacca sabrać 100-tysiačny mitynh, a tady adna tolki Hramada naličvała stolki siabroŭ. Adnak pry hetym pad Polščaj u biełarusaŭ nie było nijakich separatysckich ci choć by aŭtanamisckich pamknieńniaŭ! Voś dzie paradoks. Anijakaje hatovaści pry źmienie ŭłady tut ža zaniać kiraŭničyja miescy. Ja nie kažu pra mahčymaści, ale hatovaści nie było!

Reč tut u tym, što separatyzm jany pramianiali na sacyjalizm. Viera ŭ bajki pra rajskaje žyćcio za ŭschodniaj miažoj, dzialožka maskoŭskich hrantaŭ i čakańnie Čyrvonaje Armii — usio heta pieratvarała ich z subjektaŭ palityki ŭ całkam zaležnych ad Maskvy fihurantaŭ. Heta pry tym, što ŭ Maskvie ŭžo składalisia śpisy na ichnaje źniščeńnie. Siarod palitykaŭ zapanavała depresija, bo adbyłasia padmiena metaŭ. Što ty budzieš rabić, kali ŭsio zaležyć ad vonkavych abstavinaŭ. Anton Łuckievič publična pakinuŭ palityku i addaŭsia kulturnickaj dziejnaści.

Niešta padobnaje možna nazirać i siońnia, kali niezaležnaść krainy padmianiajuć razvahami pra demakratyju. U vyniku toje samaje — depresija i biaskoncaje čakańnie čahości zvonku.

Nastupstvy 17 vieraśnia pieraśledujuć Biełaruś i siońnia. I nia tolki siarod palitykaŭ. Najvialikšaj strataju dla biełaruskaj śviadomaści i kultury stała strata Vilni. Staraja kałyska nacyjanalnaj kultury, aśviečanaja imionami Skaryny, Kalinoŭskaha i «Našaj Nivy», u mižvajennym časie, pad Polščaj, mieła nieaficyjny status stalicy Zachodniaj Biełarusi. Mienavita hety rehijon, nasieleny biełaruskamoŭnaj sialanskaj masaj, karmiŭ horad i davaŭ jamu kadry rabotnikaŭ i studentaŭ.

Kolkaść vilenskich biełaruskich peryjodykaŭ vymiarałacca trochznačnymi ličbami.

Pavodle zhadak staroha vilenčuka Lavona Łuckieviča, u vieraśni 1939 hodu, kali Vilniu zrabili stalicaj Zachodniaj Biełarusi ŭžo aficyjna, ni ŭ koha ŭ horadzie heta nia vyklikała ździŭleńnia. Litoŭcaŭ na toj čas tut było ŭsiaho dva pracenty. Novaja ŭłada, jakaja va ŭlotkach pa-biełarusku pisała, što pryjšła siudy «na viaki», pieršaj spravaj uziałasia za vyvaz tutejšych biełarusaŭ u Sibir. Praŭda «viaki» praciahnulisia mienš za miesiac. Adnak i taho miesiaca chapiła, kab abiezhałović tutejšuju biełaruskuju masu, bo vyvieźli pieršym čynam intelihiencyju. Jak, darečy, i pa ŭsioj Zachodniaj Biełarusi. Ludziam, jakija pryśviacili žyćcio svajmu narodu, kamisary pisali ŭ prysudach adno słova: rasstralać.

Jakoj była b siońnia Biełaruś, kali b tady, u 39-m, zastałasia ź Vilniaj? Niama sumnievu, što jana była b inšaj. Biez taho lišku rusifikacyi, jaki zachras u śviadomaści kožnaha biełaruskaha čałavieka nievytłumačalnym stoparam, a krainu trymaje na miažy niebyćcia, nia kažučy ŭžo pra cyvilizacyjnaje adstavańnie ad susiedziaŭ — tych ža litoŭcaŭ. Tut vyjšła jak u łatarei. My ź Vilniaj adčuvali b, jak nacyja, svaju poŭnuju kandycyjnaść i značna lahčej pakinuli b nieviadoma čyju savieckuju rodzinu ŭ 91-m. A vyjšła, što hetaja kandycyjnaść dastałasia litoŭcam, i siońnia jany havorać pra svajo nacyjanalnaje adradžeńnie jak pra minuły etap, jaki jany prajšli biaz strataŭ.

Jašče adno nastupstva — Łukašenka. Vybar nacyi. Zachodniebiełaruskija ludzi pad Polščaj nastolki rašuča pamianiali svaju nacyjanalnaść na sacyjalnaść, što masava irvalisia za ŭschodniuju miažu. Jany, niby matylok na ahoń, lacieli ŭ toj kamunistyčny raj, ich tut ža aryštoŭvali i rasstrelvali jak polskich špijonaŭ, a absalutnaja bolšaść ichnych suplamieńnikaŭ u Polščy pazirała na ich z zajzdraściu i maryła pra prychod Čyrvonaje Armii, za što palaki časta błytali ichnuju nacyjanalnaść sa słovam «balšavik». Jany vybirali sacyjalizm hetaksama, jak paśla vybrali prezydenta. Heta toj samy vybar. Jašče kažuć, što hałasavali jany nia za, a suprać — Kiebiča. Słušna. Jany hałasavali suprać panyłaha i biednavataha polskaha kapitalizmu za toj śvietły i małady kałhasny ład, jaki praz hady ŭvasobiŭsia ŭ personie dyrektara saŭhasu.

Tak nia naša historyja pra nas pieraciakaje ŭ nia našu sučasnaść, u jakoj niaŭtulna ani staromu kamunistu, ani junamu nacyjanalistu. Ani historyku, jaki mučajecca nad farmuloŭkami nie svajoj historyi. 17 vieraśnia čarhovy raz padkazvaje, što nam, nacyi i krainie, zaminaje ŭ raźvićci. Nielha žyć pavodle čužych padručnikaŭ i ŭjaŭleńniaŭ, hladzieć rasiejskuju televiziju i čakać abjadnańnia z Rasiejaj hetaksama, jak prodki čakali prychodu Čyrvonaje Armii. Ni da čaho dobraha heta nie pryvodzić. Nielha žyć, čakajučy.

Siarhiej Paŭłoŭski