Kaniec iluzijaŭ
Mienčuki ŭ subotu nie paznali svajho praspektu Skaryny. U horadzie dyžuryli bronietransparciory z kulamiotami napahatovie na viežkach — piać na pł.Niezaležnaści, dva na pł.Pieramohi, dva na pł.Jakuba Kołasa, dva la Akademii Navuk. Na płoščach Pieramohi i Niezaležnaści stajali vializnyja vadamioty. Kala 40 spechrupaŭ z sabakami hatovyja byli pryjści na dapamohu kulamiotčykam i vadamiotčykam. Vulicy Čyrvonaja, Jakuba Kołasa, praspekt ad prachodnoj zavodu Lenina da pł.Niezaležnaści byli ačeplenyja ekipavanymi sałdatami ŭnutranych vojskaŭ — praz kožnyja 12 metraŭ stajaŭ sałdat. Vializnyja siły vajskoŭcaŭ i milicyjantaŭ stajali napahatovie ŭ dvarach na Załatoj Horcy, la vulicy Kisialova, na bierahach Śvisłačy, la vulicaŭ Janki Kupały, Jakuba Kołasa, la Akademii Navuk. Mabyć, heta była najbujniejšaja vajskovaja aperacyja ŭ Biełarusi z paślavajennych časoŭ. U škołach i ŭniversytetach na Dzień Voli arhanizavali abaviazkovyja dla naviedvańnia mierapryjemstvy. Hetkaje Źviestavańnie i Dzień Niezaležnaści padrychtavali mienčukam ułady.
Ab 11.45 siadziba Biełaruskaha Narodnaha Frontu była ŭziataja šturmam specadździełam u broniekamizelkach i čornych maskach, a ŭsie «padazronyja» amonaŭcam ludzi, chto tam byŭ, zbolšaha maładyja, zatrymanyja.
Niebiaśpiečnaja sytuacyja była stvoranaja ŭ padziemnym pierachodzie na stancyi “Płošča Jakuba Kołasa” — stancyja nie była zakrytaja, ale ŭ padziemnym pierachodzie ad 10-j byli pierakrytyja vychady da Filarmonii i na płošču, biez ačapleńnia zastaŭsia tolki vychad da Kamaroŭskaha rynku. Takim čynam u padziemnym pierachodzie pieramiašalisia tysiačy ludziej (tyja, chto nia moh trapić na mitynh i čakaŭ; tyja, chto išoŭ na bazar albo viartaŭsia adtul). Pačałasia ciskanina, ź jakoj ciažka było vybracca. Mahčyma, ułady chacieli spravakavać šturchaninu nakštałt niamiskaj.
Była pierakrytaja kardonami milicyjanieraŭ vuł.Čyrvonaja, tut supracoŭniki milicyi z sabakami z asablivaj žorstkaściu zatrymlivali maładych ludziej, navat nie vyśviatlajučy, kudy jany nakiroŭvajucca. Vializnuju kolkaść ludziej zatrymali kala Filarmonii, palihrafkambinatu imia Jakuba Kołasa, Akademii sportu. Chapali najpierš tych, chto nios ściahi, transparanty, vyhukvaŭ patryjatyčnyja lozunhi, saromiŭ cerberaŭ, zdymaŭ toje, što adbyvałasia.
U natoŭp byli nakiravanyja i pravakatary. Kiraŭnica Hielsynskaha kamitetu Taciana Proćka śviedčyć, što sama kala jaje niejki mardaty doŭha kryčaŭ na demanstrantaŭ «idzicie pracujcie, što vy tut sabralisia», «vy najmity Zachadu», «što, baiciesia mianie začapić» i ŭsio takoje. Pakryčaŭšy hetak z chvilinaŭ kolki, jon padyšoŭ da aficera milicyi i spytaŭsia: «Nu, što, užo ŭsio, možna iści?» Heta Vaš supracoŭnik? — pacikaviłasia spn.Proćka ŭ aficera. Toj sumieŭsia i adkazaŭ, što heta nie ź jahonaha adździełu. Nieŭzabavie spn.Proćka była zatrymanaja.
Zatrymańni adbyvalisia z demanstratyŭnaj žorstkaściu: ludziej vychoplivali z natoŭpu i ciahli za vałasy, bili dručkami. Vidavočnaja meta ŭsiaho hetaha — napałochać jak maha bolej ludziej, adbić u ich achvotu chadzić jak na sanckcyjanavanyja, tak i na niesankcyjanavanyja akcyi.
Heta była dakładna pradumanaja i zahadzia splanavanaja demanstracyja siły i žorstkaści režymu. Natoŭp raśsiakali i rassoŭvali vielmi prafesijna. Subotniaja razmova Pucina z Łukašenkam pakazvaje, što zamović takuju demanstracyju siły mahła j Maskva napiaredadni vybaraŭ.
Usiaho kolkaść tych, chto z roznych bakoŭ sprabavaŭ prabicca na pł.Jakuba Kołasa, možna acanić u 12—15 tysiačaŭ čałaviek. U adnych ludziej zastałosia pačućcio horyčy i biaśsilla. Jany nia viedali, što rabić u sytuacyi žorstkaha razhonu. U druhich naadvarot stvaryłasia ŭražańnie, što na hetym Dni Niezaležnaści ŭłady paciarpieli poŭnuju parazu. Śviet pabačyŭ, što robicca ŭ Biełarusi. Što da ŭdzielnikaŭ, dyk zatrymańni ŭžo nikoha nie pałochajuć: «ułady biaśsilnyja, tamu i robiać histeryki».
«Mnohija ciešylisia iluzijami, što ŭsio budzie hetak prosta, što dastatkova, kab 100 tysiačaŭ vyjšli na płošču, i režym adrazu pachiśniecca. Siońnia kaniec iluzijaŭ. Patrebnyja hłybiejšyja źmieny ŭ hramadztvie i kultury», — kaža mavaznaŭca Juraś Bušlakoŭ.
Kiraŭnik Biełaruskaj Asacyjacyi Žurnalistaŭ Žanna Litvina nazvała toje, što adbyvałasia na śviata, «biesprecedentnym chamstvam u dačynieńni da žurnalistaŭ i abviaščeńniem vajny presie». Byli zatrymanyja žurnalisty Radyjo «Svaboda», Francie Press, AP, «Našaj Svabody», «Kurjeru», «Biełavieskaj puščy», «Rabočaha», «Zhody», «Prava na volu», «Biełorusskoj Diełovoj Haziety», ORT, NTV, RTR, TVC, ITAR-TASS. U žurnalistaŭ bili kamery, dyktafony, akulary. Byli zatrymanyja žurnalisty i aŭtary našaj hazety Słavamir Adamovič, Taciana Śnitko, Alaksiej Šydłoŭski, Alaksiej Frałoŭ (razam z maci), Vadzim Bołbas, Mikoła Jaŭmienienka, Paŭlina Ściepanienka. U reparciora Radyjo «Svaboda» Valera Kalinoŭskaha nie pabačyli mabilnaha telefona, i takim čynam u subotu adbyŭsia ŭnikalny repartaž ź miesca internavańnia — častki ŭnutranych vojskaŭ na vuł.Majakoŭskaha. Žurnalist nia tolki pieradaŭ svoj repartaž, ale i ŭziaŭ interviju ŭ internavanaha tamsama Anatola Labiedźki.
Niahledziačy na dyplamatyčny imunitet, byli zatrymanyja na paru hadzinaŭ deputat polskaha Sojmu Marjuš Kamiński i jašče piać hramadzianaŭ Polščy, a taksama supracoŭnik misii ABSE Krystafer Panika. Dakładčyk Rady Eŭropy pa Biełarusi Volfhanh Berendt zajaviŭ u interviju Radyjo Svaboda, što nie ŭjaŭlaje sabie, jakija svabodnyja i demakratyčnyja vybary mohuć adbycca ŭ sytuacyi takich represijaŭ, «kali toje, pra što paviedamlajecca, praŭda», dadaŭ jon — vidavočna nia mohučy dać viery, što represii takoha maštabu mohuć być raźviazanyja ŭ Miensku na vačach u mižnarodnych naziralnikaŭ. Dzień Voli staŭ kancom nadziejaŭ na demakratyčnuju evalucyju režymu.
U vajskovaj častcy na vuł.Hrušaŭskaj u subotu apynulisia kala 65 čałaviek. Kala 100 čałaviek byli zaviezienyja ŭ specraźmierkavalnik na vuł.Akreścina. U Savieckim RAUS było kala 100 čałaviek.
Pad 200 zatrymanych byli dastaŭlenyja ŭ častku ŭnutranych vojskaŭ na vuł.Majakoŭskaha. Usiaho, pavodle papiarednich acenak, było zatrymana 420 čałaviek (źviestki Hielsynskaha kamitetu) abo navat 500 čałaviek («Viasna-96»). Bolšuju častku zatrymanych vypuścili ŭ subotu ž. Kala 50 čałaviek zastajucca ŭ astrozie. Mocna źbitych ludziej niašmat.
Byli zatrymanyja taksama dva čarnaskuryja biełarusy. Žurnalisty, što bačyli adnaho ź ich u miescy internavańnia, spytalisia pa-rasiejsku, chto jon i što. «Paciarpieŭ za rodnuju Biełaruś!», — adkazaŭ jon čysta pa-biełarusku.
Ludzi sami svaim rozumam vyrašali, što rabić. Praviadzieńnie akcyi na płoščy było niemahčymaje. Bolšaja častka ludziej rušyła da płoščy Banhałor dvarami. Kala 1,5 tysiačaŭ čałaviek pad pilnym nahladam palicajaŭ, cierpiačy peryjadyčnyja naloty i zatrymańni, usio ž prajšli šeściem tratuarami pr.Skaryny i vuł.Surhanava. Apošni mocny nalot na ich adbyŭsia ŭžo na placy Banhałor, za niekalki socień metraŭ ad placoŭki mitynhu. Toj užo išoŭ. Usiaho ŭ mitynhu ŭziali ŭdzieł kala 4 tysiačaŭ čałaviek. Vystupili Vincuk Viačorka, Viačasłaŭ Siŭčyk i Mikoła Statkievič, jakija ŭnikli zatrymańnia. Jany zaklikali da zmahańnia. «Čarnobylski šlach» abaviazkova maje adbycca, ličać jany. I, niahledziačy na ŭsie represii, jon maje być mirny i pryhožy.
A 2 krasavika, u dzień “iadnańnia z Rasiejaj”, apazycyja budzie ładzić “Malitvu za Biełaruś”.
Barys Tumar
Kamientary