Idealahičnaja vertykal, razhublenaja supracivam pierabudovie Horadni, upieršyniu arhanizavała «kruhły stoł z hramadzkaściu». Repartaž Iryny Čarniaŭki.
Dva padobnyja da šafaŭ chłopcy z bedžami «achova» spraŭdžvali najaŭnaść specyjalnaha zaprašeńnia na ŭvachodzie ŭ aŭdytoryju. Užo ŭ kabinecie ŭdzielnikaŭ u śpisie adznačaŭ pieršy prarektar Alaksandar Niečuchryn. Takoj strohaj była systema propusku na «kruhły stoł», jaki arhanizavaŭ Haradzienski dziaržaŭny ŭniversytet imia Janki Kupały dla hramadzkaha abmierkavańnia prablemaŭ «rekanstrukcyi» histaryčnaj častki Horadni.
Ad uładaŭ na kruhłym stale prysutničali hałoŭny architektar horadu Ŭładzimier Anisimaŭ i rabotniki ŭpraŭleńniaŭ idealohii: Siarhiej Dubaviec — z harvykankamu, Pavał Skrabko — z abłvykankamu.
Hałoŭnaja pryčyna praviadzieńnia kruhłaha stała prahučała ŭ słovach prarektara pa vychavaŭčaj pracy Taćciany Badziukovaj: «Vielmi mnohija destruktyŭnyja apazycyjnyja elementy starajucca za niajmieńniem surjoznych idejaŭ i dziejańniaŭ zhulać na niekatorych momantach, źviazanych z rekanstrukcyjaj. Mnie davodziłasia razmaŭlać sa studentami, jakija biazdumna ŭciahvajucca ŭ mitynhi ŭsialakija, schody — heta nia dobra. Ja spadziajusia, što heta budzie razumnaja razmova pra toje, što nas chvaluje, pra toje, što my jašče nia viedajem. Kab adbyŭsia dyjaloh uładaŭ i vučonych našaha fakultetu».
«Razumnaja razmova» pačynałasia pad akampanement haračaj dyskusii, što raptoŭna ŭźnikła na kalidory pierad začynienymi dźviaryma aŭdytoryi: «achova» nie puściła maładych aktyvistaŭ hramadzkaj kampanii «Vyratujem Horadniu». U peŭny momant prarektar Badziukova vyjšła i viarnułasia, kali «akampanement» ścich. Jak vyśvietliłasia paźniej, jana vyklikała milicyjantaŭ, i tyja zabrali čatyroch aktyvistaŭ u pastarunak.
«Horad nikomu persanalna nie naležyć. I nichto nia maje prava pradstaŭlać intaresy horadu ad imia haradžanaŭ». Takoj rezkaj zajavaj ton «kruhłamu stału» zadaŭ dekan fakultetu historyi i sacyjalohii Edmund Jarmusik. Pierad ścichłaj aŭdytoryjaj dekan patros u pavietry stosam papiery: «Kali pahladzieć internet, stvarajecca ŭražańnie, što ŭ horadzie idzie vajna! Z adnaho boku ŭłady, z druhoha — tyja, chto choča «abaranić» horad».
Adnak usie vystupoŭcy vidavočna akazalisia nie z taho boku, na jaki raźličvali arhanizatary. Samyja rezkija kamentary hučali adnosna buldozernaj rekanstrukcyi Savieckaj płoščy, zaplanavanaj pierabudovy Staroha mosta, razboru pomnika druhoj katehoryi, flihielu pałacu administratara XVIII stahodździa, jaki tryvaje ciapier, znosu dziasiatkaŭ budynkaŭ.
U vystupach spasyłalisia na publikacyi ŭ internecie jak krynicu faktyčnaj infarmacyi. U rukach usie prysutnyja trymali specyjalny numar «Našaha słova», pryśviečany «rekanstrukcyi».
«Staruju Horadniu nie razburyła vajna. Treba, kab nie razburyli my, — zajaviła ŭ pieršym ža vystupie doktar histaryčnych navuk prafesar Śviatłana Marozava. — Niaŭžo pačatak XXI stahodździa źniščyć jašče adzin z tych budynkaŭ, jakija byli ŭźviedzienyja starastam haradzienskim, Tyzenhaŭzam?! Dyj cikavaść i histaryčnuju kaštoŭnaść majuć budynki i stylu madern, i stylu kanstruktyvizmu pačatku XX stahodździa. I źniščać ich nielha biez uzhadnieńnia sa specyjalistami! Chvalujuć plany pierabudovy staroha mosta — plany, jakija stvarajuć pahrozu histaryčnamu centru. Fantanami i praspektami historyju i jaje kaštoŭnaści nie zamieniš.U Horadni mocnaja i pryznanaja škoła historykaŭ. I hetych historykaŭ kryŭdzić, kali ź ich dumkaj nie ličycca. Tamu ja zaklikaju uzhadniać usie plany rekanstrukcyi z historykami, pierahledzieć plany razbureńnia i zaklikaju da restaŭracyi, a nie rekanstrukcyi».
«Čamu eksperty, jakija vyrašajuć los našych pomnikaŭ, pryjaždžajuć ź Miensku?! U nas što, niama svaich specyjalistaŭ? — pytałasia doktar histaryčnych navuk Śviatłana Kul‑Sialvierstava. — Dla miančanina jakiści dom moža nia značyć ničoha — treciaja katehoryja, takich moža sotnia pa Biełarusi. A dla haradzienca — heta ŭspaminy, heta kalaryt haradzienski, my lepiej viedajem, što nam zachavać, a što źnieści!»
«Moj bol — budynak na rahu Mickieviča i Horkaha ŭ styli kanstruktyvizmu, 30‑ch hadoŭ pabudovy (razburany ŭ kastryčniku minułaha hodu — Aŭt.). Heta moj taksama bol!» — zajaviŭ adzin z zasnavalnikaŭ «Biełaj Rusi», kandydat histaryčnych navuk, prafesar, zahadčyk kafedry Valery Čarapica. — Chiba možna było tak rabić! Ciapier tam pustyr!»
Adnak za hramadzkaj aktyŭnaściu pa abaronie Horadni prafesar bačyć pryvatnyja intaresy: «Stahnać dobra, asabliva kali heta daje niejkija palityčnyja dyvidendy. Voś ja čytaju — Milinkievič va ŭsiu daje interviju, zmahaŭšysia za prezydenckuju ŭładu! Kaniečnie, Milinkievič lubić svoj horad i šmat dla jaho zrabiŭ — ale tut jaŭny palityčny kantekst…Treba raicca z uładami, miakka, u narmalnaj formie, biaz šumu, biez manifiestacyi, biez taho, kab kłaścisia pad buldozer».
«Kanflikt adbyvajecca tamu, što dahetul my nia viedajem aficyjnaj pazycyi, — zajaviŭ dacent kafedry archiealohii, kandydat navuk Hienadź Siemiančuk, u 2005 hodzie jaho adzinaha dapuścili da archiealahičnych daśledavańniaŭ na Savieckaj płoščy. — Navošta katłavan pad navahodniuju jełku ŭ centry płoščy tre było ryć ekskavataram, kali ŭžo była zaklučanaja damova z archieołahami, kali studenty byli hatovyja?! Tam katłavan 6 na 5 mietraŭ, pry hłybini kulturnych płastoŭ 1,5 metra! My vykapali ich za 5—10 dzion! Nam, archieołaham, nie dajuć svoječasova infarmacyi na stadyi prajektnaj! Kali b archiealohija na hod prychodziła raniej ekskavatara — nie było b napružańnia, nie było b razbureńniaŭ, a była b harmaničnaja, usim patrebnaja i karysnaja praca».
Vykładčyk Andrej Čarniakievič razdaŭ uzielnikam «Kruhłaha stała» staražytnuju kieramiku, jakuju z advałaŭ hruntu padčas rekanstrukcyi Savieckaj płoščy źbirali žychary. Ideolahi z harvykankamu i abłvykankamu ździŭlena razhladali kaflu XVII st. z hieraldyčnymi znakami, fibułu CHII st., śvistulki z kieramičnaj majsterni, što była na miescy, dzie ciapier pastavili hranitny fantan.
«Mnohija prysutnyja pamiatajuć mianie pa prychodach u ich kabinety, — raspavioŭ pra dośvied dyjalohu z uładami Čarniakievič. — Adnosna padmurkaŭ pałacu Radziviłaŭ na Savieckaj płoščy ŭ harvykankamie nam skazali, što rašeńnia jaho razburyć uvohule niama. U aficyjnych hazetach paviedamili, što budzie kanservacyja hetych padmurkaŭ. Ale ludzi tolki ŭ apošni momant, kinuŭšysia pad koŭš ekskavatara zdoleli jaho raźviarnuć! Paśla hetaha ŭ harvykankamie im zajavili, što hety ekskavatar im paprostu pryvidzieŭsia!»
«Ułada nia moža vieści dyjaloh z hramadztvam. Vy havorycie pra internet‑staronki — ich aŭtaraŭ siudy nie puścili! — zajaviŭ doktar histaryčnych navuk Aleś Kraŭcevič, aŭtar achoŭnaj zony kulturnaha słoju histaryčnaha centru Horadni. — Nia treba narakać na moładź. Kab nie jaje aktyŭnaść — nie było b ni našaha kruhłaha stała, ni mižnarodnaha vodhuku. Bol vaš byŭ i projdzie, a budynki źniščać! Tamu treba radavacca, što ŭ nas jość takaja aktyŭnaja moładź».
Usie prysutnyja vykazvali žadańnie pačuć aficyjnuju pazycyju ŭładaŭ. Adnak ideolahi Siarhiej Dubaviec dy Pavał Skrabko siadzieli moŭčki.
«My ŭčora byli ŭ našaha mera Alaksandra Illiča Antonienki. My chočam danieści da vas bol čałavieka, pieražyvańnie za svoj horad, — uziała słova Taćciana Badziukova. — Heta ž nia tak prosta! Jon skazaŭ: «Taćciana Alaksiejeŭna, nivodny budynak nia znosicca nie adpaviedna narmatyvaŭ — inačaj pahražaje turma». A druhi momant, jon skazaŭ: «Ja taksama škaduju pra stary vakzał, ja liču, što jaho možna było pakinuć» Mnie vielmi spadabałasia, što mer naš vielmi nieabyjakavy da horadabudaŭnictva našaha. Tamu, kab nie było takoha razduvańnia, što ŭłady siadziać i škodziać, a my tut — takija rycary ŭ daśpiechach! Heta nie zusim tak. Pavinien być sapraŭdy dyjaloh! Napeŭna my, historyki, troški cichija. Kali my ŭčora vychodzili ad jaho, to zhadzilisia, što nam treba jakści ŭ pravavym poli bolš dziejničać. I dapamahać našamu načalniku horadu!»
Hałoŭny architektar Anisimaŭ adkazvaŭ na pytańni apošnim: «Ni na hetych internet‑sajtach, ni va ŭlotkach nie havorycca, jak mnoha zroblena za piać hod! Čamu pra heta vy nie havorycie?! Čamu vy heta zamoŭčvajecie?! Da mianie nadaŭna pryjechała pryjacielnica z Prahi, nie była tut kala piaci hod. Kaža: «Ja patrapiła byccam u apteku — sterylnaja čyścinia»! Mianie heta paradavała, bo ja horad lubiŭ — čysta pa‑čałaviečamu i jak specyjalist!»
Hałoŭny architektar paviedamiŭ, što Stary most usio roŭna budzie zakryty, «chočam my hetaha ci nie». Pa słovach Anisimava, «rašeńnia nie prymałasia» adnosna znosu šerahu budynkaŭ, u tym liku paravoha młyna XIX stahodździa (dniami razburany). Budynak kanstruktyvizmu pa Horkaha, 29, skazaŭ hałoŭny architektar, budzie adnoŭleny zhodna z zroblenymm pierad razbureńniem zamierami.
«Pahadziciesia, takimi tempami dobraŭparadkavać vulicy nia tak prosta, — skazaŭ Anisimaŭ. — Pahladzicie, jak pracujuć budaŭniki: heta suboty, pieradśviatočnyja dni — pracujuć z poŭnaj nahruzkaj! Kali vy kažacie pra toje kiepskaje, što jość — nie zabyvajcie, što za hetym stajać sotni i tysiačy pracoŭnych ruk: na fasadach budynkaŭ, na dachach, na dobraŭparadkavańni!»
Vyniki «kruhłaha stała» padvioŭ dekan Edmund Jarmusik: treba arhanizavać hramadzkuju radu na bazie fakultetu historyi i sacyjalohii i ŭzhadniać ź joj usie budaŭničyja pracy, treba stvaryć sajt z aficyjnaj infarmacyjaj pa rekanstrukcyi horadu, treba «kab byŭ dyjaloh ŭładaŭ i hramadzkaści».
A taksama treba terminova vydać fotaalbom z vyjavami budynkaŭ histaryčnaha centru Horadni: «Tamu što, pahladzicie, tolki z hraviuraŭ starych majstroŭ ci, prykładam, z malunkaŭ Napaleona Ordy, ci sa starych paštovak my viedajem, jak vyhladaŭ naš horad».
Apošniaja prapanova padajecca najbolš realnaj dla vykanańnia.
Ciapier čytajuć
«Ja chaču spraviadlivaści — i dla žančyn, i dla siabie». Ščyraja hutarka z Andrejem Stryžakom pra skandał z dykpikami, zaležnaści i budučyniu16
Kamientary