Крамер: Дыктатарскі рэжым у сэрцы Еўропы — гэта пагроза 17

«Калі ў сэрцы Еўропы мы маем дыктатарскі рэжым — гэта пагроза для еўрапейскага бачання вольнага свету», — мяркуе кіраўнік няўрадавай арганізацыі Freedom House Дэвід Крамер. Паводле яго слоў, для ЗША даволі проста сказаць «спыніце гандляваць з Беларуссю», аднак для еўрапейцаў, асабліва для такіх краінаў, як Літва, гэта зрабіць значна складаней.

Літва мяжуе з Беларуссю, таму весці адносіны з гэтай краінай для яе асабліва складана, мяркуе Крамер.

На яго думку, Літва ўсё ж павінна звесці да мінімуму зносіны са службовымі асобамі вышэйшага рангу суседняй краіны, абмежаваўшыся кантактамі з прадстаўнікамі грамадзянскай супольнасці і апазіцыяй.

Паводле яго слоў, толькі яшчэ большы ціск на беларускія ўлады прывядзе да вызвалення палітвязняў, а пазіцыя Расіі негатыўна адбіваецца на перспектывах змены сітуацыі ў Беларусі, паколькі расійскае кіраўніцтва не зацікаўлена ў такіх зменах, аддаючы перавагу «мець справу з д’яблам, якога ведае».

— Прайшло больш за два гады з моманту прэзідэнцкіх выбараў у Беларусі. Шэраг палітычных вязняў былі вызваленыя з турмы, некаторыя з іх эмігравалі. Міжнародная супольнасць пастаянна сцвярджае, што сітуацыя ў гэтай краіне становіцца ўсё горш. Як Вы бачыце сітуацыю?

— Не варта баяцца казаць пра тое, што мы ў тупіку ў тым, што тычыцца сітуацыі ў Беларусі. Да гэтага часу ў турмах знаходзіцца дзясятак палітычных вязняў, мы не бачылі ніякіх рэальных рэформаў, парламенцкія выбары былі жартам,

няма новага бачання таго, што рабіць з Беларуссю.

У Вільні ў лістападзе адбудзецца саміт Усходняга партнёрства, і, я думаю, будзе шмат пытанняў, што рабіць з Беларуссю на гэтым саміце.

Я не бачу, як ЕС можа шчыра запрашаць прадстаўнікоў урада Аляксандра Лукашэнкі на перамовы з нагоды ўдзелу ва Усходнім партнёрстве. Там няма прагрэсу,

нават вязні, якіх вызвалілі, не былі рэабілітаваныя. І ЕС кажа, што гэта проста вызваленне, а ЗША кажуць, што павінна быць поўная рэабілітацыя.

Гэтага не адбылося. А.Лукашэнка не зрабіў нічога, што павінна было быць зроблена для таго, каб быў нейкі базіс для адносін.

— У любым выпадку, ці трэба міжнароднай супольнасці працягваць супрацоўнічаць з Беларуссю ў рамках Усходняга партнёрства?

— Я думаю, што супрацоўніцтва павінна адбывацца з няўрадавымі структурамі, а не з урадам Беларусі. Я не думаю, што міністр Уладзімір Макей павінен быць выкраслены з візавага спісу [спісу неўязных чыноўнікаў Беларусі], ён павінен застацца ў ім. ЕС не павінен запрашаць урадавых чыноўнікаў у надзеі, што яны не прыедуць.

— Ці можна чакаць якіх-небудзь змяненняў у палітыцы ЗША ў дачыненні да Беларусі пры Джона Кэры, які павінен стаць новым дзяржсакратаром ЗША?

— Я думаю, што дзяржсакратар Д.Кэры працягне цяперашнюю палітыку ў дачыненні да Беларусі. Я не думаю, што будуць нейкія буйныя перамены.

— Як Вы ацэньваеце пазіцыю Еўропы па беларускім пытанні. З аднаго боку яна ўводзіць пэўныя санкцыі, з другога — працягвае эканамічнае супрацоўніцтва?

— Гэта пытанне гандлю, а гэта пытанне заблытана, паколькі гандаль паміж ЕС і Беларуссю расце, а не падае. І калі 90% беларускай эканомікі кантралюецца А.Лукашэнкам, калі вы займаецеся гандлем з Беларуссю — вы займаецеся гандлем з А.Лукашэнкам. Пытанне ў тым, ці павінен быць перагледжаны пытанне гандлю паміж ЕС і Беларуссю, паколькі ў вызначаным стаўленні гэта падтрымлівае А.Лукашэнка. Некаторыя могуць сцвярджаць, што гандаль з Беларуссю з’яўляецца пазітыўным момантам, прыносіць інвестыцыі, павышае ўзровень жыцця. Я разумею гэты аргумент, але асабіста сам у яго не веру.

Я думаю, што гандаль прыводзіць да зніжэння эфектыўнасці санкцый з боку ЕС.

Вельмі проста казаць падобныя рэчы каму-небудзь у Вашынгтоне. Я не жыву ў краіне, якая мяжуе з Беларуссю, а гандаль ЗША і гэтай краінай блізкі да нуля. Таму для амерыканцаў лёгка сказаць: спыніце гандляваць з Беларуссю. Для еўрапейцаў гэта зрабіць значна складаней.

Але я сапраўды думаю, што калі мы сур’ёзна настроены на змены і рэформы ў Беларусі, мы павінны перагледзець ўсе бакі адносін.

— ЗША можа сабе дазволіць жорсткую пазіцыю ў дачыненні да Беларусі ў сувязі з развітой эканомікай. Але для суседзяў, такіх як Літва ці Латвія, гэтая краіна з’яўляецца важным эканамічным партнёрам. Як Вы бачыце пазіцыю, якую займае Літва ў дачыненні да Беларусі?

— Гэта складаныя адносіны. І я адчуваю немалую сімпатыю да сітуацыі Літвы. Паўтараю, што я не жыву ў краіне, якая мяжуе з Беларуссю, для Літвы усё значна складаней. Літва робіць шмат у справе візаў, грамадзянскай супольнасці, падтрымлівае Еўрапейскі гуманітарны універсітэт.

Але я думаю, што Літва павінна звесці да мінімуму зносіны са службовымі асобамі вышэйшага рангу, маючы больш спраў з грамадзянскай супольнасцю і апазіцыяй.

Гэта няпроста, калі ты мяжуеш з такой краінай, як Беларусь.

— Што Вы мяркуеце з нагоды палітыкі Расіі ў дачыненні да Беларусі? Мытны саюз, праект Еўразійскага саюза…

— Я не думаю, што палітыка Расіі прыносіць карысць. Расія падтрымлівае А.Лукашэнку і не таму, што Уладзіміру Пуціну ён падабаецца.

Усе ведаюць, што яны адзін аднаму непрыемныя. Але Расія не зацікаўлена ў змене рэжыму ў Беларусі і лепш будзе мець справу з д’яблам, якога ведае, чым з д’яблам, якога не ведае.

Я думаю, што яна грае вельмі негатыўную ролю і спрабуе падарваць палітыку Захаду ў дачыненні да Беларусі. Тое ж самае тычыцца і Украіны, а таксама ўсяго рэгіёну. Сітуацыя ўнутры Расіі — найгоршая з часоў распаду СССР.

— Ці можна назваць Беларусь пагрозай для стабільнасці і бяспекі рэгіёну?

— Я думаю, што калі ў сэрцы Еўропы мы маем дыктатарскі рэжым — гэта пагроза для еўрапейскага бачання вольнага свету.

А.Лукашэнка прадае зброю рэжымам, якія нам не падабаюцца, уключаючы Іран і Сірыю. Гэта пагроза бяспекі і не толькі таму, што гэта недэмакратычны рэжым, а таму што рэжымы такога роду паводзяць сябе непрымальным для нас чынам.

— А.Лукашэнка выпусціў з турмы шэраг палітвязняў. Што перашкаджае яму зрабіць гэта ў дачыненні да астатніх?

— Я думаю, што на яго аказваецца недастаткова ціску. Я

памятаю, калі працаваў у Дзяржаўным дэпартаменце ў адміністрацыі прэзідэнта Джорджа Буша, у 2006—2008 гг. мы ўвялі санкцыі супраць Беларусі. У 2006 годзе мы зрабілі гэта разам з ЕС, у 2007 і 2008 гг. — Толькі са свайго боку. Я думаю, што мы знайшлі слабае месца А.Лукашэнка і варта аказваць больш ціску, каб гэтыя людзі (палітвязні) выйшлі на волю. Гэта датычыцца гандлю, санкцый, якія ўжо ёсць. Не думаю, што палітыка перніка прывядзе да іх вызвалення.

Я памятаю, калі быў вызвалены Аляксандр Казулін, гэта адбылося пасля ўвядзення санкцый з боку Захаду, асабліва з боку ЗША. І я чую словы Андрэя Саннікава і іншых палітыкаў аб неабходнасці ўвядзення жорсткіх санкцый.

— Ці бачыце Вы якія-небудзь перспектывы для зьменаў у гэтай краіне ў найбліжэйшай будучыні, і ці з’яўляецца прэзідэнт А.Лукашэнка адзінай праблемай?

— Вядома, гэта ён не адзіная праблема, але самая вялікая праблема. Гэта як Хосні Мубарак у Егіпце, ён быў самай вялікай праблемай, але не адзінай, як мы зараз бачым.

А.Лукашэнка — самая вялікая праблема, але не галоўная, бо калі ў яго заўтра здарыцца інфаркт, сістэма застанецца. Але ён з’яўляецца тым, хто трымае гэтую сістэму. Без яго можа быць іншая сістэма, паколькі ўнутры цяперашняй сістэмы ёсць шмат плыняў.

Нельга чакаць, што ўсё зменіцца за ноч, але А.Лукашэнка — гэта тое, на чым трэба сфакусавацца.

Канстанцін Амялюшкін, Delfi (скарочана)

Хочаш падзяліцца важнай інфармацыяй ананімна і канфідэнцыйна? Пішыце рэдактару «Нашай Нівы» ў ТГ