Škoła moŭnaj karektnaści

Dyskusija vakoł «Niamieckaj chvali» pajšła na karyść.

Pasažyry tralejbusaŭ, jakija pranosilisia pa vulicy Bahdanoviča, niekalki dzion zapar mieli mahčymaść nazirać za kupkaj ludziej, jakaja stajała ŭzdoŭž chodniku, trymajučy ŭ rukach plakaty «Russische DW über alles?» dy «Niama movy — niama narodu!». «Dyskusija» — tak nazvali arhanizatary seryju pikietaŭ, što prajšli ad 23 pa 25 žniŭnia na płoščy Banhałor. U apošni dzień akcyi ŭdzielnikaŭ i aktyŭnych hledačoŭ pikietu možna było pieraličyć pa palcach, adnak dyskusija ad hetaha nie rabiłasia mienš haračaj.

Udzielniki pikietu jašče nie paśpieli razharnuć lozunhi, jak palitolah Uładzimier Mackievič raspačaŭ emacyjny dysput z kaardynataram akcyi žurnalistam Vadzimam Aleksandrovičam. U vastryni moŭnaha pytańnia eks-viadučy tok-šoŭ «Vybar» moh pierakanacca jašče na prykładzie svajoj pieradačy, pryśviečanaj hetaj prablemie. Pa słovach Mackieviča, toj vypusk «Vybaru» mieŭ rekordny hladacki rejtynh, jaki nie pabity i dahetul. Ale hetym razam Mackievič vystupaŭ nie jak medyjatar, a jak krytyk krytykaŭ. Na dumku palitolaha, žorstkaja reakcyja na inicyjatyvu «Niamieckaj chvali» była niasvoječasovaj.

«Ja razumieju tych dziejačaŭ kultury, jakija dałučylisia da vykazvańniaŭ pra sytuacyju ź «Niamieckaj chvalaj», ale ja całkam nie razumieju tych palitykaŭ, jakija zrabili toje samaje. Pieratvarać heta ŭ palityčnuju svarku mohuć tolki ludzi, jakija całkam nie razumiejuć sytuacyi ci škodziać demakratyi ŭ Biełarusi». Uładzimier Mackievič ličyć, što niamieckija eksperty zrabili całkam lahičny markietynhavy prajekt. «Biełaruskamoŭnyja — najbolš śviadomaja častka hramadztva, jany suprać Łukašenki, a pieradača «Niamieckaj chvali» — suprać dyktatury, tamu jana całkam racyjanalna pabudavanaja na rasiejskaj movie».

Padobnaj dumki prytrymlivajecca i Siarhiej Kalakin, jaki taksama zavitaŭ na płošču Banhałor. «Siońnia jość pytańnie biełaruskaj movy, pytańnie pryhniacieńnia jaje z boku rasiejskaj movy, niama dziaržaŭnaj palityki pa padtrymcy i raźvićci biełaruskaj movy, ale heta nie datyčycca tych metaŭ, jakija my stavim pierad saboj pa raspaŭsiudžvańni alternatyŭnaj infarmacyi. Nielha błytać dva pytańni. Infarmacyja pavinna pastupać na toj movie, jakaja moža być najlepš uspryniataja hramadztvam. A što da nibyta mahčymaha raskołu ŭ apazycyi pa «moŭnym pytańni» — demakratyčnaja apazycyja na toje i demakratyčnaja, što maje roznyja pohlady».

Niahledziačy na krytykaŭ, arhanizatary akcyi vypusknik Universytetu kultury Źmicier Kaśpiarovič dy žurnalist Vadzim Aleksandrovič ličać, što pikiety mieli pośpiech: «Nam udałosia pryciahnuć uvahu mnohich ludziej da prablemy. Kali da hetaha času abmierkavańnie nie vychodziła za miežy sajtu «Našie mnienije» i staronak «NN», dyk ciapier pra heta daviedalisia navat čytačy «Biełorusskoj haziety» i «Komsomolskoj pravdy». Lubaja dyskusija naradžaje zruchi ŭ hramadztvie».

Niazhrabny medyjny krok Eŭrakamisii dy «Niamieckaj chvali» sparadžaje patrebu razabracca ŭ tym, što Zachad moh by zrabić dla Biełarusi, ale dahetul nie zrabiŭ. «Hałoŭnaje, što jany byli pavinny zrabić — damovicca pamiž saboj i zajmieć adzinuju pazycyju adnosna Biełarusi, — ličyć Uładzimier Mackievič. — Na žal, jany nia mohuć heta zrabić, bo majuć adroznyja padychody da demakratyi i da susiedziaŭ, jakija hetych demakratyjaŭ nia majuć. Da eŭrapiejskaj biurakratyi budzie jašče hod dachodzić toje, što adbyvajecca. Na padtrymku dziejańniami, a nia słovami, spadziavacca nie davodzicca».

Siarhiej Kalakin taksama nia duža zadavoleny dziejańniami Zachadu: «Jany ž pa vialikim rachunku ničoha i nie zrabili. Jość zajavy, jość prapanovy, jość deklaracyi, heta ŭsio, što my na siońnia majem».

Adzin z najbolš vierahodnych kandydataŭ u prezydenty — Aleś Milinkievič — miarkuje, što najbolšyja prablemy z padtrymkaj isnujuć mienavita z boku Eŭraźviazu. «Jany šmat razoŭ vykazvalisia pra patrebu padtrymki, ale ŭžo kala hodu nia mohuć prydumać «schiemu dapamohi».

Apošni pikiet, adrasavany «Niamieckaj chvali», byŭ śviatam karektnaści — i U.Mackievič, i S.Kalakin pramaŭlali pa-biełarusku, a pikietoŭcy ŭsialak padkreślivali toje, što vystupajuć nia suprać rasiejskaj, a za biełaruskuju movu. Uvohule, vynik ad dyskusii možna ličyć stanoŭčym. Palityki jašče raz pierakanalisia, što, jak ni kruci, a moŭnaje pytańnie — adno z hałoŭnych. Žorstkaja reakcyja była niespadziavankaj i dla eŭrapiejcaŭ. Tamu nastupnym razam, kali budzie vyśpiavać sapraŭdy karysny medyjny prajekt, a nie mikraskapičnaja radyjoprahrama, jaho arhanizatary lišni raz pačuchajuć sabie hałavu.

∎

«Reakcyja biełarusaŭ była niečakanaja dla Eŭrakamisii»

Pradstaŭniki Biełaruska-eŭrapiejskaha zadzinočańnia (Belhija) i Źviazu biełarusaŭ zamiežža (Čechija) sustrelisia ŭ Bruseli z supracoŭnicaj adździełu ŭ spravach Biełarusi, Ukrainy j Małdovy Departamentu vonkavych dačynieńniaŭ Eŭrakamisii spn. Anne Kojstynen. U Eŭrakamisiju byli pieradadzienyja zvaroty Rady BNR, Zhurtavańnia Biełarusaŭ u Vialikabrytanii j Biełaruska-Eŭrapiejskaha Zadzinočańnia suprać rašeńnia «Niamieckaj chvali» zarhanizavać viaščańnie na Biełaruś pa-rasiejsku. Taksama była pieradadzienaja zajava Rady BNR u prablemie polskaje mienšaści u Biełarusi. Biełarusy zakcentavali ŭvahu na niedaacency eŭrastrukturami biełaruskaje movy jak składniku biełaruskaje demakratyčnaje spadčyny. Spn. Kojstynen adznačyła, što reakcyja biełarusaŭ na rašeńnie «Niamieckaj chvali» viaščać pa-rasiejsku była niečakanaj dla Eŭrakamisii, ale pahadnieńnie pra dapamohu niamieckaj radyjostancyi padpisanaje, tamu ŭžo ciažka ŭnieści źmieny.

Na praciahu dziejańnia damovy z «Deutsche Welle» Eŭrakamisija dapuskaje mahčymaść padrychtavać novyja prajekty, jakija buduć razhladacca z ulikam pažadańniaŭ biełaruskich palityčnych i hramadzkich arhanizacyjaŭ stvaryć biełaruskija słužby «Niamieckaje Chvali» ci inšych elektronnych medyjaŭ. Z boku našych arhanizacyjaŭ było prapanavana stvaryć biełaruskamoŭnyja słuž- by zamiežnych radyjostancyjaŭ z vykarystańniem patencyjału biełaruskich žurnalistaŭ, jakija majuć dośvied pracy ŭ niezaležnych srodkach masavaj infarmacyi.

Ihar Łazarčuk, Antverpen

∎

Zinaida Bandarenka: «My ŭsio-taki dabjomsia spraviadlivaści»

Narodnaja artystka Biełarusi patelefanavała ŭ redakcyju, kab dałučyć svoj hołas da patrabavańnia biełarusizavać «Niamieckuju chvalu».

Ja dałučaju svoj hołas da patrabavańnia da «Niamieckaj chvali» naładzić viaščańnie pa-biełarusku. Ja vielmi rada, što stolki ludziej uklučyłasia ŭ baraćbu za biełaruskuju movu. Heta daje padstavu vieryć, što nia ŭsio jašče zhublena ŭ našym hramadztvie, što my ŭsio-taki možam u poŭny hołas havaryć u padtrymku biełaruskaj movy, u padtrymku demakratyi. Kažuć, što niama finansavych srodkaŭ i jak byccam by brakuje prafesijanałaŭ, ale ŭ nas u Biełarusi jość ludzi, jakija mahli b dapamahčy naładzić biełaruskamoŭnaje viaščańnie. Toje, što «Niamieckaja chvala» budzie tak pracavać, vyklikaje abureńnie. Ja nie razumieju, čamu tak da nas staviacca. Kali my budziem jak maha bolš svoj hołas uzdymać, havaryć, pratestavać, ja dumaju, my ŭsio-taki dabjomsia spraviadlivaści, navučymsia salidarna advajoŭvać svaje pravy.

Zapisaŭ AK

∎

Mova nia musić być krynicaj roznahałośsiaŭ

Linhvistyčnaja palaryzacyja intelektuałaŭ, naviazanaja palitykami na pačatku 1990-ch, pryviała da taho, što ciaham apošniaha dziesiacihodździa rasiejska- i biełaruskamoŭnyja intelektuały suisnavali niby ŭ paralelnych suśvietach. Rasiejskamoŭnyja pasiŭna padtrymlivali ŭładu (za padaravany pryvilej pramaŭlać na rodnaj movie) — pakul nie ačomalisia, ubačyŭšy, što ŭsich astatnich mahčymaściaŭ i pravoŭ, za vyniatkam taho samaha pryvileju, akademičny asiarodak ŭžo pazbaŭleny. Biełaruskamoŭnyja syšli ŭ apazycyju — jak palityčnuju, hetak i estetyčnuju. Što da peŭnaha momantu było praduktyŭnym (kali kazać pra «vynachodnictva tradycyi», heta značyć pra stvareńnie sučasnaj nacyjanalnaj — nie-savieckaj i prazachodniaj — kultury). Nieabchodna pryznać, što mienavita biełaruskamoŭnyja intelektuały (praz časopisy «Frahmenty», «Arche» i inš.) sprabavali ažyćciaŭlać funkcyju krytyčnaha myśleńnia ŭsimi dastupnymi srodkami.

U lubym vypadku, mova nia moža j nie pavinna być siońnia krynicaj roznahałośsiaŭ, tym bolš što isnujuć supolnyja, bolš istotnyja zadačy, što patrabujuć kansalidacyi vysiłkaŭ. Moža być, ruch biełaruska- i rasiejskamoŭnych intelektuałaŭ nasustrač adzin adnamu, što niadaŭna nakreśliŭsia, jość prykmietaj palityčnaj sytuacyi, jakaja źmianiłasia, i jakuju my sami, a tym bolš ułada, pakul što nie ŭśviedamlajem napoŭnicu.

Almira Ŭsmanava, filozaf, vykładčyca EHU, «Topas», №1/2005.

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0