Viečny revalucyjanier: da 75-ch uhodkaŭ śmierci Lva Trockaha

Jak možna pisać historyju kamunistyčnaha ruchu ŭ Rasii i ŭ śviecie biez Trockaha? Anijak.

Čytajučy tvory Lva Trockaha, nielha nie bačyć jaho litaraturny talent. Nie ciažki leninski skaz, nie stalinskaja katechizmoŭka (pytańnie — adkaz, pytańnie — adkaz), a — inšy raz (nie mnoju adkryta) — ledź nie chieminhuejeŭski styl. Niezdarma jaho, novaha supracoŭnika jašče nie leninskaj, a sacyjał-demakratyčnaj «Iskry», Viera Zasulič prazvała Piarom. Pra toje, što Trocki źjaviŭsia ŭ šerahach rasijskaj sacyjał-demakratyi «adrazu ź blaskam», pisaŭ i były jaho adnadumiec Anatol Łunačarski.

Jak pomnicca, aŭtar knihi «Małady Stalin» Sajman Sebarh Montefijore sprabavaŭ asprečyć tezis Trockaha pra toje, što Stalin — hienijalnaja pasrednaść. I sam ža napisaŭ, što Trocki — bliskučy, hanarlivy i navat snob. Snob nie ŭ tym sensie, što jon, Lejb, syn fiermiera Davyda Branštejna, chacieŭ trapić u kampaniju da arystakrataŭ (hetaj kampanijaj jon pahardžaŭ), a ŭ tym sensie, što jon sam byŭ arystakrat. Skažam tak: arystakrat duchu, jaki maje vysoki intelekt, aŭtarytet i viedaje sabie canu.

U sensie intelektu jaho možna pastavić pobač ź Leninym. Jany abodva viedali sabie canu. Dla ich abodvuch nie isnavała aŭtarytetaŭ. Navat pierad patryjarcham rasijskaj sacyjał-demakratyi Hieorhijem Plachanavym nie schilili hałavu i pryludna palemizavali ź im. I abodva (jak, darečy, i Plachanaŭ) pry nahodzie mahli vyśmiejać čałavieka, jaki intelektualna stajaŭ nižej za ich. Praŭda, na hetym padabienstva Trockaha i Lenina zakančvajecca.

Pavialičyć

Trocki byŭ nadzieleny ščodra i litaraturnym talentam, i talentam tearetyka, analityka, arhanizatara, pramoŭcy. A jašče jon byŭ mužny čałaviek. Lenin dbaŭ pra svajo zdaroŭje i biaśpieku. Z turmy i ssyłki jon nie ŭciakaŭ, a dabyŭ da kanca terminu. Z Rasii ŭ Jeŭropu jon nielehalna nie prabiraŭsia, a jechaŭ, majučy zakonny pašpart, z kamfortam u ciahniku. U revalucyjnym 1905-m jon nie kinuŭsia na złom hałavy ŭ Rasiju. I nie hrymieŭ na ŭvieś Picier i ŭsiu Rasiju jak lidar Pieciarburhskaha Savieta rabočych deputataŭ Leŭ Trocki. Viarnuŭšysia ŭ 1917 h. z dapamohaj niemcaŭ u Rasiju, jon paśla lipieńskaha putču chavaŭsia ad palicyi, a Trocki, pabyvaŭšy ŭ «Kriestach» (jon navat sam paprasiŭ, kab jaho aryštavali), 2 vieraśnia vyjšaŭ z turmy, kab uznačalić Pietrahradski Saviet i ździejśnić u dzień svajho naradžeńnia, 7 listapada, pieravarot. I jon ža prydumaŭ nazvu novaha ŭrada Rasii — Saviet Narodnych Kamisaraŭ. I jon ža admoviŭsia ad pasady staršyni hetaha ŭrada («majo habrejstva»).

Kali na toje pajšło, jon uručyŭ Leninu ŭładu, padnios jaje na taleračcy.

Trocki, jak kažuć ciapier, byŭ vydatny kryzisny mieniedžar. Jak arhanizatar, jon byŭ niezamienny ŭ čas, kali vyrašałasia pytańnie «być albo nie być?». Chto viedaje, ci byli b stvorany Čyrvonaja Armija i Čyrvony Fłot, ci ŭdałosia b balšavikam adstajać uładu, kali b na čale razvalenych tymi ž balšavikami rasijskich armii i fłotu nie apynuŭsia Trocki?

Lenin byŭ dobry ŭ kreśle staršyni Saŭnarkama, piša Łunačarski, ale jon nie moh by spravicca z toj tytaničnaj zadačaj, jakuju ŭzvaliŭ na svaje plečy Trocki. Z frontu na front, z adnaho ŭčastka frontu na druhi…

U mirny čas, u čas, kali ŭłada była ŭžo ćviorda ŭ rukach balšavikoŭ, Trocki nie moh doŭha ŭtrymacca va ŭładzie. Choć jon, revalucyjanier ad hałavy da noh, i dałučyŭsia ŭ 1917-m da balšavikoŭ, staŭ adnym ź ich lidaraŭ, maral u jaho była niebalšavickaja. Cynizm Lenina byŭ adnoj z pryčyn razryvu ź im Plachanava. Jak uspaminaŭ rasijski sacyjał-demakrat Uładzimir Vajcinski, Lenin nieadnarazova kazaŭ, što partyja — nie pansijon dla šlachietnych dziaŭčat. I pry hetym dadavaŭ: inšy miarzotnik moža być dla nas mienavita tym i karysny, što jon miarzotnik; u nas haspadarka vialikaja, a ŭ vialikaj haspadarcy ŭsiakaja dreń prydasca. Znoŭ ža, Viačasłaŭ Mołataŭ śćviardžaŭ, što Lenin umieŭ vykarystoŭvać usich: i balšavika, i paŭbalšavika, i čverćbalšavika, ale tolki piśmiennaha.

Lenin byŭ bolšy apartunist, a Trocki — bolš artadaksalny, čym Lenin.

Tut ja znoŭ spasyłajusia na Łunačarskaha i dadaju: Trocki byŭ zanadta idejny, kab tryvać la siabie karysnaha ci karyślivaha miarzotnika i čverćrevalucyjaniera. A jašče jon chacieŭ mieć kala siabie nie prosta piśmiennych, a dobra padrychtavanych rabotnikaŭ. I nie zabudźma: u čas hramadzianskaj vajny jon byŭ biaźlitasny da balšavikoŭ — panikioraŭ, tych, chto napieradzie ŭsich uciakaŭ ad praciŭnika, škurnikaŭ i maradzioraŭ.

Hetaja prostaliniejnaść, jak piša Łunačarski, niaŭmieńnie ci niežadańnie być łaskavym i ŭvažlivym da ludziej asudžali Trockaha «na peŭnuju adzinotu». I adsutnaść pabłažlivaści da čałaviečych słabaściaŭ, i pamianiony ŭžo snabizm… Siabroŭ i prychilnikaŭ u jaho było niašmat. I voś, suprać Trockaha, u asobie jakoha mnohija byli schilnyja bačyć sapraŭdnaha pravadyra revalucyi, suprać Trockaha, jaki ŭ 1917-m litaralna «hrymieŭ u Pietrahradzie na mitynhach», suprać Trockaha, u asobie jakoha mnohija bačyli nastupnika Lenina, vystupiła bolšaść Centralnaha Kamiteta balšavickaj partyi i praktyčna ŭsio Palitbiuro. Trockaha nienavidzieli, jaho bajalisia. Trockaha jašče bolš uźnienavidzieli, kali śmiarotna chvory Lenin nazvaŭ jaho samym zdolnym čałaviekam u CK. Jon, revalucyjanier, asabliva źnienavidny byŭ partyjna-savieckaj biurakratyi, na čale jakoj stajaŭ Stalin.

Inšy raz zadajuć pytańnie: a što było b, kali b paśla śmierci Lenina pieramoh Trocki?

Historyk takoha pytańnia nie zadaść. Zatoje jon nie moža nie adznačyć inšaje: Stalin i stalincy amal usiu kancepcyju dalejšaha raźvićcia Savieckaha Sajuza litaralna «pieradrali» ŭ Trockaha i trackistaŭ. Niezdarma ž Mikałaj Bucharyn nazvaŭ nieatrackizmam stalinskuju palityku paskoranaj industryjalizacyi i ŭzmocnienaj ekspłuatacyi vioski, pieratvareńnia jaje va «ŭnutranuju kałoniju». A sam Trocki nazvaŭ Stalina i stalincaŭ epihonami.

Vydaliŭšy ŭ 1929 h. Trockaha z Savieckaha Sajuza, Stalin i stalincy nieŭzabavie zrazumieli, jakuju pamyłku jany ŭčynili.

Historyk poźniesavieckaj i rańniaj postsavieckaj histaryjahrafii i palitałohii nie moža nie adznačyć, što mnohija pracy Trockaha, napisanyja na emihracyi, rasijskija aŭtary razabrali na cytaty. Pierš za ŭsio «Stalinskuju škołu falsifikacyi», «Zaviaščańnie Lenina» i bijahrafiju Stalina. Aprača hetych tekstaŭ, mnie, naprykład, vielmi impanuje sacyjałahičny analiz savieckaj sistemy, ździejśnieny Trockim u pracy «Zdradžanaja revalucyja. Što takoje SSSR i kudy jon idzie?» (1936). Tut treba skazać, što Trocki razhladaŭ SSSR jak pierarodžanuju rabočuju dziaržavu i što jaho za heta krytykavaŭ brytanski markist Toni Klif, jaki ŭ 1955 h. apublikavaŭ knihu «Dziaržaŭny kapitalizm u Rasii». Dyk ža i Trocki pisaŭ pra dziaržaŭny kapitalizm, pra tatalitarny ład u SSSR, pra toje, što ŭ partyjna-savieckaj biurakratyi śviadomaść panoŭnaha kłasa i što jana, biurakratyja, źjaŭlajecca novym kłasam (heta jašče kali knihu «Novy kłas» napiša Miłavan Džyłas!), jaki imkniecca likvidavać zavajovy sacyjalnaj revalucyi, kab stać ułaśnikam majomaści, jakoju rasparadžajecca. I stanuć balšavickija čynušy buržujami…

Saviecki Sajuz idzie da skonu — takaja vysnova prychodzić u hałavu, kali čytaješ knihu Trockaha. Ale sam Trocki hetych słoŭ nie napisaŭ, bo jamu treba było b pryznacca, što darma jon učyniaŭ pieravarot u 1917-m, darma jeździŭ u bronieciahniku z adnaho kanca krainy ŭ druhi, darma baraniŭ uładu balšavikoŭ.

A jašče Trocki sačyŭ za tym, što dziejecca na mižnarodnaj arenie, analizavaŭ mižnarodnuju situacyju i papiaredžvaŭ.

Naprykład: «Hitler zmahajecca suprać franka-rasijskaha sajuza nie z pryncypovaj varožaści da kamunizmu (nivodzin surjozny čałaviek nie vieryć bolš u revalucyjnuju rolu Stalina!), a tamu, što choča mieć svabodnyja ruki dla pahadnieńnia z Maskvoj suprać Paryža» (1937). Ale da jaho nie prysłuchoŭvalisia, i jon z žalem kanstatavaŭ tupaść jeŭrapiejskaha palityčnaha kłasa: «Aŭtar hetych radkoŭ maje prava spasłacca na bieśpierapynny šerah ułasnych zajaŭ u suśvietnym druku, pačynajučy z 1933 h., na tuju temu, što asnoŭnaj zadačaj zamiežnaj palityki Stalina źjaŭlajecca dasiahnieńnie pahadnieńnia z Hitleram. Ale naš ścipły hołas zastavaŭsia niepierakanaŭčym dla «viaršycielaŭ losu». Heta ŭ adnym artykule. A voś što čytajem u druhim: «Chto viedaje, ci nie daviadziecca francuzskamu ŭradu razam ź bielhijskim, hałandskim, polskim, čechasłavackim šukać prytułku ŭ Vialikabrytanii?..». A zahałoŭki artykułaŭ — cud: «Stalin — intendant Hitlera» i «Padvojnaja zorka: Hitler—Stalin». Abodva napisanyja ŭ 1939-m.

«Kramloŭski horac» nie moh doŭha ciarpieć niaŭrymślivaha krytyka i vykryvalnika. Prysud Trockamu byŭ vyniesieny. Naležała znajści vykanaŭcu. I vykanaŭcu znajšli.

…Možna pradkazać, jakaja budzie reakcyja na hety tekst našych antykamunistaŭ, asabliva maładych, jakija ni Marksa, ni Trockaha nie čytali, ale skazanuć mohuć. Hetym antykamunistam ja raju razharnuć knihu brytanskaha kansiervatara, kryzisnaha mieniedžara Uinstana Čerčyla «Maje vialikija sučaśniki». Adno ese ŭ toj knizie pryśviečana Lvu Trockamu.

A prosta biełarusam, mabyć, cikava budzie viedać, što pisaŭ Trocki ŭ artykule «SSSR u vajnie» 25 vieraśnia 1939 h., kali Čyrvonaja Armija pryjšła ŭ Zachodniuju Biełaruś. A pisaŭ jon voś što: «My nie daviarajem Kramlu nijakaj histaryčnaj misii. My byli i zastajemsia suprać zachopu Kramlom novych abłaściej. My — za niezaležnaść Savieckaj Ukrainy i, kali sami biełarusy hetaha žadajuć, Savieckaj Biełarusi».

***

Leŭ Trocki

(Lejb Davydavič Branštejn) 26 kastryčnika [7 listapada] 1879; vioska Janaŭka, Jelisaviethradski paviet, Chiersonskaja hubiernia, Rasijskaja Impieryja (ciapier Bierasłaŭka, Kiravahradskaja vobłaść, Ukraina) — 21 žniŭnia 1940; Kajaakan, Miechika, Mieksika) — revalucyjny dziejač XX stahodździa, ideołah trackizmu — adnoj z płyniaŭ marksizmu. Adzin z arhanizataraŭ Kastryčnickaha pieravarotu 1917, adzin sa stvaralnikaŭ Čyrvonaj Armii. U pieršym savieckim uradzie — narkam pa zamiežnych spravach, u 1918—1925 — narkam pa vajennych i marskich spravach. Ad 1923 — lidar unutrypartyjnaj levaj apazicyi. U 1927 źniaty z usich pasad, u 1929 vysłany za miežy SSSR. Aŭtar prac pa historyi revalucyjnaha ruchu ŭ Rasii. Byŭ dvojčy žanaty, biez skasavańnia pieršaha šlubu. Śmiarotna paranieny ahientam NKVD Ramonam Mierkaderam 20 žniŭnia 1940 u Mieksicy.

Psieŭdanim «Trocki»

Proźvišča Trocki mieŭ nahladčyk adeskaj turmy, u jakoj małady Lejb Branštejn apynuŭsia ŭ 1898 za palityčnuju dziejnaść. Mahčyma, «u honar» žorstkaha turemščyka i byŭ uziaty psieŭdanim, pad jakim Trockaha viedaŭ ceły śviet.

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0