Žaleznaja maska

U aŭtarytarnym hramadztvie ŭsio, što ni zrabiŭ by dyktatar, u tym liku ŭ svaim asabistym žyćci, vyklikaje tolki adnu reakcyju — ŭsienarodnaje zachapleńnie. Piša Vital Taras.

U Alaksandra Dziuma‑pera jość raman «Žaleznaja maska». Mnohija kali nie čytali jaho, dyk pamiatajuć ekranizacyju z Žanam Mare ŭ hałoŭnaj roli. Fabuła ramanu pabudavanaja na lehiendzie pra nieviadomaha viaźnia Bastylii, jakoha zakuli ŭ masku i ŭsio žyćcio chavali ad čužych vačej.

Pavodle adnoj z versijaŭ, heta byŭ niezakonny syn karala Francyi Lui CHIV hercah Vermandua, jaki daŭ poŭchu svajmu zvodnamu bratu, Vialikamu Dafinu. Za heta jaho i schavali ŭ addalenym zamku. U ramanie Dziuma viaźnia vyzvalaje bliskučy D'Artańjan. Darečy, u Francyi XIX stahodździa tema «bastardaŭ» (narodžanych niezakonna — «bajstrukoŭ», kažučy pa‑biełarusku) była davoli aktualnaj.

Dastatkova skazać, što Alaksandar Dziuma‑syn naradziŭsia ad dziaŭčyny lohkich pavodzinaŭ. Ale jahony baćka «ŭzakoniŭ» svajho syna i ŭvioŭ jaho ŭ vyšejšy śviet Paryžu. Choć dla mnohich jon praciahvaŭ zastavacca svajho rodu «žaleznaj maskaj», čužym.

Na Ŭschodzie, asabliva musulmanskim, dzie praktykujecca šmatženstva, prablema bastardaŭ, jak praviła, nie staić. Despat‑haspadar sam vyrašaje, kaho «pryznačyć lubimaj žonkaj» i jakoha z synoŭ nablizić, a jakoha adpravić u apału. Sadam Chusejn, jak viadoma, pa čarzie vykazvaŭ spryjańnie to adnamu z starejšych synoŭ, Udeju, to inšamu, Kuseju. (Praŭda, u vyniku heta pryviało abodvuch da śmierci.)

Treciaja žonka Mao Czeduna padčas «vialikaha pachodu» časta naradžała ad muža dziaciej (kali ciažarnaść nie spyniałasia daterminova), i ŭsie jany pamirali praź niastaču i antysanitaryju. Mao było na heta plavać. Jahony starejšy syn byŭ amal što debiłam. Ale prablema spadčynnaści ŭłady jaho mała chvalavała.

Stalin nia tolki rasparadžaŭsia žyćciami miljonaŭ ludziej, ale časam vyrašaŭ, kamu čyjoj žonkaj być. Kali ŭ 1937‑m byŭ rasstralany Vital Prymakoŭ (padzielnik Tuchačeŭskaha j Jakira), Stalinu padali śpis svajakoŭ rasstralanaha. Ich taksama naležała pakarać jak «čsir» — čalcoŭ siamji zdradnikaŭ radzimy. Žonkaj Prymakova była Lila Bryk, jakuju zhadaŭ u svajoj pieradśmiarotnaj zapiscy Majakoŭski. (Jon zastreliŭsia ŭ 1930‑m.) Stalin nakłaŭ rezalucyju — «nia budziem čapać žonku Majakoŭskaha», chacia cudoŭna viedaŭ, što Bryk jahonaj žonkaj nie była. Ale ž Stalin asabista pryznačyŭ niabožčyka «najlepšym, najtalenaviciejšym paetam savieckaj epochi». Raniej hiensiek pahražaŭ Krupskaj, što kali jana budzie vystupać suprać jaho, dyk partyja abvieścić žonkaj Lenina nie jaje, a, skažam, staruju balšavičku Stasavu.

Pra trahičny los žonki Stalina Nadziei Aliłujevaj, a taksama jaho synoŭ, adzin ź jakich zahinuŭ pry zahadkavych abstavinach padčas vajny, a druhi śpiŭsia, pazbaŭleny pry Chruščovie ŭsich svaich raniejšych pasadaŭ i ŭznaharod, dobra viadoma. Viadoma, što i asabistaje žyćcio dački Stalina Śviatłany, miakka kažučy, nia skłałasia.

Možna było b zrabić vysnovu, što ŭsie dzieci dyktataraŭ pa‑svojmu nieščaślivyja. Ale heta było b tryvijalna. My viedajem šmat vyklučeńniaŭ z praviłaŭ.

Naprykład, syn dyktatara Haici Taty‑Doka — Bebi‑Dok atrymaŭ ad taty ŭładu ŭ spadčynu, a ciapier spakojna dažyvaje svaje dni ŭ raskošnaj vile na poŭdni Francyi. Niadaŭna, praŭda, 57‑hadovy eks‑dyktatar publična pakajaŭsia: «Kali padčas majho prezydenckaha praŭleńnia ŭrad ździejśniŭ jakija b to ni było fizyčnyja, maralnyja albo ekanamičnyja złačynstvy ŭ adnosinach da inšych, ja aficyjna prymaju na siabie histaryčnuju adkaznaść prasić daravańnia ŭ narodu i biesstarońniaha sudu nad minułym». Achviarami «jakich by to ni było złačynstvaŭ» za 30 hadoŭ dyktatury abodvuch Dziuvalje stali, prynamsi, 40 tysiač ich praciŭnikaŭ.

Synu Kim Čen Ira Čen Namu, jaki pavodziŭ siabie jak «płejboj», zajmaŭsia kantrabandaj juvelirnych vyrabaŭ i byŭ zatrymany biaz pašparta palicyjaj Japonii, Pracoŭnaja partyja Karei ŭsio daravała. Kamunistyčnaja dynastyja pavinna praciahvacca.

Z druhoha boku, za apošnija niekalki tysiač hadoŭ čałaviečaja pryroda mała źmianiłasia. I jana časam praryvajecca vonki, niezaležna ad pasad, zvańniaŭ i navat hramadzkaha ładu. Tak, jak heta było ŭ vypadku z pryncam Čarłzam, pryncesaj Dyjanaj i łedzi Kamiłaj. Abo z Klintanam i Monikaj Lavinski.

Na Zachadzie padobnyja vypadki pryciahvajuć ahromnistuju ŭvahu presy — i nia tolki tamu, što jana imkniecca zadavolić cikaŭnaść publiki, ale tamu što hramadztva maje prava viedać usio, što adbyvajecca na samym viersie ŭłady. Da taho ž, akramia zakonaŭ marali, jość jašče prosta zakon. Nikala Sarkazi aficyjna raźvioŭsia z žonkaj i aformiŭ śvij šlub z Karłaj Bruni nia tolki dziela taho, kab dahadzić publicy. Ale, najpierš, tamu, što ŭ Francyi (i nia tolki) zakon stroha pilnuje pravy žančyn i dziaciej. Nie prezydent krainy vyrašaje, što rabić ź dziećmi ŭ vypadku razvodu, kolki im płacić, na jakuju spadčynu jany mohuć raźličvać, a sud. Nu, i, kaniečnie, maci dziaciej i sami jany samastojna vyrašajuć dzie, z kim i jak im žyć. Tak pryniata ŭ cyvilizavanym hramadztvie.

U aŭtarytarnym hramadztvie ŭsio, što ni zrabiŭ by dyktatar, u tym liku ŭ svaim asabistym žyćci, vyklikaje tolki adnu reakcyju — ŭsienarodnaje zachapleńnie.

Usie my pamiatajem afaryzm: ŭłada razbeščvaje, absalutnaja ŭłada razbeščvaje absalutna. Ale my zabyvajem, što ŭłada razbeščvaje nia tolki ŭładara. Jana razbeščvaje i jahonych paduładnych. Kali raspusta, svavolstva j chamstva na najvyšejšym uzroŭni nia tolki nie asudžajecca, ale sustrakajecca hramadztvam z radasnaj cikaŭnaściu j dvuchsensoŭnymi ŭśmieškami, značyć, hramadztva jašče nia vyjšła sa stanu Siaredniaviečča.

Kažuć, historyja cyvilizacyi pačałasia z taho momantu, kali Sim i Jafet, adrozna ad svajho brata Chama, prykryli soram svajmu baćku Noju, jaki napiŭsia vina i zasnuŭ.

Chamu było nakanavana ŭsio žyćcio zastavacca ŭ rabstvie.

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0