«Pravodzić apytańni hramadskaj dumki ŭ ahladnaj budučyni NISEPD nie zmoža, pakolki apytalnuju sietku ŭłady razburyli», — zajaviŭ zasnavalnik Niezaležnaha instytuta sacyjalna-ekanamičnych i palityčnych daśledavańniaŭ (Litva) Aleh Manajeŭ.
Nahadajem, 31 lipienia telekanał «Biełaruś 1» pakazaŭ film «Prymat NISEPD». Sutnaść jaho zvodziłasia da nastupnaha: realnych apytańniaŭ instytut u Biełarusi nie pravodzić, a ludzi, jakija ŭ dakumientach ukazanyja jak kaardynatary daśledavańniaŭ, nijakaha dačynieńnia da NISEPD nie majuć. Takim čynam, rabili vysnovu aŭtary filma, sacyjołahi pad vyhladam apytańniaŭ prosta «raśpiłoŭvajuć» hrošy sponsaraŭ.
Pakazany film — nie pieršaja sproba dyskredytacyi NISEPD z dapamohaj dziaržaŭnych ŚMI, ale nikoli raniej heta nie ŭpłyvała na pracu instytuta ŭ Biełarusi.
Na pytańnie, čamu zaraz praviadzieńnie sacapytańniaŭ budzie spyniena, Aleh Manajeŭ patłumačyŭ:
«Papiarednija ataki uładaŭ zakranali tych, chto pracavaŭ u instytucie (a ŭ im nikoli nie pracavała bolš za dziesiać čałaviek). Ale na hety raz jany pajšli «ŭhłyb» — zakranuli tych, chto pracavaŭ na instytut, a heta bolš za 100 čałaviek. Tamu ŭ ahladnaj budučyni NISEPD nie zmoža pravodzić apytańni hramadskaj dumki».
«Navat kali zaŭtra chtości i pahadziŭsia b na takuju pracu, my nie možam ryzykavać ludźmi», — dadaŭ zasnavalnik NISEPD.
Takaja situacyja, pavodle jaho słoŭ, moža praciahnucca dastatkova doŭha. «Ni źmieny palityčnaha kursu, ni źmieny ŭłady ŭ Biełarusi ŭ najbližejšy čas nie pradbačycca, a ŭ ciapierašnich umovach uznavić sietku padrychtavanych intervjujeraŭ dla praviadzieńnia niezaležnych ad uładaŭ apytańniaŭ, jak heta było mahčyma ŭ pačatku 1990-ch hadoŭ, niemahčyma», — adznačyŭ Manajeŭ.
«Ale my znojdziem inšyja formy praciahvać svaju dziejnaść i vykonvać svaju misiju», — padkreśliŭ jon. Takimi formami dziejnaści, pavodle słoŭ sacyjołaha, moža być padrychtoŭka analityčnych tekstaŭ i ich raspaŭsiudžvańnie praź ŚMI albo šlacham pramoj rassyłki adrasatam, a taksama arhanizacyja kanfierencyj, sieminaraŭ, sustreč i dyskusij pa aktualnych prablemach hramadskaha raźvićcia Biełarusi za miažoj.
Kamientujučy infarmacyju, jakaja prahučała ŭ filmie «Prymat NISEPD», Manajeŭ zajaviŭ, što niekatorych ludziej, jakija značylisia ŭ pakazanych śpisach intervjujeraŭ, jon viedaje na praciahu mnohich hadoŭ, ale bolšaść proźviščaŭ jamu nie znajomyja.
«Ale tut sprava nie ŭ proźviščach, datach, vidach dziejnaści, sumach vypłat i hetak dalej, a ŭ tym, što ŭsie hetyja dakumienty — nie drukavanyja asobniki, a elektronnyja kopii z elektronnymi podpisami. Jak biełaruskija śpiecsłužby «robiać» takija dakumienty, my ŭ NISEPD vielmi dobra viedajem za bolš čym dvaccacihadovuju historyju supraćstajańnia raznastajnym represijam z boku biełaruskich uładaŭ, i tamu nivodnamu ź ich nie vierym i kamientavać ich nie možam», — dadaŭ sacyjołah.
Pavodle słoŭ Manajeva, jon dobra viedaje Jaŭhienija Kavalova, jakoha ŭ filmie pradstaŭlali jak kaardynatara apytalnaj sietki NISEPD pa Biełarusi i jaki raskazvaŭ, što apytańni NISEPD paŭnavartasna nie pravodziacca.
«Jon moj były student, na praciahu mnohich hadoŭ sapraŭdy zajmaŭsia apytańniami hramadskaj dumki. Ja jamu całkam daviaraju i caniu jak kalehu i sapraŭdnaha prafiesijanała, — skazaŭ Manajeŭ. — Adnak surjozna prymać u raźlik usio toje, što jon kaža ŭ «śpiecyjalnym repartažy» BT, nie mahu, pakolki dobra viadoma, jak biełaruskija śpiecsłužby damahajucca takich «pryznalnych pakazańniaŭ». Dumaju, mnohija źviarnuli ŭvahu na toje, jak vyhladaŭ i trymaŭ siabie Jaŭhien Kavaloŭ pierad kamieraj».
Što tyčycca pakazanych u filmie Siarhieja Padolskaha (jaho nazyvali kaardynataram apytalnaj sietki NISEPD u Mahilovie) i Iryny Pryzby (jana nazyvała siabie kaardynataram sietki ŭ Viciebsku), to, pavodle słoŭ Manajeva, jon sustrakaŭsia z Padolskim u 1990-ch hadach na sieminarach NISEPD, a z Pryzbaj nie znajomy.
«Ci pracavali jany ŭ sietcy intervjujeraŭ — ni paćvierdzić, ni abvierhnuć nie mahu, pakolki rehijanalny ŭzrovień sietki byŭ u paŭnamoctvach Kavalova. Ale toje, što ja skazaŭ pra jaho reakcyju ŭ hetym «repartažy», całkam datyčycca i hetych ludziej, i ŭsich inšych, kamu, mahčyma, jašče pryjdziecca «fihuravać» u nastupnym «vykryćci». U takoj situacyi, kali ludzi mohuć admaŭlać, jany, niesumnienna, buduć admaŭlać luby ŭdzieł u dziejnaści NISEPD», — adznačyŭ Manajeŭ.
Što da abvinavačańniaŭ z nahody jakaści apytańniaŭ NISEPD, i ŭ pryvatnaści adsutnaści maršrutnych listoŭ, to, jak adznačyŭ sacyjołah, u apytańniach zvyčajna ŭdzielničaje kala 100 intervjujeraŭ. Akramia taho, zamiežnyja partniory NISEPD niekalki razoŭ pravodzili adpaviednyja pravierki. «Sam fakt taho, što praciahvajecca praca NISEPD, kaža pra toje, što hetyja pravierki byli paśpiachova praviedzieny. Maršrutnyja listy pry praviadzieńni apytańniaŭ — abaviazkovaja ŭmova ich praviadzieńnia. Ale, zychodziačy z realnaj situacyi, u jakoj apošnija dziesiać hadoŭ pravodziacca apytańni NISEPD, jany, jak i inšyja dakumienty instytuta, nie zachoŭvajucca doŭha», — raskazaŭ Manajeŭ.
Pavodle jaho słoŭ, paśla vychadu filma donary NISEPD źviartalisia da instytuta za tłumačeńniami. «I my dajem adpaviednyja tłumačeńni», — skazaŭ Manajeŭ.
Jon nazvaŭ «čystaj chłuśnioj» infarmacyju pra toje, što mienavita adsutnaść maršrutnych listoŭ stała padstavaj likvidacyi NISEPD u krasaviku 2005 hoda.
«Praces likvidacyi instytuta doŭžyŭsia ŭ Viarchoŭnym sudzie try dni, nie kažučy ŭžo pra jaho padrychtoŭčuju stadyju, i supravadžaŭsia cełym patokam pramovaŭ i papier — ni ŭ adnoj ź ich maršrutnyja listy nie fihuravali, — padkreśliŭ Manajeŭ. — Hałoŭnaja pretenzija Miniusta zaklučałasia ŭ tym, što my admovilisia pradstaŭlać im zapoŭnienyja ankiety pierad publikacyjaj vynikaŭ apytańniaŭ, pakolki pa ich taksama možna było vyznačyć intervjujeraŭ».
Pavodle jaho słoŭ, realnaja prablema ŭ tym, što «spačatku biełaruskija ŭłady pastavili niezaležnuju sacyjałohiju faktyčna ŭ nielehalnaje stanovišča, a potym, jak ni ŭ čym nie byvała, patrabujuć, kab niezaležnyja sacyjołahi dziejničali ŭ hetych «pravavych» (na samoj spravie, antypravavych) ramkach».
Naprykład, skazaŭ Manajeŭ, dla atrymańnia akredytacyi ŭ kamisii pa apytańniach hramadskaj dumki pry Nacyjanalnaj akademii navuk nieabchodna ŭzhadniać apytalniki intervju «na pradmiet adpaviednaści standartam jakaści».
«Ale masa pytańniaŭ, asabliva «adčuvalnych» dla ŭładaŭ, nie mohuć być «uzhodnieny», naprykład — ab realnych vynikach vybaraŭ, rejtynhu prezidenta, staŭleńni da biahučaj palityki, — dadaŭ jon. — A da taho ž, akramia «kantentu», nieabchodna pradstaŭlać adpaviednuju infarmacyju ab sietcy intervjujeraŭ, zakazčykach i šmat čaho jašče. Darečy, toje ž tyčycca i publikacyi vynikaŭ apytańniaŭ ŭ ŚMI».
Manajeŭ nahadaŭ, što ŭ 2013 hodzie KoAP byŭ dapoŭnieny artykułam «Niezakonnaje praviadzieńnie apytańniaŭ hramadskaj dumki». Jon praduhledžvaje štraf da 20 bazavych vieličyń (dla jurydyčnaj asoby — da 100) za praviadzieńnie biez atrymańnia akredytacyi daśledavańniaŭ i apublikavańnie vynikaŭ apytańniaŭ hramadskaj dumki, jakija tyčacca hramadska-palityčnaj situacyi ŭ krainie, respublikanskich refierendumaŭ, prezidenckich i parłamienckich vybaraŭ. Toje ž dziejańnie, učynienaje paŭtorna na praciahu hoda, paciahnie nakładańnie štrafu ad 10 da 50 bazavych vieličyń, na jurydyčnuju asobu — ad 20 da 200 bazavych vieličyń.
«Zhodna z farmuloŭkaj pravaparušeńnia, administracyjnaja adkaznaść budzie nastupać pry najaŭnaści dvuch paśladoŭnych dziejańniaŭ: praviadzieńnia daśledavańnia hramadskaj dumki pa hramadska-palityčnaj situacyi ŭ krainie i apublikavańnia vynikaŭ apytańnia, zroblenaha ŭ ramkach takoha daśledavańnia», — adznačyŭ sacyjołah.
Jašče adnoj prablemaj, pavodle jaho słoŭ, źjaŭlajecca rehistracyja ŭ Biełarusi hrantaŭ, jakija vydzialajucca dla praviadzieńnia daśledavańniaŭ i jakija nieabchodna rehistravać u departamiencie pa humanitarnaj dziejnaści Kiraŭnictva spravami prezidenta.
«Što na samoj spravie značyć hetaja rehistracyja? Kali luby z elemientaŭ padtrymanaha zamiežnym hrantam prajekta nie spadabajecca ŭładam (farmuloŭki pytańniaŭ, tematyka i ŭdzielniki kanfierencyj i sieminaraŭ) ci kali donara paličać «varožym» palitycy ŭładaŭ, hrant na hety prajekt paprostu nie budzie zarehistravany, — rastłumačyŭ Manajeŭ. — Akramia taho, kali ŭ demakratyčnych krainach takoha rodu hranty majuć śpiecyjalnyja padatkovyja prefierencyi, to ŭ Biełarusi jany padpadajuć pad zvyčajnuju «kamiercyjnuju dziejnaść» i adpaviednaje padatkaabkładańnie. Kali ž apytańnie pravodzicca biez akredytacyi kamisii i rehistracyi hrantu, jaho aŭtary i vykanaŭcy aŭtamatyčna akazvajucca pa-za zakonam».
Heta, pavodle słoŭ Manajeva, paćvierdziŭ i kiraŭnik atestacyjnaj kamisii pa apytańniach hramadskaj dumki pry NAN Ihar Katlaroŭ. Kamientujučy sakavickaje apytańnie NISEPD, jon, u pryvatnaści, zajaviŭ, što praviadzieńnie NISEPD sacdaśledavańniaŭ — «hrubaje parušeńnie zakanadaŭstva».
U takich umovach nichto ź ludziej, jakija ŭdzielničajuć u praviadzieńni apytańniaŭ NISEPD, nie stanie paćviardžać svaju suviaź ź instytutam, ličyć Manajeŭ.
«Nichto nie choča «vylecieć» z pracy ci vučoby abo, tym bolš, sieści ŭ turmu. Tamu treba kazać nie stolki pra manipulacyi zakazčykaŭ i aŭtaraŭ hetaha «śpiecyjalnaha repartažu», kolki pra manipulacyi ŭładaŭ u bolš šyrokim sensie — vykarystańnie manapolii na vykanaŭčuju, zakanadaŭčuju i sudovuju ŭładu, a taksama ŚMI ŭ svaich palityčnych i ekanamičnych intaresach», — padkreśliŭ zasnavalnik NISEPD.
«Biełaruskija ŭłady jakraz zacikaŭleny ŭ tym, kab my pačali apraŭdvacca, spračacca, pryvodzić dokazy pa kožnym «punkcie abvinavačańnia», — uciahnuć nas u svaju «brudnuju hulniu» i ŭ vyniku dyskredytavać NISEPD i zatknuć rot hramadskaj dumcy ŭ našaj krainie», — pierakanany prafiesar Manajeŭ.
Čynoŭniki prahavarylisia, što ŭ Biełarusi zastałosia tolki 8,8 miljona čałaviek? Heta niapravilnaja vysnova7
Kamientary