«Heta ŭsio hieny»: u 69-hadovaha historyka Zachara Šybieki naradziŭsia druhi syn, rychtujucca niekalki novych knižak
U 2012-m hodzie adzin z najlepšych biełaruskich historykaŭ sučasnaści, śpiecyjalist pa Minsku XIX—XX stahodździaŭ Zachar Šybieka emihravaŭ u Izrail. Tady svajo rašeńnie jon patłumačyŭ koratka: «Źjazdžaju za kachanaj».
Da pierajezdu jon pracavaŭ u Biełaruskim dziaržaŭnym ekanamičnym univiersitecie, redahavaŭ časopis «Spadčyna», ale ŭ niejki momant adčuŭ, što jaho dziejnaść na hetych pasadach siabie vyčarpała. Pamierła paśla praciahłaj chvaroby žonka, baćkoŭ nie stała, dačku spadar Zachar vydaŭ zamuž, tamu, kali na jaho šlachu sustrełasia kachanaja, tut jaho bolš ničoha asabliva nie trymała.
Vyvučyŭšy iŭryt, Šybieka uładkavaŭsia ŭ Tel-Aviŭski univiersitet, dzie zaniaŭsia daśledavańniem historyi jaŭrejaŭ Biełarusi. Za minułyja piać hadoŭ u jaho žyćci źmianiłasia mnohaje: naradziłasia dvoje synoŭ, Maciej i Symon (druhi sioleta ŭ žniŭni), u hetym hodzie jon staŭ prafiesaram-emierytam Tel-Aviŭskaha ŭniviersiteta.
Niahledziačy na hieahrafičnuju addalenaść ad rodnaj krainy, Šybieka praciahvaje ŭžyvać biełaruskuju movu ŭ paŭsiadzionnym žyćci i pracuje nad niekalkimi novymi knižkami pa historyi. Pra svaju navukovuju dziejnaść, ab žyćci ŭ Izraili, a taksama pra toje, jak zastavacca ŭ tonusie ŭ lubym vieku, jon i raspavioŭ «Našaj Nivie».
«NN»: Vy emihravali ŭ Izrail u 2012 hodzie, praz hod kazali, što ni ab čym nie škadujecie, a paśla nie było rasčaravańniaŭ?
Zachar Šybieka: Ja i ciapier liču: pravilna zrabiŭ, što emihravaŭ. U «Sovietskoj Biełoruśsii» mnie nie było čaho hublać. Dakładna viedaju, što, kali b zastaŭsia, stareŭ by i chvareŭ, bo tam ja vyčarpaŭ svaje mahčymaści. Adnak zhubić Ajčynu niemahčyma: jana zastajecca ŭ pamiaci i pačućciach.
Dziakujučy emihracyi, mnie ŭdałosia zrabić jakasny skačok u asabistym i navukovym žyćci, nie spynicca ŭ raźvićci: uzbahacicca novymi idejami, marami, uražańniami, vyzvalicca ad stereatypaŭ niesvabodnaha hramadstva. Ja staŭ razumieć iŭryt i izrailcian, arabski śviet i jaho padabienstva da ruskaha śvietu. Zasvoiŭ starabiełaruskuju movu, kab daśledavać historyju sužyćcia jaŭrejaŭ i niejaŭrejaŭ Vialikaha Kniastva Litoŭskaha.
«NN»: Vy žyviacie ŭsio tak ža ŭ Chajfie, kudy spačatku i pierajechali? Čym tam zaraz zajmajeciesia?
ZŠ: Z hetaha hoda ja — prafiesar-emierytus Tel-Aviŭskaha ŭniviersiteta. U Izraili ŭsich mužčyn 67-hadovaha ŭzrostu adpraŭlajuć na piensiju. Mnie dazvolili papracavać da 68-mi, kab ja moh zaviaršyć zbor materyjałaŭ dla knihi.
Ja praciahvaju zajmacca navukaj jak volny mastak. Stała mienš kłopataŭ: nie treba jeździć na pracu z Chajfy (heta zajmaje hadzinu na ciahniku). Čakaju rašeńnia kiraŭnictva Tel-Aviŭskaha ŭniviersiteta ab stvareńni Instytuta jaŭrejaŭ Biełarusi.
Pabudavać tut ułasnuju chatu, vidać, užo nie zmahu, bo vielmi doraha. Tracina izrailcian i amal pałova vychadcaŭ z byłoha SSSR žyvie ŭ arandavanych kvaterach. Adzinaja pieravaha takoha stanovišča — toje, što ŭ pošukach dobraj pracy i zadavalnieńnia novych patrebnaściaŭ siamji možna lohka mianiać miesca žycharstva.
«NN»: Uvohule, zajmajučysia navukaj, mahčyma prakarmić siamju ŭ Izraili?
ZŠ: Kali muž i žonka pracujuć, to možna. U maim vypadku ŭźnikła paradaksalnaja situacyja. Ułasna ja, prafiesar, prakarmić siamju ciapier nie ŭ stanie. Biełaruskaj piensii pazbaviŭsia, a ŭ Izraili jaje nie zarabiŭ. Atrymlivaju tolki dapamohu pa staraści. Tamu ścipły dastatak majoj siamji trymajecca na pracy žonki Darječki. Jana ciahnie siamiejny voz, kab muž moh zajmajecca navukaj. Mienavita tak rabili jaŭrejki i ŭ daŭniaj Biełarusi, časova vyzvalajučy svaich mužoŭ dla vyvučeńnia Tory.
«NN»: Vy byvajecie na radzimie? Ci źmianiłasia ŭ Biełarusi niešta z momantu vašaha adjezdu — nakolki, kaniečnie, možna rabić vysnovy na adlehłaści)?
ZŠ: Ja kožny hod pryjazdžaju ŭ Minsk: tam žyvie maja dačka Iryna. Naviedvaju taksama rodnuju viosku Asinaŭka.
Svajoj intelektualnaj nieparyŭnaściu ź Biełaruśsiu ja abaviazany niezvyčajnaj žančynie sa Słuččyny — Łarysie Łazarevič. Jana prajšła ciažki šlach ad prostaj handlarki da ŭładalnicy hrupy kampanij «Mienka». Łarysa pieršaj u Biełarusi zrazumieła važnaść viedańnia histaryčnaha dośviedu pradprymalnictva dla biznesu, i ŭ listapadzie 2013 hoda zaprasiła mianie ŭziacca za navukovaje kiraŭnictva: napisać kalektyŭnuju navukovuju manahrafiju «Historyja roźničnaha handlu ŭ Biełarusi».
Ahułam nad joj pracujuć 27 navukoŭcaŭ. Samaachviarnaja biełaruskaja patryjotka dahetul, u mieru svaich mahčymaściaŭ, finansuje dadzieny prajekt. Jak minimum hety fakt śviedčyć ab ŭzrosłaj zacikaŭlenaści žycharoŭ Biełarusi da svajoj historyi.
«NN»: Darečy, jak pažyvaje vaša rodnaja vioska? Jakaja budučynia ŭ cełym čakaje našy nievialikija sioły, jak vy ličycie?
ZŠ: Maja rodnaja Asinaŭka (poŭdzień Viciebščyny) uźnikła jak zaścienak u 16 stahodździ. Tam žyła šlachta Zarubickich. Takoje proźvišča nasiła i maja maci. Zaraz vioska pamiraje. Baćkoŭskaja siadziba zarasła pustaziellem i kustoŭjem. Pierśpiektyŭ na adradžeńnia niama, bo jana znachodzicca ŭ miadźviedžym kucie na sutyku troch rajonaŭ: Sieńnienskaha, Tałačynskaha i Čašnickaha. Taki los napatkaje ŭsie vioski Biełarusi, što mieściacca ŭ dalečyni ad transpartnych mahistralaŭ i bojkich haradoŭ. Praz hetyja straty ŭžo prajšli zachodniejeŭrapiejskija krainy. A spuściełyja terytoryi, jak viadoma, pryciahvajuć imihrantaŭ.
«NN»: U intervju belarus-israel.by u 2013 hodzie ŭ adkazie na pytańnie, čamu biełarusy nie tak uvažlivy da svajoj historyi, jak jaŭrei, vy adkazali, što budziecie praciahvać zajmacca paraŭnańniem žyćcia dvuch narodaŭ. Što novaha vy dla siabie adkryli ŭ hetym kirunku?
ZŠ: Jaŭrei stvaryli ŭłasnuju piersanalnuju relihiju — iŭdaizm, jaki kananizavaŭ asobnyja padziei minułaha, častkova realnyja, častkova mifičnyja. Nijaki inšy jeŭrapiejski narod nie abahaŭlaŭ svaju historyju. Daśledavańnie paraŭnaŭčaj historyi biełarusaŭ i jaŭrejaŭ praciahvajecca.
«NN»: Alaksandr Łukašenka apošnim časam čaściakom rekłamuje krainu jak budučuju IT-dziaržavu, ale ci nabližajemsia my ŭ techničnym płanie da Izraila chacia b krychu?
ZŠ: Dumaju, što stać IT-dziaržavaj Biełarusi biez stračanych jaŭrejaŭ, źjechaŭšych z krainy biełaruskich intelektuałaŭ dy bieź nie nabytaha majsterstva rabić kapitały dla inviestycyj u navuku budzie składana.
«NN»: Piarojdziem ad hramadskaha da asabistaha. Vy raskazvali, što ŭ pieršuju čarhu pierajechali ŭ Izrail za budučaj žonkaj, jakaja tam vučyłasia. A jak vy paznajomilisia z Darjaj?
ZŠ: My ŭpieršyniu ŭbačylisia dziesiać hadoŭ tamu ŭ ciahniku, a na majoj lekcyi ŭ EHU upieršyniu sustrelisia. Darja była ŭ niečym padobnaja da majoj pieršaj abrańnicy Safii, jakaja zmahałasia za žyćcio na praciahu 17 hadoŭ, ale, na žal, pamierła. Darja vielmi dobraja, mudraja i ščyraja, da taho ž vielmi artystyčnaja. Jana zmahła vyklikać trapiatańnie majoj dušy — i ja zhubiŭ rozum.
«NN»: Darja skončyła navučańnie, čym zajmajecca siońnia?
ZŠ: Jana atrymała dźvie vyšejšyja adukacyi — psichołaha i žurnalistki. Ale ŭ Izraili takija prafiesii akazalisia nie zapatrabavanymi, tamu jana dadatkova skončyła miedycynski kaledž i ciapier pracuje miedycynskaj siastroj s pravami fieldšarki. Maryć stać doktarkaj.
«NN»: Vam 69 hadoŭ, i niadaŭna ŭ vas naradziŭsia druhi syn. Prabačcie, ale niekatoryja mužčyny ŭ takim uzroście ŭžo ničoha nie mohuć — adbivajucca i ciažkija ŭmovy pracy, i ŭłasnaja lanota… Jak vy trymajecie siabie ŭ tonusie?
ZŠ: Heta ad prodkaŭ: moj rod pładavity. Proźviščy Šybieka, Šabieka vielmi raspaŭsiudžanyja ŭ Biełarusi. Kab być zdarovym, akramia dobrych hienaŭ, patrebnaja matyvacyja žyć nie tolki doŭha, ale i jakasna. Darja i synočki ratujuć mianie ad rospačy, jakaja nastupaje z hadami ŭ vyniku rasčaravańnia va ŭsim.
Kožny, chto choča žyć praduktyŭna, musić zabiaśpiečvać u svaim arhaniźmie dobryja kryvaciok i abmien pavietra, vady, ježy. A nabor srodkaŭ dla taho — indyvidualny. Mnie dapamahaje joha, ale jana nie źjaŭlajecca panacejaj dla ŭsich.
Zdarovy ład žyćcia adhaniaje chvaroby. Praŭda, dla viadzieńnia jaho va ŭmovach sučasnaj cyvilizacyi patrebnyja niemałyja srodki. Nie kožny moža dazvolić sabie, naprykład, jakasnaje charčavańnie, choć, biezumoŭna, lepš tracicca na naturalnyja pradukty, čym na leki.
«NN»: Ci praściej hadavać i vychoŭvać dziaciej u Izraili?
ZŠ: U Izraili apłatny adpačynak pa dahladu za dziećmi dla žančyny praciahvajecca tolki 15 tydniaŭ. Maci maje prava pradoŭžyć jaho za svoj košt da paŭhoda abo hoda, hledziačy jakija ŭ jaje pryjarytety ŭ žyćci i jaki dastatak u siamji. Kali patrebnyja hrošy, to dzicia možna addać u jaśli z troch miesiacaŭ i praciahnuć pracu. Biełaruskija žančyny majuć trochhadovy dekretny adpačynak, ale za hety čas hublajuć prafiesijnyja navyki.
Adukacyja ŭ Izraili budujecca na ŭzor ZŠA. Šanujecca niestandartnaje myśleńnie i adkidvajecca ŭsialaki prymus. Talenavitym dziaciam izrailskaja škoła daje šaniec stać znakamitymi. Ale ŭsiodazvolenaść nie ŭsim idzie na karyść.
«NN»: A chto zajmajecca haspadarkaj u vašaj siamji, jak padzielenyja abaviazki?
ZŠ: My robim usio razam. Navat dziaciej naradžali razam: ja prysutničaŭ pry rodach u balnicy i dapamahaŭ Darji pieraadoleć hetaje vyprabavańnie. Praŭda, dla mianie i seksizm, i fieminizm zusim čužyja paniaćci.
Boh padzialiŭ nas pa pole dziela pradaŭžeńnia žyćcia na ziamli. I hetaja ideja vymahaje ad pradstaŭnikoŭ roznaha połu dapamahać adzin adnamu, pavažać i ŭzajemadapaŭniać, a nie vieści pamiž saboj vajnu.
Ci nie z-za hetych kanfliktaŭ połaŭ sučasnyja jeŭrapiejskija supolnaści vymirajuć?
«NN»: Vy praciahvajecie ŭžyvać biełaruskuju movu ŭ chatnich umovach? Ci razmaŭlajuć na joj vašy žonka i dzieci?
ZŠ: Tak, z žonkaj razmaŭlajem, starejšaha syna Maciejku znajomim z «Biełaruskaj čytankaj», a pierad snom, štoviečar, zakałychvaju svajo siamiejstva pieśniaj «Kolki ŭ niebie zor — ciažka padličyć…». Pad jaje jany chutčej zasypajuć, a ja sadžusia za navukovuju pracu.
«NN»: Što vy raskazvajecie dzieciam pra Biełaruś? Jak dumajecie, ci budzie ŭ ich žadańnie pabyvać tut, a, moža, i pažyć?
ZŠ: Moj raskaz pra Biełaruś jašče napieradzie. Chaj spačatku padrastuć. A mnie jość pra što im raskazać. Ja nie sumniajusia ŭ tym, što Biełaruś i Izrail stanuć dla maich synoŭ vielmi blizkimi krainami. Ale pakolki antysiemityzm nievyniščalny, to lepš za ŭsio, na maju dumku, im žyć u Izraili.
«NN»: Ci čakać ad vas niejkich novych histaryčnych knižak, artykułaŭ? Kali tak, to što heta budzie?
ZŠ: Ja maju ščaślivuju mažlivaść žyć u Izraili, a pracavać dla Biełarusi i stvarać teksty na biełaruskaj movie. Zaraz na maim pracoŭnym stale — aŭtarskija teksty raździełaŭ dla «Historyi roźničnaha handlu Biełarusi». Kali nie padviaduć aŭtary, to kniha moža vyjści ŭ śviet u kancy nastupnaha hoda. Heta budzie niezvyčajnaja navukovaja praca. Za čatyry hady pracy ŭ Centry jaŭrejskaj dyjaspary pry Tel-Aviŭskim univiersitecie mnoj nazapašana šmat materyjałaŭ pra historyju jaŭrejaŭ Biełarusi.
Na praciahu nastupnych piaci hadoŭ płanuju vydavać knihi u takoj paśladoŭnaści: «Piciejny handal VKŁ i ŭdzieł u im jaŭrejaŭ», «Jaŭrei Minska pad uładaj rasijskich impierataraŭ», «Jaŭrejski handal u VKŁ». Praŭda, hety płan, moža, pryjdziecca i skarektavać, kali Darja zrobić mnie čarhovy padarunak u vyhladzie spadkajemcy. Va ŭsiakim razie, chaču i ŭ dalejšym, pakul budu ŭ stanie niešta stvarać, zastavacca ŭ dumkach u Vialikim Kniastvie Litoŭskim.
Chto toj nieadekvatny biełarus, jaki lasnuŭ dziciatka hałavoj ab padłohu ŭ maskoŭskim Šaramiećcievie8
Kamientary