Historyk: «Stary zamak u Hrodnie razburajuć, kab zbudavać psieŭdahistaryčny mulaž»
Piša Jan Miečysłaŭ Supron.
Znajomciesia: architektar novaha Staroha zamka ŭ Hrodnie Uładzimir Bačkoŭ. Tak-tak, vy nie pamylilisia. Mienavita novaha Staroha zamka. Bo paśla «adnaŭleńnia» tysiačahadovy pomnik architektury i archieałohii budzie vyhladać jak novieńki. Pryhožy makiet zamka Stefana Batoryja, prydumany hadoŭ tryccać tamu architektaram ź Minska, zdoleŭ zavaražyć rozumy mnohich.
Zrešty, hetaja historyja nie tolki pra asobna ŭziataha čałavieka, ale i pra dehradacyju sistemy achovy našaj architekturnaj spadčyny.
Sapsavanaje abličča Niaśvižskaha pałaca
Upieršyniu pra architektara Bačkova zahavaryli ŭ 2004 h. Tady pa jaho inicyjatyvie ŭ Niaśvižskim zamku, jaki adnaŭlali paśla pažaru, na adnoj ź viežaŭ uzvysiŭsia cybulepadobny kupał z kakošnikami.
Architektar apraŭdvaŭsia: kupał byŭ sprajektavany pa ŭzory hraviury Tamaša Makoŭskaha pačatku XVII st.
Kali ž stała zrazumieła, što mudrahielistaja kanstrukcyja dysanuje z usioj architekturaj zamkavaha kompleksu, było vyrašana viarnuć joj byłoje abličča. Ale novy kupał, zrobleny na skoruju ruku, vyjšaŭ vyšejšy i šyrejšy.
Takim čynam, kapryz architektara staŭ pryčynaj taho, što ciapier nad zamkam Radziviłaŭ uzvyšajecca niepryhožaja vieža, jakaja papsavała abličča vieličnaha pomnika architektury.
Pryhožyja karcinki, raźličanyja na «WOW»-efiekt
U kancy 1980-ch u adnym z archivaŭ Šviecyi była znojdzienaja raniej nieviadomaja hraviura Tamaša Makoŭskaha z panaramaj Hrodna 1600 h.
Samym, mabyć, unikalnym abjektam na joj, była karaleŭskaja reniesansnaja rezidencyja — Stary zamak — u pieršapačatkovym vyhladzie. Voś UDAČA! Raniej daśledčyki ŭjaŭlali jaho zusim inakš.
Najbolš značnyja navukovyja daśledavańni na Starym zamku za ŭvieś čas jaho isnavańnia pravodzili ŭ 1930-ja.
Hrodna, u toj čas paviatovy horad, razhladaŭsia polskimi ŭładami jak adzin z najvažniejšych farpostaŭ polskaj kultury na ziemlach «uschodnich kresaŭ», i adnoŭleny zamak polskich karaloŭ pavinien byŭ stać simvałam polskaha Hrodna, pomnikam mocy i vieličy byłoj Rečy Paspalitaj.
Vybitny navukoviec, prafiesar, architektar i inžynier Jarasłaŭ Vajciachoŭski paśla niekalkich hadoŭ daśledavańnia napisaŭ dva navukovyja artykuły «Stary Zamek w Grodnie» (pa sučasnych mierkach heta byli manahrafii). Jon rychtavaŭ i prajekt rekanstrukcyi zamka, ale pačatak Druhoj suśvietnaj vajny adkłaŭ hetuju zadumu.
Praz paŭstahodździa minski architektar Uładzimir Bačkoŭ, majučy pierad saboj napracoŭki polskich daśledčykaŭ i niadaŭna adkrytuju hraviuru Tamaša Makoŭskaha, sumiaściŭ ich u adno, praihnaravaŭšy šerah pryncypovych momantaŭ, praduhledžanych Vajciachoŭskim.
Prosim zaŭvažyć, što nijakich surjoznych navukovych daśledavańniaŭ na terytoryi Staroha zamka mienavita pa pieryjadzie k. XVI — pač. XVII stst. Bačkoŭ i inšyja daśledčyki nie pravodzili.
U vyniku atrymałasia sieryja aŭtarskich hrafičnych rekanstrukcyj z vyjavami, jak tady ličylisia, pieršapačatkovaha abličča reniesansnaha zamka. Inšymi słovami — pryhožyja karcinki, raźličanyja na «WOW»-efiekt, nie padmacavanyja daśledavańniami.
Tak budzie vyhladać padvorak zamka praz dva hady.
Paŭmiljona na prajekt
Ab rekanstrukcyi zamka ŭsurjoz zahavaryli ŭ 2012 h. Tady, zhodna z prahramaj «Zamki Biełarusi», Stary zamak trapiŭ u śpis pomnikaŭ architektury, jakija płanavałasia adrestaŭravać i adkryć dla turystaŭ. Da 2016 h. na składańnie prajekta rekanstrukcyi było vydatkavana 350 tysiač dalaraŭ, ale samu pracu tak i nie raspačali. Praz hod pracy ŭsio ž pačalisia, kali na prajekt było vydzielena jašče paŭmiljona. Jak by heta ni zdavałasia dziŭnym, ale na składańnie prajekta pajšła lvinaja dola ŭsioj sumy.
Jak vyśvietliłasia paźniej, «daśledčyki», zamiest taho, kab pravieści narmalnyja navukovyja pošuki z pryciahnieńniem mižnarodnych śpiecyjalistaŭ, u svaich kabinietach malavali… całkam fantazijnaje ŭnutranaje ŭbrańnie pakojaŭ karala!
Biezalternatyŭna
Stary-novy prajekt rekanstrukcyi Staroha zamka, jaki try dziesiacihodździ žyŭ u vobrazie pryhožych malunkaŭ i siłkavaŭ ideju adradžeńnia pomnika, u rešcie rešt byŭ pryniaty jak biezalternatyŭny varyjant jaho «adnaŭleńnia». A alternatyvy mahli b być, i našmat cikaviejšyja za prajekt Bačkova, jaki praduhledžvaje poŭny znos usich nadbudoŭ i kanstrukcyj XVII—XIX stst., jakija nie ŭpisvajucca ŭ kancepcyju zamka Batoryja kanca XVI st.
Architektar prapanuje całkam ścierci amal 400 hadoŭ historyi zamka ŭ imia «adradžeńnia» napaŭvydumanaha pieršapačatkovaha abličča!
Prajekt vyklikaŭ chvalu krytyki i ździŭleńnia z boku śpiecyjalistaŭ. Uładzimir Bačkoŭ prapanuje šmat śmiełych kanstruktyŭnych novaŭviadzieńniaŭ u abličča Staroha zamka: čaćviorty pavierch viežy nad Niomanam, «kamianica» kala hetaj viežy, druhi pavierch halerei, jakaja złučaje pałac i bramu, šarapadobny kupał nad bramaj, jaki nahadvaje kaśmičnuju absiervatoryju, shrafitavyja malunki antrapamorfnych istot na trecim paviersie bramy i mnohoje inšaje.
«Kamianica» była draŭlanaj
Adnym z samych sprečnych momantaŭ u prajekcie Bačkova źjaŭlajecca tak zvanaja «kamianica», jakaja budzie prymykać da nadniomanskaj viežy. U realnaści jaje nikoli nie isnavała.
Heta vydumka architektara, natchnionaha vyjavaj zamka na hraviury Makoŭskaha. Varta skazać, što hraviura maje šerah niestykovak, jakija prymušajuć daśledčykaŭ krytyčna da jaje stavicca.
Dziela navukovaj abjektyŭnaści było vyrašana pravieści na miescy «kamianicy» raskopki — i nie było znojdziena nijakich śladoŭ padmurka. Ale Bačkoŭ sprytna abyhraŭ situacyju: akazvajecca, «kamianica» była draŭlanaj, tamu i śladoŭ nie zachavałasia, a ŭzvodzić jaje treba tolki z cehły, bo tak było ŭ pieršapačatkovaj zadumcy karaleŭskaha architektara Sanci Hučy! Dakumientalnych paćvierdžańniaŭ Bačkoŭ nie pradstaviŭ: ich nie isnuje ŭ pryrodzie, jak i dakumientalnaha paćviardžeńnia taho, što zamak Batoryja sprajektavaŭ mienavita Hučy.
U vyniku bureńnia śvidravin i zalivańnia bietonnych pal, na jakich budzie trymacca «kamianica», było źniščana niekalki sotniaŭ kubamietraŭ kulturnaha płasta XI-XIV stst. Kolki najkaštoŭniejšych artefaktaŭ razam ź niavyvučanym kulturnym płastom vyvieźli na śmietnik!
Z ujaznoj bramaj i halerejaj, jakaja złučaje bramu z pałacam, nazirajecca jašče bolš vandalizm. Architektar Bačkoŭ bačyć (znoŭ ža, na hraviury), što nad druhim paviercham bramy byŭ treci. I jon pavinien, jak i druhi, złučycca halerejaj z pałacam. Inšymi słovami, heta fantazija na fantazii, nie padmacavanaja nivodnaj piśmovaj krynicaj. Kab niejak apraŭdać vydumku, Bačkoŭ, składajučy stratyhrafiju fasadaŭ paśla źniaćcia tynkoŭki, pakazaŭ častku ściany bramy jak paźniejšuju pierabudovu. Ale padčas niadaŭniaj razborki hetaha ŭčastka ściany było vidać niaŭzbrojenym vokam, što nijakaj pierabudovy nikoli nie było i ściana vykładzienaja z cehły kanca XVI st…
U vyniku nad halerejaj budzie dabudavany jašče adzin, vydumany, pavierch, dziela ŭzmacnieńnia jakoha byli razabranyja sklapieńni XVII stahodździa. «Pryhažość» patrabuje achviar.
Staraja škoła
Naściarožyŭ nastupny momant: nichto sa znakamitych biełaruskich historykaŭ-adradžencaŭ nie vykazaŭsia ŭ abaronu Staroha zamka. Uładzimir Bačkoŭ blizka znajomy z kožnym ź ich. Mabyć, nichto nie choča padstaŭlać tavaryša?
Cikavaja situacyja skłałasia i ź Ministerstvam kultury, jakoje ŭzhadniała prajekt Bačkova. Ministerstva praktyčna biez prablem zaćvierdziła jaho, choć na toj momant niekatoryja daśledčyki ŭžo bili tryvohu z nahody niestykovak prajekta ź piśmovymi i archieałahičnymi krynicami.
U vyniku Stary zamak zaŭziata abaraniajuć tolki maładyja historyki.
Kvintesiencyja biełaruskaha ahrareniesansu
Paśla pieršaha etapu rekanstrukcyi kompleksu Staroha zamka (halereja, brama, nadniomanskaja vieža) jaho abličča źmienicca niezvarotna.
Pracy na ŭnikalnym dla historyi Jeŭropy abjekcie pravodziacca zvyčajnymi budaŭnikami sa zvyčajnaj budaŭničaj arhanizacyi, jakaja śpiecyjalizujecca na ŭźviadzieńni panelnych damoŭ.
My zhubim Stary zamak u jaho hatyčnaj-reniesansna-baročna-kłasicystyčnym vyhladzie, u jakim jon dajšoŭ da nas. Atrymajem niejkaje padabienstva reniesansnaha, całkam vydumanaha adnym čałaviekam. Zamiest Staroha zamka Batoryja my atrymajem Najnoŭšy zamak Bačkova.
Stary zamak źjaŭlajecca znakavym pomnikam historyi i architektury nie tolki dla Biełarusi, ale i dla Litvy, Polščy i Ukrainy. Padobnych karaleŭskich rezidencyj hetaha ž pieryjadu ŭ Rečy Paspalitaj, akramia krakaŭskaha Vaviela, było ŭsiaho try: u Vilni, Hrodnie i Varšavie. Vilenski zamak naŭmysna byŭ razburany ŭ pačatku XIX st. rasiejskaj uładaj, varšaŭski byŭ u hady Druhoj suśvietnaj vajny padarvany nacystami. Abodva jany adnaŭlalisia z nula. A hrodzienski zachavaŭsia, choć i ŭ źmienienym vyhladzie. Ciapier vychodzić, što ŭ niezaležnaj Biełarusi svaje ž ułady razburajuć aryhinalny karaleŭski zamak, kab na jaho reštkach zbudavać psieŭdahistaryčny mulaž.
-
«Z maskalom havary, da kamień za pazuchaju dziaržy». My daviedvajemsia ŭsio bolš novaha pra Kastusia Kalinoŭskaha — palityka, jakoha ciapier nie chapaje
-
Nie Bieraście. Histaryčna Brest nazyvaŭsia nie tak, jak pryniata ličyć
-
Volf Miesinh i nie tolki: jakija astrołahi i vieščuny dziejničali ŭ Hrodnie 100 hadoŭ tamu
Kamientary