Marzaluk: Vilnia — horad našaj mary. Kalinoŭski musić zastacca tam
Pradstaŭniki biełaruskaj intelihiencyi źviarnulisia da litoŭskaha ŭradu z prośbaj pachavać adnaho ź lidaraŭ paŭstańnia 1863 hoda Kastusia Kalinoŭskaha ŭ Biełarusi.
Heta vyklikała burnyja dyskusii ŭ internecie. Adny padtrymlivajuć prapanovu, inšyja ličać, što miescam pachavańnia Kalinoŭskaha musić stać Vilnia.
«NN» spytała deputata Pałaty pradstaŭnikoŭ, viadomaha historyka i archieołaha Ihara Marzaluka, što jon dumaje na hety kont.
«Mianie ździŭlaje pazicyja tych, chto choča pieranosić pareštki Kalinoŭskaha ŭ Minsk. Na pomniku ŭ Vilni ŭ abaviazkovym paradku musić być nadpis pa-biełarusku. Sprava ŭ tym, što Kalinoŭski — zasnavalnik toj rehijanalnaj biełaruskaj tojesnaści, jakaja ŭvasobiłasia ŭ katalickim ruchu.
Usie tyja, chto apielujuć da Unii [majecca na ŭvazie Bresckaja carkoŭnaja ŭnija — «NN»], da katalicyzmu — heta pramyja spadkajemcy Kalinoŭskaha. Biełaruski katalicki nacyjanalizm biez Kalinoŭskaha niemahčymy.
Kalinoŭskaha, biezumoŭna, pry ŭsim žadańni ci niežadańni niemahčyma vykinuć ź biełaruskaha histaryčnaha dyskursu. Kalinoŭski pačynaŭ tuju dziejnaść, jakaja potym uvasobicca ŭ asobach ksiandza Adama Stankieviča, chryścijanska-demakratyčnaj «Krynicy» i inšych dziejačoŭ biełaruskaha katalickaha ruchu. Dla biełaruskaj katalickaj subkultury Kalinoŭski — heta vytok toj mifałahiemy i ideałahiemy, jakuju jany kultyvujuć da siońnia, z usimi pazityŭnymi i niehatyŭnymi momantami.
Zasłuha Kalinoŭskaha, što jon najpierš apielavaŭ da hrodzienskich sialan, nazyvajučy ich «mužyki, braty maje rodnyja». Nielha admaŭlać i ŭsie jahonyja sacyjalistyčnyja i kamunistyčnyja ideały.
Ja liču, što Kalinoŭskaha čapać nie treba, kali my ŭsprymajem Biełaruś jak sakralnuju, simvalnuju, mientalnuju prastoru. Ja kateharyčna suprać niejkich źmienaŭ miežaŭ, jakija isnujuć siońnia. Ale pryznańnie terytaryjalnych miežaŭ Respubliki Biełaruś, z majho punktu hledžańnia, nie aznačaje, što my pavinny vyvučać historyju krainy ŭ sučasnych miežach.
Kalinoŭski pracavaŭ u simvalnaj kultury Vilni. Vilenski kraj, ź biełaruskim, biełaruskamoŭnym, katalickim nasielnictvam, jak i Hrodzienščyna, byli intehralnaj składovaj častkaj našaj historyi.
Jak i Vilnia była absalutnym fundamientalnym momantam i słupom biełaruskaha ruchu, ź jakoj vynikła histaryčnaja «Naša Niva» i mnostva inšych našych vydańniaŭ. Moj pradzied nabyvaŭ knihi ŭ Vilni ŭ drukarni pana Marcina Kuchty.
Ja nie mahu zrazumieć, navošta Kalinoŭskaha pieranosić. Jon byŭ «Jaśkam Haspadarom z-pad Vilni», jon zmahaŭsia tam. Ja liču, što jon zasnavalnik krajovaj identyčnaści i krajovaj idei. Dla jaho i palščyzna była svajoj, i biełaruščyna. Heta dźvie dušy jaho cieła. Plavać, źnievažać Kalinoŭskaha — niapravilna.
U Vilni, u kałyscy biełaruskaj nacyjanalnaj tojesnaści, u miescy, dzie byŭ Skaryna, musić zastacca i Kalinoŭski. Jon musić być pachavany na mohiłkach Rosy, pobač sa svaimi.
Mianie ździŭlajuć biełaruskija «patryjoty», jakija ličać, što Kalinoŭskaha treba pieranosić. A jon što, u zamiežžy zahinuŭ? Na emihracyi? My jaho što, z Amieryki pieranosim, z Rasii? Jon pamior na ziamli, jakuju liču intehralnaj składovaj častkaj svajoj radzimy. Jakija pytańni?
Jon patryjot i hramadzianin troch sučasnych narodaŭ. Dla kahości jon «polski Rabiespjer», dla kahości jon — pačynalnik biełaruskaha katalickaha ruchu, dla kahości — prosta biełaruski patryjot, a dla kahości — hramadzianin histaryčnaj Litvy. Dyk davajcie nie budziem jaho čapać.
Kali heta sapraŭdy Kalinoŭski, to jon musić być pachavany ŭ tym horadzie, jaki jon lubiŭ. Kali ja chacia b raz na hod nie byvaju ŭ Vilni, to ja chvareju dušoj.
I pieršaje, što ja rablu: ja idu pieššu ad čyhunačnaha vakzała pa civitas ruthenica, pa horadzie rusinaŭ, pa biełaruskaj častcy Vilni. Ja dakranajusia da kožnaha chrama, a potym padymajusia na haru Hiedymina. Heta majo, i heta nikoli nijakija miežy nie źniščać.
Ja zaŭsiody ličyŭ, liču i budu ličyć, što my pabudavali Biełaruś u sučasnych miežach, ale terytaryjalnyja miežy i etničnyja miežy — heta roznyja rečy. Dla taho, kab zrazumieć Biełaruś ad XIV stahodździa da 1940 hoda, treba viedać i čuć Vilniu. I heta nie terytaryjalnaja pretenzija — heta prosta kanstatacyja faktu. Dla nas heta horad našaj mary. Horad, dzie moj daloki svajak Uładzimir Žyłka žyŭ i pisaŭ svaje vieršy.
Vilnia — heta «kryvickaja Mieka». I nie maru ni pra jaki pieradzieł miažy, ale kali ja pryjazdžaju tudy, to idu ŭ Bazylijanskija mury, idu ŭ Nižni zamak, padymajusia na haru Hiedymina. Ja pomniu, jak dzied jašče ŭ SSSR vučyŭ mianie iści pad Vostraj Bramaj, zdymajučy šapku. Hety kraj intehralna nieadździelny ad našaj kultury».
Kamientary