Bierlin: horad, u jakim pierakonvaješsia, što nijakija mury nie viečnyja
Archiŭny materyjał časopisa «Naša historyja».
Čamu biedny?
A čamu seksualny?
Choć Bierlin nie maje muziejaŭ maštabu Łuŭra, jon usio adno treci pa papularnaści siarod turystaŭ, paśla Łondana i Paryža, horad u Jeŭropie. Bierlin vielmi rozny: tut i spadčyna Pruskaha karaleŭstva dy Hiermanskaj impieryi, i ślady kamunistyčnaha ekśpierymientu, i ašałamlalnaja sučasnaja architektura, i ahromnistyja zony tvorčaści moładzi, nievierahodny stryt-art.
Čamu Bierlin taki papularny ŭ turystaŭ?
Historyja stvaryła tut miks architektury i kultury: pałacy ŭ styli ampir spałučajucca z panelnymi šmatpaviarchovikami. Amal kožny rajon niekali byŭ asobnym horadam, i dahetul zachavalisia ich histaryčnyja centry dy svaje niepaŭtornyja rysy.
Efiektyŭny kłubok
U schiemu hramadskaha transpartu Bierlina splecienyja 16 linij haradskoj elektryčki (S-Bahn), 9 linij padziemki (U-Bahn), tramvaj, aŭtobus, a taksama rehijanalnaja čyhunka, paromy, tralejbusy i navat kanatnaja daroha.
Uvieś hety roznakalarovy kłubok pabudavany tak, kab ź luboha punkta horada možna było dabracca ŭ centr za hadzinu, a 80% žycharoŭ Bierlina ŭ radyusie 400 mietraŭ (500 mietraŭ unačy) byŭ dastupny hramadski transpart.
Dostup na stancyi i ŭ ciahniki elektryčki dy mietro absalutna volny. Na stancyjach stajać aŭtamaty pa prodažy kvitkoŭ (možna nabyć i anłajn) i validatary. Jość roznyja varyjanty prajaznych: na karotkuju pajezdku, na 2 hadziny, na ceły dzień, na niekalki pajezdak i dla kampanii, a taksama doŭhaterminovyja prajaznyja. Ich cana zaležyć ad naboru patrebnych zon.
Na što pahladzieć?
U Bierlinie sotni słavutaściaŭ. Jość mnostva padrabiaznych hajdaŭ, dzie možna znajści zabavy na luby hust: muziei, pałacy, kłuby i kafe. Jakija miescy karystajucca najbolšaj papularnaściu?
U Starym muziei pobač z saboram raźmieščana kalekcyja pradmietaŭ mastactva antyčnaści. U Novym muziei možna pahladzieć na Jehipieckuju kalekcyju i pradmiety dahistaryčnaha pieryjadu sa znajomym z padručnikaŭ biustam Niefiercici.
Muziej Bode słavicca kalekcyjaj vizantyjskaha mastactva, a taksama siaredniaviečnymi statujami i manietami.
Brandenburhskija varoty — hałoŭny simvał stalicy Hiermanii, pabudavany z kamieniu-piasčaniku ŭ XVIII stahodździ. Na viaršyni kłasičnaha zbudavańnia znachodzicca šaścimietrovaja kvadryha, jakuju ŭ 1806 hodzie Napaleon zabraŭ u Paryž. Paśla bitvy pad Vaterłoa bahinia Viktoryja viarnułasia dadomu, a ŭ jaje rukach źjaviŭsia žalezny kryž.
Bierlinskaja ściana prachodziła prosta za varotami (jany znachodzilisia va Uschodnim Bierlinie), u tym miescy jana była nižejšaj i taŭściejšaj, kab tanki nie mahli prarvacca.
Paśla razvału ściany architektar Norman Foster rekanstrujavaŭ budynak XIX stahodździa, zrabiŭšy ŭ im unikalny šklany kupał ź lustranymi panelami, jakija rehulujuć aśviatleńnie zały pasiadžeńniaŭ. Abaviazkova naviedajcie: asałoda architektury.
Bulvar Kurfiurstendam — jaho pravobrazam byli paryžskija Jelisiejskija pali. Ulubionaje miesca dla špacyraŭ miascovych žycharoŭ i šopinhu ŭ brendavych kramach. Na bulvary znachodzicca miemaryjalnaja carkva kajziera Vilhielma, jakuju paśla bambiožki ŭ 1943 hodzie vyrašyli nie adnaŭlać. Niedaloka mieścicca šykoŭny zaapark.
Patsdamskaja płošča (niam. Potsdamer Platz) — paśla Druhoj suśvietnaj mienavita tut prachodziła miaža troch akupacyjnych siektaraŭ. Uźviadzieńnie ściany pakinuła ad niekali važnaha transpartnaha vuzła pusteču.
Ściana pamiž Uschodam i Zachadam
U 1949 hodzie na terytoryi padzielenaj krainy źjavilisia dźvie hiermanskija respubliki, zrabiŭšy Zachodni Bierlin horadam-dziaržavaj, całkam akružanym sacyjalistyčnaj HDR. Niahledziačy na adasoblenaść ad astatniaj krainy, horad mieŭ vysoki ŭzrovień žyćcia i šmat demakratyčnych svabod.
Z 1949 pa 1961 hod praz Zachodni Bierlin na zachad źbiehli 2,5 miljona žycharoŭ HDR (kožny šosty!). Tamu nočču 13 žniŭnia 1961 hoda, na čarhovym vitku eskałacyi chałodnaj vajny, pačałosia ŭźviadzieńnie Bierlinskaj ściany. Bietonnaja aharodža z kalučym drotam, ziemlanymi ravami, supraćtankavaj abaronaj i 302 vartavymi vyškami kalcom achapiła Zachodni Bierlin na 28 hadoŭ.
Ludzi kapali tuneli, pieralatali ścianu na deltapłanach i pavietranych šarach, taranili jaje buldozieram, kab vyrvacca ŭ volny śviet. Usiaho za 28 hadoŭ źbiehčy ŭdałosia 5 tysiačam čałaviek.
Jašče adzin muziej Bierlinskaj ściany znachodzicca pobač ź viadomym čekpojntam «Čarli» (anhł. Checkpoint Charlie) na byłoj miažy savieckaha i amierykanskaha siektaraŭ. Tam sabranyja rečy, jakija vykarystoŭvalisia dla ŭciokaŭ.
Cikava, što HDR aktyŭna tarhavałasia z FRH adnosna palitviaźniaŭ i inšych svaich hramadzian, za dazvoł na vyjezd jakich dabivałasia roznych sastupak. Zachodnija niemcy niejki čas nie skupilisia, płacili, faktyčna vykuplali palitviaźniaŭ. Heta dazvoliła źjechać z adnoj Hiermanii ŭ inšuju jašče niekalkim tysiačam niemcaŭ.
A paśla ŭ HDR pačalisia masavyja mirnyja akcyi pratestu, vynikam čaho stała adchileńnie ad ułady Erycha Chonekiera, jaki kiravaŭ Uschodniaj Hiermanijaj 18 hadoŭ. Novaje kiraŭnictva sprabavała libieralizavać pieramiaščeńni hramadzian. Płanavałasia zachavać biurakratyčnuju ciahaninu, kab uziać praces pad kantrol, i 9 listapada pa telebačańni było abjaŭlena, što va ŭschodnich niemcaŭ ciapier jość mahčymaść nieadkładna vyjazdžać za miažu. Miljony čałaviek pačali ściakacca da miežaŭ HDR i ściany ŭ Bierlinie. Pahraničniki nie stali čynić pieraškod. Mury ruchnuli.
3 kastryčnika 1990 hoda HDR i FRH aficyjna abjadnalisia, a ad Bierlinskaj ściany zachavalisia tolki nievialikija frahmienty na pamiać naščadkam.
Horad-kasmapalit
Mihranty z poŭdnia aktyŭna jechali i ŭ Zachodni Bierlin. Tut jany sialilisia ŭ nieprestyžnych rajonach kala Ściany, dzie žytło kaštavała najmienš: Krojcbierh, Nojkioln, Vedzinh i inšych.
Druhaja chvala imihracyi ŭ Hiermaniju prypała na kaniec 1980- ch — pačatak 1990-ch: razvaliŭsia sacyjalistyčny błok, pačalisia vojny na Bałkanach i Blizkim Uschodzie, ludzi sprabavali šukać lepšaj doli na čužynie. Siońnia FRH aktyŭna prymaje biežancaŭ ź Siryi, Iraka i Afryki.
Mihranty ci ich naščadki składajuć 24% nasielnictva Hiermanii, u asnoŭnym jany kancentrujucca ŭ vialikich haradach. Ale, nasupierak stereatypam, bolšaść ź ich — biełyja mihranty. 3,3% nasielnictva — niemcy-repatryjanty z Rasii, Rumynii, Kazachstana. 2,5%, abo 2,1 młn, — palaki. Vychadcaŭ z Turcyi, Siryi, Uschodu i Afryki — usiaho 6% ad nasielnictva, abo čaćviortaja častka ad ahulnaj kolkaści mihrantaŭ.
Horad raznastajnaści
Jość harady, dzie ŭsio adnolkavaje. A tut možna adšukać viehanski kirmaš i błyšyny rynak, naviedać futbolnuju hulniu šostaj lihi pamiž kamandaj emihrantaŭ i kłubam, jaki byŭ zasnavany 130 hadoŭ tamu, ci ŭ hłybini kvartała siarod panelek znajści staražytnuju carkvu.
Viedajecie, čamu Bundeskancylaryja absadžanaja dzikim vinahradam? Tamu što hetaja raślina i ŭpryhožvaje, i źbierahaje enierhiju. Letam jaje hustaja listota abaraniaje budynak ad sonca i śpioki. Vosieńniu liście piakuča-pryhožaje, z rubinava-malinavymi pieralivami. A zimoju absypajecca i nie pieraškadžaje soncu nahravać budynak. Bierlin — horad raskošnaj, kanceptualnaj sučasnaj architektury, pry sutyknieńni ź jakoj pieražyvaješ nie tolki estetyčnaje, ale i intelektualnaje ŭzrušeńnie. Na fota: unutrany dvoryk Bundeskancylaryi i piešachodnaja zona kala jaje.
Blizki śviet
Aeraport-miem
Narešcie, ŭ minułym hodzie Bierlin-Brandenburh byŭ adkryty, pakłaŭšy kaniec žartam kštałtu «Teraryst, jaki pavinien byŭ uzarvać bierlinski aeraport, pamior ad staraści». Ciapier heta adziny aeravakzał niamieckaj stalicy.
Futbolnaja kultura
Trapić na chatni matč «Unijona» amal niemahčyma: kolkaść siabroŭ fan-kłuba značna pieravyšaje kolkaść miescaŭ na trybunach.
Prablema z volnymi miescami jość u «Hierty», krychu bolš papularnaj za «Unijon». Kłub hulaje na Alimpijaštadyjonie (niam. Olympiastadion), jaki byŭ pabudavany pierad Alimpijskimi hulniami 1936 hoda. Manumientalnaje zbudavańnie pamiataje Adolfa Hitlera i Džesi Oŭensa, epičny ŭdar Zinedzina Zidana hałavoj u hrudzi Marka Materacy ŭ finale čempijanatu śvietu ŭ 2006-m, a taksama suśvietny rekord Usejna Bołta ŭ biehu na 100 mietraŭ. Niahledziačy na ŭsie namahańni fanataŭ, całkam trybuny zapaŭniajucca chiba što na matčy suprać «Bavaryi».
Kali vam nie pašancuje trapić na matč Bundeślihi, nie varta adčajvacca. Dziasiatki staličnych kłubaŭ hulajuć štotydzień na roznych prystupkach niamieckaj futbolnaj piramidy i majuć salidnuju padtrymku. Tut kožny moža abrać niešta na svoj hust: emihranty, «osi» (vychadcy z HDR), antyfašysty ci staramodnyja bierlincy, jakija nie zdradžvajuć kłubu z rodnaha rajona.
Bierlin — radzima šaŭrmy
U 1949- m hodzie ŭładalnica zakusačnaj u brytanskim akupacyjnym siektary Hierta Chojvier prydumała aryhinalny sous da tradycyjnych kaŭbasak: jana dadała ŭ kietčup vustarski sous i kary, jakija źjavilisia ŭ Bierlinie z brytanskimi sałdatami.
Strava stała nadzvyčajna papularnaj daloka za miežami horada. U Bierlinie niekatory čas isnavaŭ muziej karyvursta, a na miescy toj samaj zakusačnaj udziačnyja naščadki pasialili miemaryjalnuju došku.
Tradycyjnuju stravu z absmažanaha miasa z harodninaj i sousam jany prydumali pakłaści ŭ pitu ci zaviarnuć u łavaš, kab jaje možna było lohka jeści. Siońnia ŭ Bierlinie bolš šaŭrmiarniaŭ, čym u Stambule.
Sparža
Kiebaby i šaŭrma — heta kruta dla pierakusu. Ale kłasičnaja bierlinskaja strava — heta sparža. A siezon sparžy karotki: maj i pačatak červienia. Kali viasna ciopłaja, sparža vyrastaje raniej, kali poźniaja — paźniej.
Jaje jaduć jak asobna, tak i ź jaječniaj, u supach, z pastaj, u pirahach.
«Navat jaho prychilniki zrazumieli, što žyć jak raniej užo nie atrymajecca». Biełarusy raskazali pra atmaśfieru ŭ krainie napiaredadni vybaraŭ8
Kamientary