Maršruty narodnaja łohika abrała nievypadkova: Vilnia — staraja stalica, a Kosava — miesca, dzie staić nievierahodnaj pyšnaści i bahaćcia pałac. I ničoha, što jon na dźvieście hod maładziejšy za ružanski.
Biźnies-mahnat
Historyja rodu Pusłoŭskich, jakija pakinuli pa sabie takuju pamiać, nie padobnaja da Radziviłaŭ, Sapiehaŭ, Ahinskich. Nie było zvyčajnaha dla mahnackich familij hienieałahičnaha dreva, jakoje karaniami išło b da Hiedymina. Nie było słužby karalam i vialikim kniaziam, słaŭnych pieramoh u bitvach.
Choć pa-rusku, kazali sučaśniki, jon havaryŭ ź ciažkaściu — karystaŭsia polskaj i biełaruskaj. Nie viedaŭ taksama ni francuzskaj, ni niamieckaj — taki byŭ uzrovień adukacyi pierad kancom Rečy Paspalitaj.
Paŭstańnie Kaściuški, napaleonaŭskija vojny, vystup 1830-ha — Pusłoŭski dziejničaŭ nasupierak stereatypam i ni ŭ čym z hetaha nie braŭ udziełu. Nielha skazać, što jon nie cikaviŭsia palitykaj, prosta, jak biźniesoviec, abychodziŭ vostryja vuhły.
Pusłoŭski pačynaŭ z sukonnaj manufaktury ŭ miastečku Chomsk, arandavanym u Ahinskich. (Cikava, što ŭ toj samy čas niepadalok ad Maskvy pačynaŭ svoj tekstylny biźnies pryhonny sielanin Sava Marozaŭ — i da 1820-ch zarabiŭ takija hrošy, što vykupiŭ z pryhonu i siabie, i darosłych synoŭ.)
Kali kažuć pra haspadarčuju ruchavaść Pusłoŭskaha, zabyvajucca, jak časta byvaje, zhadać pra žančyn, jakija za im stajali. Jaho žonka Žazefa z Druckich-Lubieckich i žončyna siastra Tereza Scypijonava, što aŭdavieŭšy žyła pry ich, razam z Vojciecham utvarali mazhavy centr usich biźnies-prajektaŭ. Paźniej da ich dałučyŭsia brat žonki, Francišak Ksavieryj Drucki-Lubiecki. Jon, uspaminali sučaśniki, «žyŭ paradami» Pusłoŭskaha i zrabiŭ imklivuju karjeru čynoŭnika Rasijskaj impieryi: zajmaŭ pasady hrodzienskaha dy vilenskaha hubiernatara, byŭ ministram finansaŭ Carstva Polskaha. Impieratar Alaksandr I navat padaryŭ Lubieckamu bryljantavy piarścionak.
Jość viersija, što mienavita dziakujučy švahru Pusłoŭski ŭ 1812-m, padčas vajny z Napaleonam, atrymaŭ miljonny kantrakt na pastaŭku sukna, zbožža i miasa rasijskamu vojsku.
Heta nie pieraškodziła im praź niekalki hod razam abiedać u majontku Michalin. Kazali, što Pusłoŭski załučyŭ da siabie Alaksandra I, što jakraz prajazdžaŭ pobač, kab vyprasić daravańnie dla syna Uładzisłava. Taho vyhnali z elitnaha kavalerhardskaha pałka za duel.
Šanavalnik Kaściuški
Falvarak adnaŭlali pa tahačasnych malunkach i abmierach.
U časy Kaściuškaŭ usio navakolle było zasielenaje. Niepadalok, prykładna na miescy siońniašniaj parkoŭki, stajaŭ dom kosaŭskaha starasty. Jašče adzin vialiki padmurak adšukali sprava ad pałaca, dzie ciapier staić haradok z budaŭničych vahončykaŭ. Mieračoŭščyna nie składałasia z adnaho Kaściuškavaha doma.
U časy Kaściuški navakolle mieła zusim inšy reljef. Źmianiać jaho pačali Pusłoŭskija: vykapali try stavy, a z uziataj ziamli nasypali ŭzvyšša, na jakim staić pałac.
A ŭ 1960-ja źjaviłasia jašče vialikaje voziera.
Nieahotyka
Pałac Pusłoŭskich byŭ stvorany ŭ modnym na toj čas nieahatyčnym styli — ź viežami, zubcami, śpičastymi voknami.
Nieahotyka ŭ navakolli Kosava
Heta kaplica na katalickich kładach, zbudavanaja ŭ 1859-m, u časy Vandalina Pusłoŭskaha.
Jaje admietnaść — umuravanyja ŭ ścieny pomniki raniejšych časoŭ. Niepadalok, pad vialikim dubam, pachavanyja paŭstancy Kalinoŭskaha.
Kamiennaja Kaściuškava kupiel biez usiakaha pafasu vystaŭlenaja ŭ kaściole.
Niaŭzbrojenym vokam bačnaje padabienstva kaścioła da pałaca Pusłoŭskich.
Technałahičnaść i dzivosy
Pusłoŭskija mieli ciopłyja padłohi ŭ 1838-m!
Tahačasnaja fotatechnika zafiksavała ŭ lepšym vypadku fasady i elemienty interjeru — nakštałt rośpisaŭ u tancavalnaj Biełaj zale.
Usie zały pałaca nazyvalisia pa kolerach i mieli roznyja funkcyi: u Ružovaj, naprykład, pracavali, u Čornaj hulali ŭ karty. Pałac mieŭ 132 pamiaškańni, mastackuju halereju, biblijateku ź dziesiaci tysiač knih.
Pieršy raz pałac razrabavali ŭ časie pieršaj suśvietnaj. Miž vojnami tut była miascovaja polskaja administracyja i škoła pčałavodstva. U druhuju suśvietnuju niemcy prystasavali pałac pad hieta dla kosaŭskich jaŭrejaŭ. U 1944-m partyzany zapalili jaho.
Pałajučaja stracha abrynułasia i prabiła padłohi druhoha paviercha. Biez dachu i vakon pałacu Pusłoŭskich było nakanavana prastajać paŭstahodździa.
Ciapier nie vierycca, što jašče trynaccać hod tamu, u 2008-m, vakoł pałaca, ščylna da ścien, šumieli chvoi. Uzdymacca na haru pieraškadžali zaraśniki barščeŭnika.
Park byŭ taksama źniščany. Pra jaho nahadvajuć staraja lipa i try listaŭnicy, što pieražyli ŭsie niahody XX stahodździa.
Ni ŭnikalnaja sistema ciopłych padłoh, ni «muzyčnyja» ścieny padčas adnaŭleńnia nie zachavalisia. Zatoje ŭ pałacy źjavilisia restaran i hatel, a ŭ adnoj z centralnych viežaŭ źbirajucca zrabić lift.
Biełaja zała
Puskajuć naviednikaŭ taksama ŭ jašče dva mienšyja pamiaškańni z eklektyčnym naboram mebli, jakija supracoŭniki muzieja ŭmoŭna nazyvajuć «vitalnia» i «stałovaja».
Darečy, mnohija pamyłkova ličać, što ciapierašni padjezd da pałaca z boku Mieračoŭščyny — z kavanaj bramaj, vysokimi prystupkami, hankam — heta i jość paradny ŭvachod u pałac. Nasamreč paradny — z advarotnaha boku. Jon pakul upirajecca ŭ les, taja častka zakrytaja dla naviednikaŭ. A ŭsio, što my bačym — heta taki sabie maleńki zadni dvoryk Pusłoŭskich.
Jak toj kazaŭ — my bačym daloka, bo staim na plačach tytanaŭ.
Kamientary