«Biełaruskuju movu nie treba rabić seksi — jana ŭžo takaja». Parady ad tych, chto pačaŭ razmaŭlać pa-biełarusku
Jak pierajści na biełaruskuju movu i reahavać na ludziej, jakija pastajanna ciabie vypraŭlajuć? Spytali ŭ žurnalista Mikity Miełkaziorava, aŭtarki knihi «Mova404» Aliny Nahornaj, vykładčycy Anchieły Eśpinosy i błohiera Mikity Bialeviča.
«Lubaja mova moža być paśpiachova vyvučanaja tolki tady, kali ty kidaješsia ŭ jaje z hałavoj»
Žurnalist Mikita Miełkazioraŭ razmaŭlać pa-biełarusku pačaŭ vypadkova. U jaho heta atrymałasia dziakujučy asiarodździu.
«Z kanca minułaha hoda my stali rabić kantent na biełaruskaj. Pamiataju intervju z ksiandzom Barkom. Spytaŭ u jaho, ci dumaje jon pa-biełarusku. I jon adkazaŭ, što tak. Ja ździviŭsia i padumaŭ, što prykolna. Paśla my pabačylisia ź im jašče na adnoj imprezie, dzie taksama byli Naviband — tady vyrašyŭ, što treba biełaruskaj karystacca i ŭ zvyčajnym žyćci», — kaža jon.
Čas ad času Mikitu byvaje składana. U jaho jość barjer, jaki źviazany z emihracyjaj.
«Pamiataju dzień, kali ŭ mianie byli zaniatki pa biełaruskaj movie, žyŭ ja ŭ čałavieka, jaki byŭ ruskamoŭny. Potym viečaram my pajechali da jaho anhłamoŭnych siabroŭ, a vakoł byli jašče ludzi, jakija razmaŭlali pa-polsku. Biezumoŭna, kali ŭ ciabie ŭ hałavie čatyry niedavučanyja movy, to jany kanfliktujuć. Časam źmiešvajucca i atrymlivajecca niejki «navajaz». Hałava prosta balić. Ale ŭžo niejak pryzvyčaiŭsia», — dzielicca Mikita.
Vučyŭ biełaruskuju movu jon praz kamunikacyju. Mikita staraŭsia jak maha bolš razmaŭlać ź ludźmi.
«Mnie padajecca, što lubaja mova moža być paśpiachova vyvučanaja tolki tady, kali ty kidaješsia ŭ jaje z hałavoj.
Ja hladzieŭ kino na biełaruskaj movie, słuchaŭ muzyku i dźvie-try hadziny ŭ dzień razmaŭlaŭ. Na Jutubie hladzieŭ «Biełsat», Źmitra Łukašuka na «Jeŭraradyjo», niejkija admysłovyja rečy. Naprykład, intervju Hanny Sieviaryniec ci Lavona Volskaha. Niejak tak ja i nazapasiŭ novych słoŭ, jakija pačaŭ vykarystoŭvać.
Knihi ja pačynaŭ čytać, ale, na žal, da hetaha času ŭ mianie nie atrymlivajecca skancentravacca. Z apošniaha — «Revalucyja» Viktara Marcinoviča. Sprabavaŭ «Čas sekand-chend» Śviatłany Aleksijevič, było davoli składana», — kaža jon.
Adnoj ź pieraškod u pašyreńni biełaruskaj movy Mikita ličyć zvyčku inšych pastajanna źviartać uvahu na pamyłki pry razmovie. Jon dumaje, što ludzi pavinny źnizić svaju krytyčnaść, kab «nieafity» nie chvalavalisia i nie bajalisia razmaŭlać.
«Bolšaja častka biełarusaŭ z pamyłkami razmaŭlaje pa-rusku. A nibyta kali pačynaješ pa-biełarusku, unutry pavinien pračnucca Janka Kupała. Rabić pamyłki całkam narmalova.
Jość jašče inšaje staŭleńnie da biełaruskaj movy. Jak skazaŭ Prakopjeŭ, «biełaruskuju movu treba zrabić seksi». Sprava ŭ tym, što jana ŭžo seksi», — kaža žurnalist.
«U vas jość meta — pačać razmaŭlać pa-biełarusku. Rabicie heta, nie źviartajučy ŭvahi na krytyku»
Fota: asabisty archiŭ
Alina Nahornaja bolšuju častku žyćcia razmaŭlała pa-rusku. Na biełaruskuju jana pierajšła vosiem hadoŭ tamu.
«Nie zadumvałasia pra heta, pakul u maim žyćci nie źjavilisia ludzi, jakija na joj razmaŭlali. Ja pačała analizavać, navošta ŭvohule biełarusam svaja mova.
Zrazumieła, što ruskaja mova ŭ Biełarusi — heta vynik hvałtu, padparadkavańnia cełaj krainy, jakoje adbyvałasia na praciahu niekalkich stahodździaŭ. Padumała, jak ža ja mahu być svabodnym čałaviekam, kali razmaŭlaju na movie, jakuju nam naviazali hvałtoŭna.
Adrazu pierajści było niaprosta, tamu što ŭ Biełarusi ŭsio stvorana dla ruskamoŭnaha čałavieka. Naprykład, kartku ŭ paliklinicy nie zavieści, nie schadzić da doktara. Usie opcyi pa-rusku», — pieraličvaje jana.
Samym składanym u vyvučeńni movy dla Aliny byŭ strach. Paprasić u maršrutcy spynicca na nastupnym prypynku pa-biełarusku dla jaje było vyprabavańniem.
«U Biełarusi razmaŭlać na biełaruskaj movie moža tolki mocny i aktyŭny čałaviek, — kaža jana. — Jašče było ciažka pryniać, što ja šmat pamylajusia. Ale ja zrazumieła, što nie robić hetaha tolki toj, chto ničoha nie robić.
Uvohule, kali my kažam pra zaŭvahi ŭ internecie, to jość etykiet. Varta rabić zaŭvahi ŭ pryvatnych paviedamleńniach. Ale ŭ nas tak paviałosia, što, kali ty pišaš niešta z pamyłkami, usie na ciabie nalatajuć i pačynajuć kryčać kapsłokam.
Na takoje treba navučycca reahavać spakojna. U vas jość meta — pačać razmaŭlać pa-biełarusku. Rabicie heta, nie źviartajučy ŭvahi na krytyku. Možna adkazać «dziakuj za zaŭvahu» — i ŭsio».
Alina raić pačynać vučyć biełaruskuju movu razam ź siabram ci znajomym, jakija taksama chočuć pierajści na jaje. Kali takoha čałavieka pobač niama — taksama nie prablema.
«Ja huhliła pasłuhi, jakija mnie mohuć akazać pa-biełarusku. Pa-pieršaje, tak možna praktykavacca, pa-druhoje, padtrymać biełaruskamoŭny biznes. Heta kłasna z dvuch bakoŭ. Jość jašče vydatnaja placoŭka «Volnaja mova». Jany prapanoŭvajuć hutarki na roznyja temy. Naprykład, pra kino, aptymizm ci niešta inšaje.
Taksama važna pačać pisać pa-biełarusku. Možna pasty ŭ sacsietkach. Vy praktykujeciesia, i da taho ž ludzi, jakija bačać heta, buduć užo ŭsprymać vas jak biełaruskamoŭnaha. Heta važna psichałahična, tamu što časam praściej ź nieznajomym čałaviekam sprabavać razmaŭlać pa-biełarusku, čym sa znajomym.
Jašče parada, jakaja kłasna pracuje, — heta pieravieści hadžety na biełaruskuju. I, kaniečnie, spažyvać kantent. Knihi, ŚMI, błohieraŭ, jakija b vam padabalisia, padkasty, aŭdyjaknihi. Filmy jość na sajcie «MovaNanova», možna zajści na Voka, tam tryccać dzion možna hladzieć biaspłatna. Niadaŭna, darečy, vyjšła «Alisa ŭ Krainie cudaŭ».
Čytaju ja ciapier Alhierda Bachareviča «Maje dzievianostyja», vielmi padabajecca, raju. Ale kab zrazumieć niejkija biełaruskija sensy, kaniečnie, varta čytać litaraturu roznych časoŭ», — kaža jana.
«Składała miemy pa-biełarusku, zaviała svoj błoh»
Fota z sacyjalnych sietak
Anchieła Eśpinosa, vykładčyca ź Ispanii, vyvučyła biełaruskuju za 9 miesiacaŭ. Jaje žančyna asvojvała jak zamiežnuju movu.
«Jašče kali była školnicaj, na adnoj mižnarodnaj prahramie paznajomiłasia ź niekalkimi biełarusami, jakija raskazali mnie pra svaju kulturu, muzyku. Heta było ŭ 2009 hodzie. Tady ja pačała cikavicca Biełaruśsiu. Jašče jany raskazali, što ŭ krainie bolšaść razmaŭlaje pa-rusku, i hety fakt taksama byŭ dziŭnym. Paśla ja trapiła ŭ biełaruskamoŭnuju kampaniju. Mnie spadabałasia i sama mova, i ludzi, jakija na joj razmaŭlali. Padumała, što kali ja chaču być u kursie, siabravać ź ludźmi z hetaj krainy, to dobra b było viedać i movu», — kaža jana.
Spačatku Anchieła nie vieryła, što ŭ jaje atrymajecca narmalna razmaŭlać i pisać. Pačynała jana z aŭdyjakursa biełaruskaj dla zamiežnikaŭ i vielmi chutka pierajšła na «žyvyja» materyjały.
«Čytała Bahdanoviča sa słoŭnikam. Šukała amal kožnaje słova. Razmaŭlała sama z saboj pierad lusterkam. Składała miemy pa-biełarusku, zaviała svoj błoh. U jakaści moŭnaj praktyki pačała pisać tam svaje vieršy.
Zrazumieła, što ŭ miežach Biełarusi ciapier składana znajści niejkija kursy, bo šmat takich arhanizacyj zakryli. Ale zaŭsiody niedzie pobač budzie čałaviek, jaki razmaŭlaje pa-biełarusku. Kali vy pačniacie z taho, što budziecie słuchać muzyku pa-biełarusku i pisać niejkija pasty, to heta ŭžo vydatna. Nie dumajcie, što vam adrazu treba viedać usio. Dzieści vy vykarystajecie słova pa-rusku, i heta narmalna», — dzielicca jana.
Anchieła ličyć, što krytyki bajacca nie treba. Ludzi, jakija ŭkazvajuć na pamyłki, buduć zaŭsiody.
«Kali vy razmaŭlajecie ŭ kramie i vam kažuć, što jany vas nie razumiejuć, sprabujcie ŭsio roŭna patłumačyć, što vam treba pa-biełarusku. Uśmichajciesia ŭ takim vypadku. Choć ja i viedaju, što biełarusy mienš heta robiać, čym ludzi z poŭdnia.
Tych, chto vypraŭlaje, — ihnaravać. Ja lublu adkazvać, što ja pryśviaču vašaj paradzie stolki ŭvahi, kolki jana vartaja. Uvohule, pamyłki robiacca ŭ kožnaj movie, heta nie asablivaść tolki biełaruskaj. Treba praciahvać razmaŭlać, bo jość sama ideja i akt maŭleńnia», — kaža jana.
«Asabliva było niajomka, kali maje znajomyja pačuli, što ja razmaŭlaju pa-biełarusku i pačałosia «što» i «čamu»
Mikita Bialevič pačaŭ razmaŭlać pa-biełarusku ŭ 2019 hodzie. Chłopiec razam sa znajomym zapisaŭ padkast «Brudnyja słovy» na trasiancy.
«My abmiarkoŭvali, što ŭ internecie vielmi mała kantentu pa-biełarusku. Vyrašyli heta źmianić. Tady i pačaŭ patroški pierachodzić, — kaža jon. —
Uvohule liču, što da movy treba stavicca praściej. U pieršuju čarhu jana prosta srodak kamunikacyi.
Kab pierajści na biełaruskuju movu, treba zrabić adno dziejańnie — pierajści na biełaruskuju. Jakoha ŭzroŭniu jana budzie — niavažna. Spačatku kiepskaja, ale potym pačnie raźvivacca. Mnie asabista dapamahło, što vakoł mianie było dosyć šmat biełaruskamoŭnych ludziej. Tak i nachapaŭsia słoŭ.
Kali takoj mahčymaści niama, atyčycie siabie biełaruskaj movaj. Spampujcie knihi, źmianicie naładki ŭ telefonie, hladzicie biełaruskamoŭnyja videa, Jutub, muzyku, Tyktok. Dumaju, što praź miesiac takoha žyćcia biełaruskaja mova pačnie z vas vychodzić naturalnym čynam».
Pieršyja niekalki tydniaŭ «pa-biełarusku» Mikita žyŭ z telefonam u rukach. Jon karystaŭsia bot-pierakładčykam «Biełazar».
«Praviaraŭ kožnaje druhoje słova. Kaniečnie, było strašna pierachodzić na biełaruskuju, ale mnie psichałahinia jašče ŭ 2016-m skazała, što tam, dzie strašna, tudy treba iści. Pa sutnaści, ja strach pieramoh.
Asabliva było niajomka, kali maje znajomyja pačuli, što ja razmaŭlaju pa-biełarusku i pačałosia «što» i «čamu». Ale prachodzić čas, i ŭsie pryvykajuć», — kaža błohier.
Mikita ličyć, što vietlivy čałaviek hvałtoŭna vypraŭlać pamyłki padčas razmovy nie budzie, a zrobić heta dalikatna, kab nie spałochać pačatkoŭca.
«I abaviazkova pierad hetym spytaje, ci možna. Heta markier narmalnaha biełaruskamoŭnaha čałavieka. Kali heta robiać hvałtoŭna, tady raju kinuć takich u ban.
Asabista ja starajusia jak maha bolš nie vypraŭlać. Trasianić da kanca žyćcia niemahčyma. Kali čałaviek užo pačynaje razmaŭlać, to jon, žadaje taho ci nie, vučycca», — kaža jon.
Praz hod paśla taho, jak Mikita staŭ biełaruskamoŭnym, jon zaŭvažyŭ dla siabie, što ŭsio jašče dumaje na trasiancy.
«Sny taksama na trasiancy. I heta mnie vielmi padabajecca», — kaža jon.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆČytajcie taksama:
Vyniki pieršaj biełaruskaj kinapremii. Pahladzicie, na jakija nacyjanalnyja filmy źviarnuć uvahu
Moŭny anłajn-kłub «Homan»: svabodna karystacca biełaruskaj movaj zmoža kožny
Jak skłaŭsia los chłopca ź viadomaha žyćcieśćviardžalnaha fota studenckaha maršu-2020?4
Kamientary