«Ciapier ja razumieju, jakim byŭ durniem». «Terapija nie adrazu daje efiekt». Čatyry realnyja biełaruskija historyi pra depresiju
Dahetul ličycie depresiju vydumkaj hultajoŭ? Hetyja historyi pierakanajuć vas, što ŭsio nie tak. I, spadziajemsia, dakažuć, što ciarpieć depresiju nie varta.
«U hrudziach adčuvałasia tuha i było adčuvańnie, byccam hałavu ściskaje łancuh. Chaciełasia pamierci»
39-hadovy Ściapan chvareje na depresiju ŭžo šmat miesiacaŭ. Niejak jon zaŭvažyŭ, što časta znachodzicca ŭ stanie, kali ničoha nie chočacca i ni ŭ čym nie bačyš sensu. U mužčyny volny pracoŭny hrafik, i jon moh dniami «lažać i škadavać siabie za svaju nikčemnaść», ale ŭ toj čas jašče byŭ zdolny prajaŭlać ahresiju: kryčaŭ na blizkich, byŭ vielmi niervovy i ŭsim niezadavoleny.
Ale ź ciaham času chvaroba stała bolš surjoznaj: «Adnojčy ŭ mianie byccam skončylisia siły, ja prosta źloh i nie moh padniacca, tolki kab pajeści i schadzić da prybiralni. U hałavie byli dumki pra biessensoŭnaść žyćcia ŭvohule, uspaminy pra kryŭdnyja padziei sa svajho žyćcia. Dumki byccam byli vielmi hučnymi i chaciełasia ich prypynić, u hrudziach adčuvałasia tuha i było adčuvańnie, byccam hałavu ściskaje łancuh. Chaciełasia pamierci».
Niekalki razoŭ mužčyna šukaŭ u internecie psichaterapieŭtaŭ, ale jamu było škada hrošaj i strašna źviarnucca pa dapamohu. U vyniku, kali biełarus pryjšoŭ u palikliniku pa inšyja spravy, jon zaadno vyrašyŭ źviarnucca da palikliničnaha śpiecyjalista. I heta vielmi dobra, bo jon natrapiŭ na kvalifikavanaha doktara ź psichanieŭrałahičnaha dyspansiera.
Ściapan uspaminaje, što na pieršaj siesii ŭ psichaterapieŭta vielmi chvalavaŭsia i nie mieŭ sił na hutarku. Ale śpiecyjalistka dobra spracavała, pryznačyła jamu testavańnie ŭ psichołaha i vypisała antydepresant.
Preparat spačatku padziejničaŭ, ale potym mužčynie pahoršała, daviałosia pavialičyć daziroŭku i dadać jašče adny leki.
Tady, raskazvaje Ściapan, jon «palacieŭ»: «Moj nastroj kardynalna źmianiŭsia, mnie stała ŭsio cikava — chadzić, dychać, słuchać, čytać, kamunikavać ź ludźmi navokał.
Zdarajucca jašče davoli praciahłyja apatyčnyja epizody, ale navat tady ja adčuvaju siabie žyvym. Nie hryzu siabie, a fantaziruju i adpačyvaju».
Tolki niadaŭna mužčyna źviarnuŭsia da psichołaha, ale razumieje, što terapiju varta było pačać raniej. Raskazvaje, što
leki viartajuć u normu pracesy ŭ mazhu, ale ž za čas depresii škodzicca jašče i śviadomaść, i voś jaje treba viartać z dapamohaj psichaterapii. Taksama, kaža biełarus, jamu vielmi dapamahaje naviedvańnie hrupy padtrymki dla ludziej z depresijaj, jakuju jon znajšoŭ praz sacsietki.
Rodnyja Ściapana pastavilisia da jaho dyjahnazu z razumieńniem, a voś
sam mužčyna zrazumieŭ, što dla jaho samoha tema depresii była styhmatyzavanaja: «Byccam chvareć na depresiju soramna i mužyk sam musić spravicca z takoju łuchtoj. Ciapier ja razumieju, jakim byŭ durniem, što prymušaŭ siabie tryvać hetaje nievynosnaje piekła».
Tym, chto znachodzicca ŭ padobnym stanie, biełarus raić jak maha chutčej źviarnucca da śpiecyjalista, bo čym bolš čałaviek zastajecca bieź lačeńnia, tym ciažej zmahacca z chvarobaj.
Naviedać śpiecyjalista ŭ dziaržaŭnaj paliklinicy možna biaspłatna ci za simvaličnyja hrošy (kali žadajecie lačycca nie pad svaim imiem), možna pajści i da pryvatnaha psichołaha, psichaterapieŭta ci psichijatra (pieršyja dva śpiecyjalisty zajmajucca psichaterapijaj, apošnija dva śpiecyjalisty majuć prava vypisać vam antydepresanty — «NN»).
«Ludzi nie mohuć zrazumieć toje, što heta nie lanota, a vielmi składanaja chvaroba praź niezrazumiełyja da kanca i vielmi składanyja bijachimičnyja pracesy ŭ mazhu»
25-hadovy Kryścijan Šynkievič zaraz žyvie ŭ Polščy. Mužčyna zhadvaje, što ŭpieršyniu pabačyŭ u siabie simptomy depresii kala 10 hadoŭ tamu, kali vučyŭsia ŭ 10 kłasie: «Było składana ŭstać z łožka, vučycca, poŭnaściu adsutničała matyvacyja, nie moh skancentravacca ci zapomnić niešta ŭ škole. Nie moh vychodzić hulać ź siabrami, a kali vychodziŭ, nie vielmi chaciełasia razmaŭlać ź imi. Vielmi lohka kryŭdziŭsia praz duraści, i amal uvieś čas adčuvaŭ unutrany bol i cisk u hrudziach. Časam moh prosta lažać, hladzieć u stol i płakać, pakul nichto nie bačyć. Skardziŭsia na drobiaź, nie sačyŭ za saboj, časam navat zdavałasia, što ŭsio navokał nierealnaje».
Pieršy pachod da psichaterapieŭta ŭ Kryścijana nie skłaŭsia. Chłopcu skazali, što ŭ jaho viehietasasudzistaja dystanija — parušeńnie, jakoje zachodniaja miedycyna ŭvohule nie ličyć chvarobaj. I prapisali fienibut, jaki Šynkievič nazyvaje płaceba.
U vieraśni 2015 hoda chłopcu stała horš: jon straciŭ mahčymaść spać, vučycca i vychodzić z domu, raskazvaje, što nie chaciełasia navat isnavać, što kłapaciŭsia pra ŭsio mahčymaje i bajaŭsia biez pryčyny. Tady jon znoŭ pajšoŭ da psichaterapieŭta, dzie atrymaŭ svoj pieršy antydepresant — paraksiecin. Praz paru tydniaŭ Kryścijan adčuŭ upłyŭ lekaŭ: palepšali son i nastroj, źnikli napružanaść i strach, viarnułasia zdolnaść vučycca, pracavać i prymać rašeńni, źjavilisia novyja siabry.
Ale potym pryjšoŭ 2017 hod z pratesnymi padziejami, u jakich prymaŭ udzieł Kryścijan: maršy niedarmajedaŭ, abarona Kurapat. Biełarusa zatrymlivali, sudzili, bili i zapužvali, sačyli za im, adličyli z VNU i pahražali zabojstvam. U vyniku Šynkievič u listapadzie 2017 hoda źjechaŭ u Polšču pa prahramie Kalinoŭskaha.
Dziakujučy padtrymcy siabroŭ, padčas pieršaha navučalnaha hoda chłopiec davaŭ rady bieź lekaŭ, ale vosieńniu 2018 hoda jamu znoŭ pahoršała: «Usio razdražniała, svaryŭsia ź ludźmi, chaciełasia napicca, nie moh skancentravacca ni na čym. Tady miascovy psichijatr znoŭ daŭ mnie paraksiecin, ale jon amal što nie dapamoh tym razam. Dadatkova sutyknŭsia z hamafobijaj, mnie dyjahnastavali aŭtaimunnuju chvarobu (ankiłazirujučy spandylit, jaki taksama moža spryjać depresii), praz ŭsio heta pačalisia mocnyja prablemy z adukacyjaj. Nie moh dumać, usio jatryła, nie bačyŭ sensu amal u ničym, składana było atrymać zadavalnieńnie ad zvyčajnych rečaŭ».
Dapamahła źmiena lekaŭ, i nastupnyja try hady — da maja 2022 hoda — Kryścijan žyŭ bieź simptomaŭ depresii. Potym było novaje paharšeńnie, i ciapier chłopiec vyrašaje pytańnie z pošukam novych lekaŭ.
Jon raskazvaje, što časta sutykajecca ź nierazumieńniem depresii, navat sami chvoryja nie nadta siabie razumiejuć: «Ja byŭ śviedkam, jak rodnyja lekavali maich siabroŭ ad depresii, i heta pryvodziła ŭ 100% vypadkaŭ tolki da paharšeńnia stanu, navat značnaha. Ludzi časta nie mohuć zrazumieć toje, što heta nie lanota, a vielmi składanaja chvaroba praź niezrazumiełyja da kanca i vielmi składanyja bijachimičnyja pracesy ŭ mazhu».
Pry najmienšych dumkach ab tym, što ŭ vas moža być depresija, chłopiec raić iści da śpiecyjalista: «Lepš pryjści i jon skaža što ŭsio dobra, čym prapuścić pačatak, kali značna lahčej lekavacca i lepšyja prahnozy. I nie varta zasiarodžvacca tolki na psichaterapii ci tolki na lekach, bo depresija — kompleksnaja prablema, plus psichijatr pavinien vyklučyć najaŭnaść u vas niečaha horšaha, čym depresija, bo jość vielmi šmat roznych chvarob».
Šynkievič prosić nie bajacca stereatypaŭ, źviazanych ź psichijatryjaj, bo na siońnia jany nieaktualnyja. Naprykład, niapraŭda, što kali pojdzieš da psichijatra, atrymaješ «voŭčy bilet», bo na siońnia pry naležnym lekavańni navat ludzi z šyzafrenijaj mohuć spakojna žyć i pracavać. A voś bieź lačeńnia jany niazdolnyja žyć narmalna, navat kali nie majuć nijakich zabaronaŭ.
Taksama chłopiec abviarhaje, što antydepresanty vyklikajuć ciažkija pabočnyja efiekty i zaležnaść. Tak było dziasiatki hadoŭ tamu, a zaraz leki naadvarot palapšajuć pracazdolnaść, dy i zvyčajna lačeńnie pačynajecca z samych lohkich preparataŭ.
«Pieršyja niekalki miesiacaŭ terapija słaba dapamahała, užo pačaŭ adčajvacca, ale potym stała lepiej»
20-hadovy Ryhor paznajomiŭsia z depresijaj viasnoj 2018 hoda na fonie nieščaślivaha kachańnia. Niedzie da novaha hoda fazy chvaroby pieramiažalisia ŭ jaho ź pieryjadami narmalnaha žyćcia, a potym stan chłopca surjozna pahoršaŭ. Na praciahu niekalkich miesiacaŭ biełarusu było tak ciažka, što jon pačaŭ zajmacca samapaškodžańniem i surjozna zadumvaŭsia pra samahubstva.
Hetych dumak było tak šmat i jany tak pužali Ryhora, što jon vyrašyŭ pastavić samahubstva na tajmier. Dla hetaha vybraŭ umoŭny momant — 27 hadoŭ jak adsyłku da «kłubu 27», abjadnanaj nazvy hrupy ŭpłyvovych muzykantaŭ, jakija pamierli pa roznych pryčynach u hetym uzroście. Ryhor vyrašyŭ, što da hetaha času jon daje sabie čas pažyć i pravieryć, nakolki hetaje žyćcio dla jaho pierśpiektyŭnaje, a ŭžo paśla vyrašaje, ci varta zastavacca.
U žniŭni 2019 hoda chłopiec całkam pierajšoŭ na biełaruskuju movu, i vielmi chutka jamu znoŭ pahoršała, bo nichto vakoł jaho na joj nie razmaŭlaŭ i nie nadta žadaŭ heta rabić. Z pačatkam pandemii stała lepš, jak i z padziejami 9 žniŭnia, ale pačała narastać tryvožnaść, i Ryhor rašyŭsia pryjści da psichijatra, što i zrabiŭ u studzieni 2021 hoda.
Biełarusu adrazu pastavili dyjahnaz «vialiki depresiŭny razład» i prapisali tabletki, jon daviedaŭsia, što try hady žyŭ ź niedyjahnastavanaj depresijaj.
Terapija nie adrazu dała efiekt: «Pieršyja niekalki miesiacaŭ słaba dapamahała, užo pačaŭ adčajvacca, ale potym stała lepiej. Niedzie ŭ listapadzie 2021 hoda adčuŭ, što sa mnoj usio absalutna dobra, i ja dahetul u remisii. Lačyŭsia amal vyklučna miedykamientami, vielmi mała chadziŭ na psichaterapiju».
Ryhor uspaminaje, što svajaki nie nadta ŭśviedamlali, što ź im: «Baćki i siamja nie vielmi razumiejuć, što heta takoje, čamu heta adbyvajecca i što ja nie mahu na heta paŭpłyvać. Babula nie razumieła, čamu mnie treba pić tabletki, bajałasia, što hetyja tabletki mohuć drenna na mianie paŭpłyvać. Adnojčy, kali mnie tydzień zapar było vielmi drenna i ja nie moh ničym surjozna zajmacca, maci i tata pačali mnie za heta vyhavorvać, i nie zaŭsiody heta było akuratna».
«Pierastała razmaŭlać ź siabrami i svajakami, nie prybirałasia ŭ kvatery, navat aparyšy zavialisia ŭ brudnym posudzie»
40-hadovaja Kaciaryna raskazvaje, što ŭpieršyniu jana zrazumieła, što ź joj niešta nie tak, viasnoj 2021 hoda: «Ja ŭvieś volny čas spała, pačała błytać słovy, adčuvała pastajannuju stomlenaść, takuju, što navat nie mahła ŭstać i schadzić u prybiralniu ci ŭ duš. Pierastała razmaŭlać ź siabrami i svajakami, nie prybirałasia ŭ kvatery, navat aparyšy zavialisia ŭ brudnym posudzie. Kab prosta schadzić u kramu, davodziłasia ŭvieś dzień siabie prymušać heta zrabić, ale nie zaŭsiody atrymlivałasia. Ludzi vakoł razdražniali da žudaści, luby rezki huk ci pach prosta vyvodziŭ ź siabie».
Žančyna nie dumała pra toje, što ŭ jaje moža być depresija, svaje simptomy jana pryniała za ŭzrostavyja źmieny (na toj momant našaj surazmoŭcy było ŭsiaho 38 hadoŭ). Ale ž Kaciaryna ŭsio roŭna źviarnułasia da daktaroŭ, praŭda, vynik heta pryniesła nie adrazu — biełaruscy kazali, što sa zdaroŭjem u jaje ŭsio praktyčna ŭ normie. Tolki kali žančyna zapłakała na pryjomie ŭ endakrynołaha, taja paraiła joj źviarnucca da psichaterapieŭta.
Kaciarynie prapisali antydepresant, adnačasova z hetym jana pačała štotydzień chadzić na sieansy da psichołaha. Pieršyja try miesiacy zdavałasia, što stan biełaruski tolki horšaje, ale potym joj źmianili antydepresant i spravy pajšli na ład.
Tolki praz hod paśla pačatku terapii ŭ psichołaha źjaviłasia zdahadka, što ž vyklikała depresiju Kaciaryny. Heta byli nastupstvy dziciačaj traŭmy: «Ja vyrasła ŭ siamji, dzie baćka ŭvieś čas piŭ i ździekavaŭsia nad mamaj. Mama tolki płakała i kryŭdziłasia, ale nie sychodziła, bo «što ž ludzi skažuć». Žančyna zhadvaje, jak strašna joj było ŭ dziacinstvie, kali baćka moh pryjści dachaty pjany: «Ja zažmuryłasia i z usich sił chacieła, kab jon zdoch, i my b zažyli spakojna bieź jaho».
U 2021 hodzie, raskazvaje Kaciaryna, jana sutyknułasia z padobnymi pieražyvańniami, što i zapuściła depresiju: «Ja była aktyŭnaj udzielnicaj pratestaŭ, vieryła ŭ pieramohu i čakała jaje. Da 2021 hoda ŭsio ścichła, ludzi pierastali vychodzić [na vulicy]. Užo tady było chranova, ale nadzieja, što viasnoj usio praciahniecca, jašče była. U sakaviku ja vychodziła ŭ horad i nie razumieła, dzie ludzi, čamu znoŭ nie vychodziać. Čamu ničoha nie mianiajecca, čamu hety Łuka nie […], narešcie! Ale paśla maja 2021 hoda źjaviłasia razumieńnie, što ničoha ŭžo nie budzie, voś ja i syšła ŭ anabijoz: spała i čakała, što ŭsio, narešcie, vyrašycca».
Kali pryjšło razumieńnie, adkul u žančyny depresija, joj narešcie stała lepš. U vyniku syšła sanlivaść, źjavilisia siły na toje, kab prybracca ŭ chacie, i šopinh znoŭ pačaŭ prynosić byłoje zadavalnieńnie. Bo da chvaroby, raskazvaje Kaciaryna, jana tak lubiła chadzić u kramy, vybirać, ale padčas depresii biełaruscy było ciažka navat nabyvać sabie ježu — ni ŭ čym nie bačyła jana sensu.
U niejki momant Kaciaryna adčuła siabie nastolki dobra, što navat vyrašyła zaniacca asabistym žyćciom. Dla hetaha daviałosia asvoić tyndar, uśmichajecca jana.
A praź jašče niekalki miesiacaŭ źnikła suviaź ź psichaterapieŭtkaj biełaruski. Tolki praz paru tydniaŭ stała viadoma, što adnojčy ranicaj u dom da toj uvarvalisia siłaviki, i śpiecyjalist praviała razam z mužam 13 dzion na Akreścina, paśla čaho vyjechała z krainy.
Ciapier Kaciaryna praciahvaje pić leki, ale ŭ mieńšaj kolkaści, i apisvaje svoj stan słovami «zdajecca, usio narmalna». Jana zhadvaje, što, pakul nie ŭśviadomiła svoj dyjahnaz, joj było ciažka: «Vielmi składana razumieć, što ty fizična zdarovaja, a tabie vielmi drenna i hetamu niama pryčyn».
Na dumku Kaciaryny, zdarovamu składana ŭjavić, što takoje depresija: «Kali čałaviek sam z hetym nie sutykaŭsia, jon nie nadta heta razumieje. Usie [typovyja ŭ hetym vypadku] parady padbadziorycca, zaniacca sportam i hetak dalej nijak nie dapamahajuć, jak i prosta zadušeŭnyja hutarki ź siabrami. Abaviazkova treba iści da śpiecyjalista».
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ
Kamientary