«Nam budzie vielmi ciažka vyrvacca». Ščyry Bancar — pra HUBAZiK, pracu kačaharam i svaju asabistuju parazu
Muzyka i były palitviazień Ihar Bancar — adna ź lehiendaŭ Hrodna. U vieraśni 2020 hoda mužčyna ździejśniŭ pierformans — stancavaŭ biez štanoŭ pierad milicejskaj mašynaj, za što atrymaŭ paźniej paŭtara hoda chimii. Padčas źniavoleńnia Bancar trymaŭ praciahłyja haładoŭki, 40 dzion prasiadzieŭ u ŠIZA i prajšoŭ praź psichijatryčnuju ekśpiertyzu ŭ Navinkach, ale byŭ upeŭnieny — jon ni za što nie źjedzie ź Biełarusi. Adnak ciapier jon pryznaje parazu.
Tym nie mienš, ciapier Bancar u Polščy. «Naša Niva» pahutaryła ź Iharam pra toje, jakimi byli apošnija miesiacy ŭ Hrodnie, u čym sens tanca z aholenaj dupaj la milicejskaj mašyny i ci varta čakać nam lepšaj budučyni.
«Prajšoŭ usie turemnyja etapy — dyk dajcie žyć»
«Naša Niva»: Jak daŭno vy ŭ Polščy?
Ihar Bancar: Ź siaredziny kastryčnika, ale da hetaha ja pieryjadyčna vyjazdžaŭ ź Biełarusi. U žniŭni mianie pasadzili na sutki, ale i paśla adsiedki ja paśpieŭ vyjechać i zajhrać kancert u Hiermanii. Ale paśla apošniaha viartańnia stała zrazumieła — štości idzie nie tak, tak što daviałosia rabić kančatkovy vybar.
«NN»: Jak heta stała zrazumieła?
IB: Ja pryjechaŭ u noč z aŭtorka na sieradu. Na nastupny dzień, u abied, mnie telefanujuć i kažuć: «Dobry dzień, heta pałkoŭnik HUBAZiKa. Ja baču, što vy, Ihar Bancar, pryjechali, treba z vami parazmaŭlać».
Mnie zvaniŭ minski HUBAZiK i prapanavaŭ viarnuć tyja rečy, što ŭ mianie zabrali padčas pieratrusu ŭ žniŭni. Byŭ pierakanany, što ŭžo nie vyjdu adtul, ale što było rabić, kali ja pryjechaŭ u Biełaruś? Usie tyja razmovy i zaprašeńni — heta vielmi stresava, i HUBAZiK — nie taja struktura, ź jakoj ja chacieŭ by być u siabroŭskich adnosinach. U vyniku addali tolki častku rečaŭ i abaznačyli, što ŭ ich jašče chapaje materyjałaŭ na mianie. Kali vyjšaŭ adtul, nie vieryŭ, što ja na voli.
Zrazumieŭ, što ja dla ich — zanadta jaskravaja fihura i im nie budzie supakoju, pakul ja nie paŭdzielničaju ŭ čarhovaj kryminalnaj spravie. Usio vielmi siurrealistyčna: siadziš u hetaj struktury, razmova nibyta narmalnaja, chacia heta tyja ludzi, jakija ciabie aryštoŭvali z prymianieńniem śpiecsrodkaŭ. Padčas razmovy adzin z supracoŭnikaŭ kaža ŭ lohkaj maniery: «Viedaješ, niadaŭna była sprava «Revalucyjnaj dziei» ź vialikimi terminami? My ž mahli i ciabie zabałbatać u hetuju spravu».
Jašče tydzień pabyŭ u Biełarusi i ahledzieŭsia, potym źjechaŭ. Jak čałaviek, jaki zaŭždy pryznajecca ŭ svaich chibach i parazach, mahu skazać, što hetuju bitvu ja prajhraŭ, ale zastaŭsia na voli. Budziem spadziavacca, što na voli ja budu ŭsio ž taki bolš karysny, i ŭ baraćbie ź ciemrašalstvam my vyjhrajem.
«NN»: Kali vy raniej tłumačyli svoj adjezd, kazali, nibyta vas nazvali absalutna lišnim elemientam u biełaruskaj rečaisnaści. Ad kaho heta sychodziła?
IB: Heta było paśla zatrymańnia. Jano prachodziła vielmi žorstka, z prymianieńniem śpiecsrodkaŭ i niejkimi jenkami. Potym mianie pavieźli ŭ Minsk, i tam na dopytach u HUBAZiKu asnoŭny tezis byŭ taki: chodziš tut, muciš vadu, stvaraješ vakoł siabie niepatrebnaje enierhietyčnaje pole. A navošta? U nas usio dobra, a ty pahladzi na siabie sa svaimi tatuiroŭkami i hetym ščarbatym pryščuram.
Chutčej ja im pieraškadžaju ideałahična, jak elemient, jaki absalutna nie padychodzić da ichniaj rečaisnaści — toj, jakuju jany sabie farmirujuć. Vidavočna, heta byŭ psichałahičny cisk, kab usio ž taki ja pryniaŭ rašeńnie źjechać, bo inakš varyjant byŭ by adziny — viartacca ŭ turmu. Ja siabie viedaju i razumieju, što heta moža vyklikać [u mianie] vielmi burlivuju reakcyju. Zrazumieła, što ŭ toj situacyi, jakaja histaryčna ŭ nas skłałasia, i dla hetych orhanaŭ ludzi, jakija vybivajucca z natoŭpu, niepatrebnyja. Spakojna na heta reahuju, chacia razmova i była małapryjemnaja.
«NN»: Vy mieli nadzieju, što Biełaruś moža žyć pa-novamu?
IB: Kali b ja nie mieŭ takoj nadziei, ja b źjechaŭ jašče 20 hadoŭ tamu. Prajšoŭ usie turemnyja etapy i nibyta ŭžo čysty pierad hetaj dziaržavaj, dyk dajcie žyć. Ja ž nikudy nie vyjazdžaŭ, sprabavaŭ zbudavać vonkavuju karcinku i znajšoŭ letam pracu kačaharam, dumaŭ, budu całkam paŭtarać šlach majho lubimaha hieroja — Viktara Coja. I što vy dumajecie? Nie atrymałasia, bo mianie pasadzili na sutki i heta vyliłasia ŭ 45 dzion [u źniavoleńni].
Kali znachodzišsia ŭ Biełarusi, bačyš pierakanaŭčuju karcinku taho, što ŭ nas narmalnaja ŭschodniejeŭrapiejskaja kraina. Ale ž žyćcio budujecca nie sa źniešnich atrybutaŭ, a z rečaisnaści, kali ty nie možaš narmalna pracavać, zajmacca aktyvizmam, kali niama pluralizmu pohladaŭ i za biełaruskuju movu na vulicy ciabie mohuć schapić.
Apošni moj vizit, kali ja pryjechaŭ u krainu i mnie patelefanavaŭ HUBAZiK, kančatkova mianie pazbaviŭ nadziei, što ŭ bližejšym časie stanie lepš. Kažu pra heta z sumam, bo my — ja, maje znajomyja, ludzi levych pohladaŭ — vidavočna prajhrali hetuju baraćbu. Pa spravie «Revalucyjnaj dziei» pasadzili apošnich ludziej ź levymi pohladami, ja, moža, adzin z apošnich astatnich, chto jašče zastavaŭsia ŭ krainie. Sa svajho boku rabiŭ usio, što moh.
«Maja acenka jak čałavieka, jaki tolki pryjechaŭ ź Biełarusi: my prajhrali»
«NN»: Što vy ŭkładali ŭ vaš pierformans pierad milicejskaj mašynaj u 2020 hodzie?
IB: Heta była noč ź piatnicy na subotu, čas, kali z vulic vialikich haradoŭ užo pačali vyciskać pratestoŭcaŭ i jany pierachodzili na dvaravyja maršy. To-bok ludzi vychodziać na pratest, ale jak tolki źjaŭlajecca milicyja, adrazu raźbiahajucca. Andehraŭndny aktyvizm źviazany z samymi roznymi asacyjacyjami, i ŭ mianie ŭsio heta vyklikała takuju asacyjacyju — pakazvać dupu milicyi.
Nie ŭdzielničaŭ u maršach, bo pieryjadyčna ŭ žniŭni-vieraśni 2020 hoda siadzieŭ, tamu mnie taksama zachaciełasia pakazać, ale ŭ pramym sensie, zadok milicyjantam, što ja i ździejśniŭ. Absalutna pra heta nie škaduju i liču, što heta jašče łajtovy varyjant taho, što mahło być, uličvajučy, što nastroi ŭ ludziej byli roznyja i prajaŭlacca heta mahło taksama pa-roznamu. Absalutna vydatny ružovy pierformans, na pazityŭčyku, tolki što sama situacyja hetamu nie spryjała.
Nastojvaju, što ŭ nas nie chapiła aktyvizmu, [treba było] bolš pierformansaŭ, roznych cikavych masavych akcyj, kali ŭžo ŭ nas była mirnaja revalucyja. Ale jość jak jość, i ja zrabiŭ toje, što zrabiŭ. Kamuści heta absalutna nie padychodzić i nie stasujecca ź jaho estetyčnym śvietaadčuvańniem, za heta biaru na siabie adkaznaść.
Pamiataju miemasy pra toje, jak biełarusy zdymali abutak pierad tym, jak stanavicca na łavu, paraŭnajcie heta z revalucyjami ŭ Azii i na Bližnim Uschodzie ci navat z prostymi demanstracyjami supracivu ŭ Zachodniaj Jeŭropie. Tam heta ŭsio maje vielmi vyraznuju ahresiŭnuju afarboŭku, i tam šmat supraćstajańnia ź siłavym błokam.
U nas, ja liču, hety praces moh i pavinien byŭ iści ŭ kirunku hramadskaj damovy, bo ludzi ž u svajoj bolšaści vychodzili mirna. Patrebny byŭ maksimalna masavy vychad na vulicy, treba było pakazać uładzie, što ludzi chočuć niejkich źmienaŭ, ale ŭłada vyrašyła razyhrać inšy scenar. Liču, što siłavy błok adnaznačna pieramoh.
«NN»: Hetaja pieramoha — kančatkovy vynik?
IB: Niadaŭna daviedaŭsia, što ŭ Biełarusi ŭžo niama i Pita Paŭłava, muzyki, jaki taksama byŭ rok-n-rolščykam. Kali supracoŭniki siłavych struktur ciahali mianie pa etapach, kazaŭ im, maŭlaŭ, ja apošni rok-n-rolščyk u krainie, vy mianie nie vyciśniecie.
Ja kantaktavaŭ šmat z kim, sprabavaŭ padtrymlivać žonak palitviaźniaŭ i inšych ludziej, u jakich ciažkaja situacyja. Mieŭ mahčymaść vyjazdžać za miažu. I kali ty paśla polskaj lohkaści i letuciennaści viartaješsia ŭ Biełaruś, bačyš absalutna zmročnuju karcinu: niejki vakuum, ludzi, jakija bajacca padniać vočy.
Na dadzieny momant maja acenka jak čałavieka, jaki tolki pryjechaŭ ź Biełarusi, takaja: my prajhrali. Kančatkovaja heta paraza ci nie, ja nie mahu skazać, ale na dadzienym etapie treba pryznać, što ŭ nas jak u hramadstva nie atrymałasia znajści kansensus, madel [dziaržavy], jakaja b usich zadavolvała.
«NN»: Čakali, što taniec la milicejskaj mašyny skončycca dla vas kryminałkaj?
IB: Nie, situacyja taho nie patrabavała. Inšaja sprava, kali b heta byŭ niejki palityčny mitynh ci kali b usio adbyvałasia na piku supraćstajańnia, a heta była absalutna pobytavaja situacyja, drabiaza, ale ž rašeńni prymajem nie my.
Na ŭsich etapach kazaŭ, što było b cikava daviedacca, chto prymaje rašeńni, ci heta biazdušnaja mašyna, jakaja kaža, što prosta treba čałavieka pasadzić i šukaje artykuły.
Chočacca pierajści dalej i sprabavać niešta rabić dla budučyni krainy, čakajučy, što pieramieny ŭsio-tki adbuducca, i być častkaj hetych pieramien choć zvonku, bo znutry krainy nie atrymałasia.
«Samaje ciažkaje — toje, što pieražyvajuć ludzi ŭnutry krainy»
«NN»: Jak vy žyli paśla vyzvaleńnia?
IB: Zaklikaŭ usich, chto moža, nie źjazdžać ź Biełarusi i sam zastavaŭsia ŭ krainie, ale potym adbylisia padziei 24 lutaha. Pa-mojmu, heta vodapadzieł.
Heta ŭžo nie naš unutrybiełaruski mižsabojčyk, a mižnarodnaja palityka i kryzis suśvietnaha ŭzroŭniu. Paśla hetaha z kožnym miesiacam i tydniem pačało stanavicca ŭsio horš i horš, stała zrazumieła, što my ŭžo kančatkova ŭ poli ruskaha śvietu i nam budzie vielmi ciažka vyrvacca.
Da 24 lutaha ŭ mianie jašče byli nadziei, što, kali zastaješsia ŭ Biełarusi, možna žyć i niešta rabić na minimalnym uzroŭni, tolki kab ciabie dziaržava nie čapała. Ale paśla hetaha paradak dnia pačaŭ źmianiacca i pačałasia zusim inšaja palityka.
Tyja ž hubazaŭcy pytalisia ŭ mianie, ci płaciać mnie fondy hrošy. Ale nasamreč ja pradaŭ kavałak svajho muzyčnaha aparata, bo navošta jon mnie patrebny, kali kancert ŭžo nie arhanizuješ? Z hetaha i žyŭ. Dzieści pazyčaŭ hrošy, ale jany skančalisia, šukaŭ pracu. Spadziavaŭsia, što budu siadzieć za horadam, padkidvać drovy ŭ piečku i spakojna prabudu tam niejki pieryjad času, ale nie atrymałasia.
Mnie było važna znachodzicca ŭ krainie i padtrymlivać ludziej, kab jany bačyli, što ja nie admoviŭsia [ad svaich pryncypaŭ]. Nie źbiraŭsia zajmacca nijakimi kryminalnymi spravami, ale tak zdaryłasia, što ja adsiedzieŭ svajo. Dalej chaču vieści siabie jak hramadzianin, kab hetaja kraina ŭsio-tki raźvivałasia ŭ lepšym kirunku, a nie išła ŭ siaredniaviečča.
Ličyŭ, što kali ŭsie ludzi dobraj voli buduć źjazdžać, heta ž budzie admoŭnaja sielekcyja, chto ŭ Biełarusi zastaniecca? Ale ž navat ja nie vytrymaŭ. Značycca, ja prajhraŭ i niekatoryja maje idei nie spracavali, vychodzić, što i prostamu čałavieku ciapier niemahčyma žyć u rodnaj krainie. Tady budziem na čužynie, a dalej čas pakaža.
Pakul što ja bolš zajmajusia asabistymi pytańniami, psichikaj.
«NN»: Adčuvajecie nastupstvy źniavoleńnia dla siabie?
IB: Psichałahična — kaniečnie, heta ŭsio vielmi vymotvaje i duža ciažka. Hetaje leta ŭ mianie było šmat ckavańniaŭ, pozvaŭ, niejkija pryjezdy milicyi i vykliki tudy — jakaja b mocnaja psichika ni była, heta raschistvaje. Chočacca spakojna chadzić pa vulicy, a tut nie viedaješ, ci nie kiniecca na ciabie niejki milicyjant, ci nie pakličuć ciabie nastupnaj ranicaj u milicyju.
Samaje ciažkaje — toje, što pieražyvajuć ludzi ŭnutry krainy, hetaha nikomu nie pažadaješ. Kali ja źjechaŭ, mnie stała nieparaŭnalna lahčej. Bo kali ty ŭ krainie, šmat adhaniaješ dumki, sprabuješ usio-tki zajmacca pobytavymi spravami, a nasamreč usio siadzić u padśviadomaści, i heta bačna.
Moža, heta ehaistyčna, ale ja vielmi rady tut być. Kali kazać pra vartaść čałaviečaha žyćcia, kožnamu treba pierš-najpierš samomu zastacca žyvym, kab možna było zrabić niejkija rečy, važnyja dla inšych i dla hramadstva ahułam.
Kali na hetym etapie my i prajhrali baraćbu, pieramoha ŭsio roŭna musić być za nami. Čałaviečaja cyvilizacyja raźvivajecca, i my nie možam viarnucca nazad u siaredniaviečča, jak by kamu tut ni chaciełasia. Naprykancy rozum usio roŭna pieramoža, i treba zmahacca za niešta bolš vartaje, čym čarka i skvarka.
«NN»: Kali vas zatrymlivali ŭ žniŭni, praŭładnyja kanały pisali pra toje, što vam pahražaje kryminałka za «raspalvańnie varožaści». Čym skončyłasia taja sprava?
IB: Tady mnie sapraŭdy kazali, što kali i buduć mianie sadzić, to pa 130-m artykule za «raspalvańnie varožaści», ale nie da milicyjantaŭ. Jany ŭziali adzin z maich vidosaŭ-pierformansaŭ na fejsbuku, dzie ja, miž inšym, paliŭ relihijnuju litaraturu. Tam było štości pra Jana Paŭła II, jaki ličycca ŭ katalikoŭ śviatym. U HUBAZiKu mnie abiacali zrabić ekśpiertyzu, i kab jana pakazała, što ja pakryŭdziŭ katalikoŭ, mianie b pasadzili. Uličvajučy, što maja žonka — vierujučaja katalička, heta davoli śmiešna. Darečy, heta była jaje knižka.
Patłumačyŭ, što nikoha nie kryŭdziŭ, prosta ŭ nas z žonkaj była kanfliktnaja situacyja, i ja vyrašyŭ spalić jaje knižku. Potym, kali ja vyjšaŭ z sutak, atrymaŭ list, što kryminałku zavodzić nie buduć, bo ŭ hrodzienskim kanale «Žoŭtych śliŭ» źjaviłasia videa sa mnoj. Dumaju, heta ŭsio było adnym z elemientaŭ cisku, ale vyrašyŭ nie praviarać dadatkova, jakuju kryminalnuju spravu jany mnie mohuć prydumać.
Pakul što žyvu ŭ skvocie ŭ Varšavie. Zaraz ja tut adzin, biez žonki i dziaciej, u Biełarusi ŭ mianie zastalisia staryja baćki, jak, napeŭna, šmat u kaho. Pracy tut chapaje, ruki na miescy, a dalej, moža, niejak naładzicca žyćcio. Ja z aptymizmam hladžu ŭ budučyniu, niahledziačy na ŭsie ciažkaści, ciešusia svabodaj.
«NN»: Čaho vy čakajecie ad budučyni?
IB: Ja taki aptymist, što navat ciapier, kali vymušany adarvacca ad siamji, lubimych dziaciej, čakaju ad budučyni tolki dobrych rečaŭ. Niahledziačy na ŭsiu ciažkaść situacyi, liču, što ŭsio budzie kłasna, bo vieru, što ludziej dobraj voli našmat bolš, čym amataraŭ siaredniaviečča.
Što datyčycca mianie, ja zaŭždy tolki na pazityŭnym baku. Hady ŭ nizavym aktyviźmie časam tak na ciabie ŭpłyvajuć, što ty pavodziš siabie nie nadta zrazumieła dla hramadstva, ale ja nie taki małady, kab epatažam pravakavać ludziej na niejkuju reakcyju. Ciapier prosta chočacca być dobrym čałaviekam, i pakul što ŭ mianie heta atrymlivajecca.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ
Kamientary