Afhanskaja dziaŭčyna niasie humanitarnuju dapamohu ŭ svoj namiot i płača z-za mocnaj piasčanaj bury, što adbyłasia paśla ziemlatrusu ŭ rajonie Zenda-Džan u pravincyi Hierat, na zachadzie Afhanistana. Fota: Ebrahim Norooz / AP
90% zahinułych u vyniku ziemlatrusu, jaki adbyŭsia ŭ Afhanistanie 7 kastryčnika, skłali žančyny i dzieci, zajavili ŭ AAN. Heta moža być źviazana z žorstkimi abmiežavańniami, uviedzienymi «Talibanam», piša Bi-bi-si.
Mahutnyja padziemnyja šturški byli zafiksavanyja ŭ pravincyi Hierat na zachadzie krainy. Achviarami taho ziemlatrusu stali kala 1300 čałaviek, paćvierdzili ŭ AAN.
Kab zrazumieć, čamu siarod zahinułych było tak šmat žančyn i dziaciej, Bi-bi-si parazmaŭlała z daktarami, śviedkami i aktyvistami. Na ich dumku, asnoŭnaj pryčynaj źjaŭlajucca žorstkija abmiežavańni, uviedzienyja «Talibanam».
Salma, žančyna-doktarka z Hierata, zmahła dabracca da najbolš paciarpiełych ad ziemlatrusu rajonaŭ, kab akazać pieršuju dapamohu paranienym žančynam. Jana na svaje vočy ŭbačyła, jak niepraparcyjna šmat žančyn było siarod paciarpiełych i zahinułych.
«Ja była ŭ vioscy, dzie žyvuć siabry «Talibana». Niekatoryja mužčyny admaŭlalisia dakranacca da paranienych ci miortvych žančyn», — kaža jana.
Dyskryminacyja
Rajon Zenda-Džan, raźmieščany za 40 km na zachad ad Hierata, staŭ epicentram pieršaha i samaha razburalnaha ziemlatrusu. Miascovyja žychary raspaviali, što ŭ 20 addalenych hornych vioskach nie acaleła nivodnaha budynka.
Kali adbyŭsia ziemlatrus, u hetych budynkach u pieravažnaj bolšaści byli žančyny i dzieci.
U sielskich rajonach Afhanistana žančyny zvyčajna znachodzilisia doma na praciahu dnia, ale kali ŭ 2021 hodzie ŭładu zachapili taliby, jany ŭviali šerah mier, jakija zabaraniali žančynam zajmać bolšaść pracoŭnych miescaŭ, a taksama vučycca paśla pačatkovaj škoły.
Z-za hetych zakonaŭ bolšaść žančyn akazalisia asudžanyja na toje, kab pravodzić žyćcio ŭ asnoŭnym u chacie.
«Mužčyny pracavali ŭ poli, paśvili statak abo źjechali ŭ Iran na zarobki. Žančyny ž byli doma, zajmajučysia haspadarkaj i pryhladali za dziećmi. Jany akazalisia ŭ pastcy pad zavałami»,-raspaviała Salma Bi-bi-si.
Pa słovach 23-hadovaj aktyvistki Maryjam (imia źmieniena), situacyju paharšaŭ jašče i toj fakt, što taliby na jaje vačach papiaredžvali supracoŭnikaŭ vyratavalnych słužbaŭ, kab tyja nie čapali žančyn, jakija paciarpieli ŭ vyniku ziemlatrusu.
«Miascovyja mužčyny nie mieli ničoha suprać taho, kab ratavać žančyn, ale niekatoryja ŭzbrojenyja siabry «Talibana» nie padpuskali mužčyn da ich», — raspaviała Maryjam.
«Jany taksama zabaranili žančynam naviedvać hetyja rajony ŭ pieršyja dva ci try dni, bo nie chacieli, kab ludzi roznych pałoŭ znachodzilisia ŭ adnym miescy», kaža jana.
Supracoŭnik humanitarnaj arhanizacyi Abduł raspavioŭ, što bajeviki nie dazvalali mužčynam dakranacca da ciełaŭ žančyn navat paśla ich śmierci.
Akramia taho, pa słovach vidavočcaŭ, bolšaść zahinułych žančyn byli pachavanyja ŭ adzin i toj ža dzień, a ich cieły nie byli abmytyja, jak heta pryniata pa musulmanskich zvyčajach. Hety abrad zvyčajna ździajśniaje žančyna, i mnohija siemji prosta nie mahli znajści tych, chto b moh heta zrabić.
Abmiežavańnie dapamohi
Aktyvisty taksama kažuć, što abmiežavańni, uviedzienyja režymam «Talibana», pieraškadžali miedrabotnikam akazvać dapamohu paranienym.
Naprykład, zhodna z praviłami talibaŭ, žančynam nie dazvalajecca padarožničać biez supravadžeńnia svajaka-mužčyny.
21-hadovaja Faryba pracavała vałancioram u adździaleńni nieadkładnaj dapamohi balnicy Hierata, raźličanaj na 500 łožkaŭ. Jak tolki jana pačuła pra ziemlatrus, jana tut ža zachacieła pajechać na pracu.
Nadzieŭšy doŭhi stroj i chustku, jana adpraviłasia z domu ŭ balnicu. Ale taksisty admovilisia jaje tudy vieźci, bo jana nie była z noh da hałavy schavanaja pad parandžoj, a taksama jaje nie supravadžaŭ mužčyna.
«Taksisty zajavili, što «Ministerstva prafiłaktyki zahanaŭ i zaachvočvańnia maralnaści» kanfiskuje ich mašyny i vypiša im štraf 10 tysiač afhani (130 dalaraŭ), kali jany mianie padviazuć. Ja išła pieššu cełuju hadzinu, kab dabracca da balnicy», — raspaviała Faryba.
Za niekalki tydniaŭ da ziemlatrusu taliby pačali karać kiroŭcaŭ, jakija zhadžalisia padvieźci žančyn biez supravadžalnika i žančyn biez parandžy.
Niekatoryja pradstaŭniki «Talibana» ŭsio ž naviedali hałoŭnuju lakarniu i zaklikali žančyn-daktaroŭ vyjści na pracu.
Pa słovach vidavočcaŭ, jakija znachodzilisia ŭ balnicach paśla ziemlatrusu, paranienych žančyn było vielmi šmat, a miedycynskaha piersanału, jaki moh by akazać im dapamohu, — vielmi mała. Faryba taksama vinavacić u hetym bajevikoŭ.
«Taliban zabaraniŭ daktaram-mužčynam lačyć pacyjentak-žančyn. Takim čynam nahruzka na nievialikuju hrupu žančyn-daktaroŭ i miedsiaścior akazałasia vielizarnaj», — kaža jana.
Doktarka Salma taksama raspaviadaje, što taliby prosta nie dazvolili joj dapamahčy adnoj z paciarpiełych.
«Ja bačyła žančynu, hałava jakoj raspuchła — jana była tam sa svaim 10-hadovym synam. Daktary skazali joj zrabić skanavańnie hałavy, — kaža doktarka Salma. — Ale jana i jaje syn nie viedali, kudy iści i što rabić. Byŭ chaos, i ja maliła talibaŭ u balnicy puścić mianie, kab ja mahła dapamahčy, ale jany nie zachacieli».
Adkaz «Talibana»
Kali Bi-bi-si źviarnułasia da «Talibana» pa kamientar, jaho pradstaŭnik adchiliŭ zdahadki ab tym, što hrupoŭka niasie adkaznaść za vialikuju kolkaść śmierciaŭ. Jon zajaviŭ, što abvinavačvańni źviazanyja z kulturnymi normami ŭ Afhanistanie, a nie z praviłami, ustalavanymi «Talibanam».
«Ziemlatrus adbyŭsia kala 11 ranicy: mužčyny byli na pracy, a žančyny byli doma», — paviedamiŭ Zabiuła Mudžachid. — Luby, chto dobra raźbirajecca ŭ afhanskich zvyčajach, viedaje, što amal 80-90% žančyn nie pracujuć i siadziać doma».
Mudžachid śćviardžaje, što hrupy vyratavańnia «Talibana» prybyli na miesca trahiedyi ciaham niekalkich hadzin, a niekatoryja ź ich byli dastaŭlenyja tudy na viertalotach. Ale jon pryznaje, što dapamoha dasiahnuła nie ŭsich, chto ŭ joj mieŭ patrebu.
«Vidavočna, što heta była vielmi vialikaja katastrofa, jakaja zakranuła vialikuju kolkaść ludziej. Ekanomika Afhanistana niedastatkova mocnaja, kab adnačasova pakłapacicca pra patreby ŭsich, ale isłamski emirat Afhanistana robić usio mahčymaje», — skazaŭ jon.
Na pytańnie, ci adpraŭlali jany ŭ paciarpieły rehijon žančyn — humanitarnych supracoŭnic, jon nie adkazaŭ.
Doktarka Salma kaža, što ahienctvam pa akazańni dapamohi ŭdałosia dać paciarpiełym ježu i koŭdry, ale pracy jašče vielmi šmat.
Dziasiatki žančyn, paranienych u vyniku ziemlatrusu ŭ Afhanistanie, usio jašče sprabujuć atrymać naležnuju miedycynskuju dapamohu praz dva tydni.
«Mnohija ciažarnyja žančyny stracili svaich dziaciej, a niekatoryja naradžali na adkrytym pavietry z mocnym kryvaciokam», — dadaje doktarka Salma. — Maładyja dziaŭčaty byli ŭ stanie šoku, u ich nie było čystaj nižniaj bializny i hihijeničnych prakładak. Im vielmi patrabavałasia miedycynskaja dapamoha».
Čytajcie taksama:
U Livii katastrafičnaja pavodka: bolš za 3000 zahinułych i 10000 źnikłych bieź viestak
Kolkaść achviar ziemlatrusu ŭ Maroka dasiahnuła 1037 čałaviek
U Słavakii adbyŭsia ziemlatrus. Šturški było čuvać va Ukrainie
