«Mifatvorčaść i kanśpirałohija». Sturejka raskrytykavaŭ knihu Abłamiejki, pieramožcy premii Hiedrojcia
«Mifatvorčaść i kanśpirałohija jak instrumienty historyka» — pad takim zahałoŭkam u «Biełaruskim histaryčnym ahladzie» kulturny antrapołah, vykładčyk Jeŭrapiejskaha humanitarnaha ŭniviersiteta Ściapan Sturejka nadrukavaŭ recenziju na daśledavańnie Siarhieja Abłamiejki «Nieviadomy Miensk. Historyja źniknieńnia». U čym pryčyna takoj rezkaj krytyki vydańnia, jakoje letaś atrymała samuju prestyžnuju litaraturnuju ŭznaharodu?
Daśledavańnie Siarhieja Abłamiejki «Nieviadomy Miensk. Historyja źniknieńnia» vyjšła ŭ 2021 hodzie ŭ sieryi «Biblijateka Svabody» ŭ dźviuch knihach.
U karotkaj anatacyi na vydańnie možna pračytać, što heta «pieršaje navukovaje daśledavańnie pra čas i pryčyny razbureńnia Staroha horada, jaho zahadki, jaho hierojaŭ i antyhierojaŭ». Kniha padrychtavana na padstavie doktarskaj dysiertacyi, jakuju Abłamiejka abaraniŭ u 2019 hodzie ŭ Biełastockim univiersitecie.
Pieršaja kniha pryśviečana davajennamu pieryjadu i raspaviadaje pra pieršyja sproby zachavańnia Staroha horada, druhaja tyčycca vajennaha i paślavajennaha pieryjadu. U listapadzie 2022 hoda pieršaja kniha stała pieramožcam litaraturnaj premii Hiedrojcia.
U svajoj recenzii Ściapan Sturejka adznačaje, što jaho pieršaje ŭražańnie ad knihi było dobrym. Aŭtar sabraŭ i praanalizavaŭ zhadki pra Stary horad u šmatlikich publikacyjach davajennaha pieryjadu, śviedčańni pra razbureńni ŭ hady vajny, vyvučyŭ dakumienty, jakija datyčać dyskusii 1950-ch hadoŭ ab zachavańni minskaha Zamčyšča.
U knizie šmat redkich zdymkaŭ, jakija dahetul nie byli apublikavanyja. Da ŭsiaho inšaha «kniha čytajecca staronka za staronkaj niby detektyŭ. Takoj stylistyki biełaruskaj non-fikšyn litaratury mocna nie chapaje», — piša Sturejka.
Adnak na hetym badaj što stanoŭčyja momanty zakančvajucca. Ściapan Sturejka padviarhaje źmiest knihi hruntoŭnamu analizu z punkta hledžańnia navukoŭca. Jon zaŭvažaje, što nie staŭ by raić knihu čytačam, jakija «sapraŭdy chacieli b razabracca ŭ pierypietyjach losu minskaha histaryčnaha centru, asabliva tym, chto nie maje surjoznaha daśledčaha bekhraŭndu ŭ historyi architektury i horadabudaŭnictva i nie moža krytyčna acanić aŭtarskija tezy».
Pryčyna hetaha ŭ tym, što ŭ takich čytačoŭ dvuchtomnik «moža sfarmavać tolki nasyčanaje mifami i kanśpirałohijaj, a tamu dalokaje ad praŭdzivaści razumieńnie hetaj składanaj historyi». Toje, «što dobra dla haziety «Siensacyja», zusim kiepska dla vynikaŭ abaronienaha doktarskaha daśledavańnia», — zaŭvažaje Ściapan Sturejka.
Dalej Sturejka pryvodzić šmat krytyčnych zaŭvah, cytuje aŭtara, padrabiazna razhladaje asobnyja klučavyja momanty, časam raspaviadaje, jak by jon interpretavaŭ krynicy. Usio heta, na naš pohlad, budzie cikava ŭ asnoŭnym navukoŭcam ci ludziam, zaanhažavanym u prablemie. My pryviadziem tolki najbolš ahulnyja i zrazumiełyja.
Kulturny antrapołah i doktar historyi Sturejka abvinavačvaje druhoha doktara historyi ŭ «aktyŭnaj mifatvorčaści», u tym, što jon imkniecca «pieranosić idei i ŭjaŭleńni ciapierašniaha času ŭ papiaredniuju epochu» i «aŭtamatyčna nadzialaje svaich hierojaŭ matyvacyjaj, jakaja nie była im ułaścivaja».
Recenzient abvinavačvaje aŭtara ŭ pieraniaćci bačańnia nacyjanalnaj prynaležnaści horada, jakoje było charakterna dla palityčnych dziejačaŭ pačatku 1920-ch hadoŭ. U vyniku jon imkniecca «davieści vyklučnuju biełaruskuju identyčnaść minskaj spadčyny».
Nie ŭ zachapleńni recenzient i ad taho, što źmieściva asobnych raździełaŭ i navat častak nie adpaviadaje ich naźvie. Jon pryvodzić prykład, što ŭ častcy pad nazvaj «Płan restaŭracyi Zamčyšča» (kniha pieršaja), jakaja zajmaje 41 staronku, tolki zhadka pra toje, što taki płan isnavaŭ. Usio astatniaje — «śpiekulacyi aŭtara». I heta nie adziny vypadak.
Nastupnaj istotnaj zahanaj knihi, na pohlad Sturejki, źjaŭlajecca «imknieńnie da maksimalnaha spraščeńnia i palaryzacyi apisanych padziej i źjaŭ». Pryčynu hetamu jon bačyć u žurnalisckim vopycie aŭtara.
«Toje, što dobra pracuje ŭ repartažy, zusim nie pasuje histaryčnamu daśledavańniu z navukovymi recenzientami. Tamu što havorka viadziecca pra składanyja rečy, dla vyvučeńnia jakich isnujuć napracavanyja pakaleńniami daśledčykaŭ padychody, a ich sp. Abłamiejka ihnaruje», — śćviardžaje Sturejka.
Na pohlad recenzienta, aŭtaru ŭłaścivy antykamunizm, jaki pieraškadžaje abjektyŭna interpretavać krynicy i padavać fakty:
«U svaim antybalšaviźmie Abłamiejka zusim nie ŭmieje pracavać z krynicami abo ŭ pahoni za siensacyjami prosta nie choča stavicca da ich krytyčna. Krytykuje tolki savieckija śviedčańni, a voś krynicy ad nacyjanalnych dziejačaŭ abo niemcaŭ usprymaje absalutna niekrytyčna», — piša Sturejka.
Akramia mifatvorčaści Sturejka abvinavačvaje Abłamiejku ŭ tym, što častka jaho vysnoŭ «prosta vysmaktanaja z palca», a ŭ niekatorych miescach «tekst składajecca ź biespadstaŭnych śpiekulacyj», što jon «nastolki ŭpeŭnieny ŭ svaich teoryjach, što zamiest vyvučeńnia krynic prosta ŭ tekście knihi časta ź imi palemizuje».
«I navat kali Abłamiejku pieryjadyčna traplajuć dakumienty, što tłumačać pryčyny tych ci inšych pryniatych horadabudaŭničych rašeńniaŭ, i jon ich navat cytuje, to ŭsio adno nijakija tłumačeńni jaho nie zadavalniajuć, a za ŭsimi arhumientami jon bačyć tolki niepavahu da haradskoj daŭniny», —
zaŭvažaje Sturejka i raić aŭtaru pačytać miemuary architektaraŭ, daśledavańni pra savieckuju i mižnarodnuju architekturu 40-50-ch hadoŭ XX st., «urešcie pahutaryć sa stałymi architektarami, siarod jakich u čas napisańnia dysiertacyi byli žyvyja navat niekatoryja ŭdzielniki adnaŭleńnia».
Znajomstva sa źmieścivam daśledavańnia dazvoliła recenzientu śćviardžać, što «aŭtar absalutna nie znajomy ź idejami, jakimi žyli paślavajennyja architektary, nie znajomy ź mižnarodnym kantekstam, z anałahičnaj zamiežnaj praktykaj adbudovy razburanych haradoŭ».
U kancy svajoj recenzii Ściapan Sturejka zaŭvažaje, što možna było b pastavicca da knihi jak da čarhovaha publicystyčnaha tvora na sacyjalna-značnuju temu. Ale takomu ŭspryniaćciu pieraškadžaje «pretenzija na navukovaść» i vysokaja acenka žury premii Hiedrojcia.
«U sapraŭdnaści ž pierad nami vynik nievałodańnia padstavovaj mietadałohijaj histaryčnaj pracy, niežadańnia raźbiracca i naadvarot — žadańnia ŭsio maksimalna spraścić dy źvieści da łozunhaŭ i prymityŭnych ahitak, časam niebiaśpiečnych ci prosta dziŭnych, a taksama vynik aktyŭnaj mifatvorčaści, prypraŭlenaj schilnaściu da mistyčnych i kanśpirałahičnych teoryj», —
piša Sturejka i zadajecca rytaryčnymi pytańniami adnosna taho, ci zasłužyła takuju knihu historyja Minska i biełaruskaja histaryčnaja supolnaść.
U toj ža čas kniha Siarhieja Abłamiejki zasłužyła pryznańnie aŭtarytetnaha žury premii imia Ježy Hiedrojcia. U tahaletnim konkursie vydańniu addali pieravahu pierad ramanam Uładzimira Niaklajeva i knihaj Volhi Hapiejevaj.
Čytajcie jašče:
«Zybickaja — prykład dzikunstva». Hutarka ź pieramožcam Hiedrojcia Siarhiejem Abłamiejkam
Ciapier čytajuć
Staŭ hierojem Mahiloŭskaha ŭniviera, źbiraŭ falkłor, pracavaŭ na biełarusizacyju sadkoŭ — raskazvajem pra Jaŭhiena Bojku, asudžanaha za salidarnaść z palitviaźniami66
Kamientary