Palitviaźni, vyzvalenyja z mahiloŭskaj kałonii, raskazali pra Fiadutu i spaleńnie biełaruskamoŭnych knih
U śledčych izalatarach i kałonijach znachodziacca jak minimum 1420 palityčnych źniavolenych, mnohija majuć surjoznyja prablemy sa zdaroŭjem. Adzin ź ich — fiłołah i palityčny analityk Alaksandr Fiaduta, jakoha asudzili na 10 hadoŭ pazbaŭleńnia voli i adpravili ŭ papraŭčuju kałoniju № 15 u Mahilovie. Niadaŭna vyzvalenyja adtul raskazali «Lusterku» pra stan viadomaha palitviaźnia i staŭleńnie administracyi da ludziej, asudžanych «za palityku». A takich u kałonii 114 čałaviek.
«Było bačna, što čałavieku vielmi baluča, što pracavać jamu ŭvohule nielha»
Eks-palitviazień Illa vyjšaŭ z PK № 15 u pačatku 2024 hoda. Alaksandra Fiadutu etapavali tudy ŭ śniežni 2022-ha. U hety čas Illa znachodziŭsia na pracy i naziraŭ za tym, jak pryvieźli viadomaha palitviaźnia.
«Alaksandr Fiaduta, kali pryjechaŭ u «zonu», byŭ vielmi chvory, — kaža surazmoŭca. — Jaho pryvieźli adnaho, i ja sam bačyŭ, jak ciažka jamu było iści z haraža. Administracyja adrazu papiaredziła Fiadutu: kali budzie mieć znosiny na palityčnyja temy ź inšymi źniavolenymi, to i jaho, i surazmoŭcu adrazu ž adpraviać «da pietuchoŭ».
Ihar, jašče adzin były palitviazień, jaki vyzvaliŭsia z PK-15 letam minułaha hoda, raskazvaje, što vielmi časta pierasiakaŭsia z Alaksandram Fiadutam u pramzonie kałonii. Jon uspaminaje, što viasnoj 2023-ha palitołah vyhladaŭ nie vielmi zdarovym čałaviekam.
«My byli ŭ adnym cechu, — raskazvaje Ihar. — Alaksandr Fiaduta zajmaŭsia prybirańniem terytoryi. My čyścili drot, a jon padmiataŭ, prybiraŭ izalacyju, jakaja zastałasia paśla. Było vidać, što čałavieku vielmi baluča i pracavać jamu naohuł nielha. Ale ŭsio adno jaho haniali na pracu razam z usimi.
Užo letam niešta pamianiałasia ŭ miedčastcy (byccam by tam źmianiŭsia kiraŭnik). Ja zaŭvažyŭ, što Fiadutu stała značna lahčej. Čałaviek ź jaho atrada skazaŭ mnie, što novaja načalnica dazvoliła jamu nasić artapiedyčny abutak. Było zaŭvažna, što jon niejak navat bolš žvava zabiehaŭ.
Užo paśla vyzvaleńnia ja razmaŭlaŭ ź jašče adnym źniavolenym, jaki ŭžo paśla mianie vychodziŭ. Jon skazaŭ, što Fiaduta znoŭ zdaŭ pazicyi ŭ płanie zdaroŭja».
Pra paharšeńnie samaadčuvańnia 59-hadovaha palitviaźnia kaža i Illa. Pavodle jaho, niekalki dzion tamu jamu pra heta raskazaŭ viazień, jaki niadaŭna vyzvaliŭsia.
«Hety čałaviek napisaŭ mnie, što Fiadutu stvaryli vielmi drennyja ŭmovy, jon ledź pierasoŭvaje nohi, ale jaho haniajuć na pramzonu pry lubym nadvorji. I ni ŭzrost, — tłumačyć Illa, — ni chvaroba Fiaduty nie źjaŭlajucca źmiakčalnymi abstavinami dla adpraŭki na pracu. Ale kaža, što ŭ ŠIZA jaho pierastali adpraŭlać».
«Padčas pravierki na vulicy ludzi stajali, hublali prytomnaść i pamirali»
Byłyja palitviaźni z PK-15 taksama kažuć, što lekary kałonii nie źviartajuć uvahi na stan zdaroŭja «palityčnych» i adpraŭlajuć ich na pracu abo ŭ štrafny izalatar navat z tempieraturaj.
«U PK-15 vielmi šmat palitviaźniaŭ-piensijanieraŭ, — uspaminaje Illa. — Ich «zakryvajuć» u ŠIZA, navat kali jany chvarejuć i ŭ ich tempieratura. Ludziej z cukrovym dyjabietam taksama nie škadujuć. Im treba kałoć ukoły pa raskładzie, paśla kožnaha jany pavinny atrymlivać charčavańnie, ale ich biez razmoŭ adpraŭlajuć u ŠIZA. U nas byŭ adzin palityčny źniavoleny ź invalidnaściu, ale i jon praktyčna nie vychodziŭ sa štrafnoha izalatara».
U vypadku rezkaha paharšeńnia stanu zdaroŭja źniavolenyja PK-15 nie mahli raźličvać na apieratyŭnuju miedycynskuju dapamohu, adznačaje Illa. Pavodle jaho słoŭ, praz heta niekatoryja viaźni pamirali.
«Pakul ja byŭ u PK-15, tam adbyłosia siem ci vosiem śmierciaŭ źniavolenych. Prosta padčas pravierki na vulicy ludzi stajali, hublali prytomnaść i pamirali, — uspaminaje surazmoŭca. — Mašyny chutkaj dapamohi na terytoryju kałonii nikoli nie zajazdžali. U balnicu źniavolenych nie adpraŭlali. Dla hetaha ž patrabujecca kanvoj i ŭsio takoje. Uviečary paśla pravierki ŭ miedčastcy nie było navat fielčara. U vypadku nieabchodnaści rabiŭ ukoły insulinu i razdavaŭ tabletki adzin sa źniavolenych, jaki tam pracavaŭ».
«Kali ja pračynaŭsia ranicaj i adčuvaŭ, što ŭ mianie pavyšanaja tempieratura, to ŭsio adno pavinien byŭ iści na pracu, tamu što ŭ miedčastku možna było trapić tolki z 14 da 16 hadzin, — dadaje Ihar. — Čakać pryjomu treba było niekalki hadzin, u adnoj kletcy płoščaj 10 kvadratnych mietraŭ adnačasova mahli znachodzicca kala 70 źniavolenych. Tym, chto siabie adčuvaŭ drenna, ale na momant pryjomu ŭ ich nie było vysokaj tempieratury, balničny nie davali i adpraŭlali nazad na pracu».
«Knihi pa historyi ci na biełaruskaj movie spalvali kala łaźni»
Abodva surazmoŭcy havorać i pra pastajannyja pakarańni dla tych, chto siadzić za palityku. Tak, pa słovach Ihara, samaje miakkaje pakarańnie dla palitviaźniaŭ — zabarona na naviedvańnie stadyjona ŭ volny čas abo abmiežavańnie času telefonnych zvankoŭ rodnym. Ale čaściej administracyja prymianiaje da «palityčnych» i bolš surovyja sankcyi.
«Na ŭsich palityčnych źniavolenych pastajanna «viešajuć» złosnyja parušeńni i adpraŭlajuć u ŠIZA, — raskazvaje Ihar. — Ja «zajechaŭ» u štrafny izalatar adrazu paśla pryjezdu ŭ kałoniju i pravioŭ 10 sutak u adzinočcy. Potym mnie jašče na dzień naradžeńnia padarunak zrabili, taksama 10 sutak.
Abmiažoŭvajuć spatkańni, dazvoł na sustreču praciahłaściu bolš za sutki atrymać praktyčna niemahčyma. Kali zvyčajnamu źniavolenamu možna i troje sutak pravieści na spatkańni, to palityčnym dajuć dazvoł tolki na adnyja. Administracyja šukaje lubuju prydzirku, kab napisać parušeńnie i pazbavić pieradač abo spatkańniaŭ. Kali chtości advažvaŭsia prasić bolš doŭhija spatkańni, to administracyja tut ža znachodziła pryčynu dla taho, kab vypisać parušeńnie, i takoha śmiełaha pazbaŭlali ŭsiaho».
Illa havoryć, što ŭ PK №15 palityčnym źniavolenym zabaraniajuć vyvučać zamiežnyja movy i čytać knihi na histaryčnuju tematyku i na biełaruskaj movie.
«Vielmi časta administracyja rabiła šmon, — adznačaje surazmoŭca. — Supracoŭniki kałonii pieratrasali našyja tumbački i łožki. Kali jany znachodzili knihu na biełaruskaj movie abo kali im nie padabaŭsia źmiest ruskamoŭnaj knihi, to ich u nas adbirali. Potym ich źniščali: skidali ŭ ahulnuju kuču kala łaźni i padpalvali».
Illa zaŭvažyŭ i adzinaje «pazityŭnaje» adroźnieńnie ŭ staŭleńni administracyi PK-15 da palityčnych i zvyčajnych źniavolenych. Jon kaža, što z takich, jak jon, načalstva nie patrabavała hrošaj na ramont kałonii:
«Kali ŭ kałoniju pryvoziać novych asudžanych, to ich adrazu ž adpraŭlajuć na karancin. Kali administracyja bačyć, što paśla SIZA na rachunku źniavolenaha zastalisia hrošy, jaho adrazu ž zavodziać u kabiniet načalnika karancinu. Tam dajuć błank i šabłon zajavy ab tym, što źniavoleny prosić pieravieści hrošy sa svajho rachunku ŭ fond kałonii. Tych, chto admaŭlajecca, adpraŭlajuć u ŠIZA, mohuć taksama zaličyć u drenny atrad. Ale z palityčnych źniavolenych hrošy na ramont nie patrabujuć.
Mabyć, heta adzin z elemientaŭ ideałahičnaha pieravychavańnia. Palitviaźniam kažuć, što dziaržava dapamahaje, usio robić. A nasamreč uvieś ramont — za košt prostych źniavolenych. Kali chočaš vyjści ŭmoŭna-daterminova, pieravieścisia na «chatniuju chimiju», to takija pytańni tolki hrošy vyrašajuć. Ty pavinien płacić kožny miesiac — na fondy, na ramonty, na dapamohu atradu. Tady budzie ŭmoŭna-daterminovaje vyzvaleńnie abo zamiena pakarańnia na bolš miakkaje».
«Jaho zvalnieńnie padaravała mnie pieradyšku i dało mahčymaść vyzvalicca pa zvanku». Palitviazień pra pamierłaha eks-načalnika «Vićby»
«Jon absalutny biezzakońnik, tudy jamu i daroha». Były palitviazień Piatruchin pra śmierć turemščyka z «Vićby»
«Jon vielmi čakaŭ, što jaho pieraviaduć u špital i pačnuć lačyć». Ihar Lednik spadziavaŭsia na dapamohu da apošniaha
Kamientary