Палітвязні, вызваленыя з магілёўскай калоніі, расказалі пра Фядуту і спаленне беларускамоўных кніг
У следчых ізалятарах і калоніях знаходзяцца як мінімум 1420 палітычных зняволеных, многія маюць сур'ёзныя праблемы са здароўем. Адзін з іх — філолаг і палітычны аналітык Аляксандр Фядута, якога асудзілі на 10 гадоў пазбаўлення волі і адправілі ў папраўчую калонію № 15 у Магілёве. Нядаўна вызваленыя адтуль расказалі «Люстэрку» пра стан вядомага палітвязня і стаўленне адміністрацыі да людзей, асуджаных «за палітыку». А такіх у калоніі 114 чалавек.
«Было бачна, што чалавеку вельмі балюча, што працаваць яму ўвогуле нельга»
Экс-палітвязень Ілля выйшаў з ПК № 15 у пачатку 2024 года. Аляксандра Фядуту этапавалі туды ў снежні 2022-га. У гэты час Ілля знаходзіўся на працы і назіраў за тым, як прывезлі вядомага палітвязня.
«Аляксандр Фядута, калі прыехаў у «зону», быў вельмі хворы, — кажа суразмоўца. — Яго прывезлі аднаго, і я сам бачыў, як цяжка яму было ісці з гаража. Адміністрацыя адразу папярэдзіла Фядуту: калі будзе мець зносіны на палітычныя тэмы з іншымі зняволенымі, то і яго, і суразмоўцу адразу ж адправяць «да петухоў».
Ігар, яшчэ адзін былы палітвязень, які вызваліўся з ПК-15 летам мінулага года, расказвае, што вельмі часта перасякаўся з Аляксандрам Фядутам у прамзоне калоніі. Ён успамінае, што вясной 2023-га палітолаг выглядаў не вельмі здаровым чалавекам.
«Мы былі ў адным цэху, — расказвае Ігар. — Аляксандр Фядута займаўся прыбіраннем тэрыторыі. Мы чысцілі дрот, а ён падмятаў, прыбіраў ізаляцыю, якая засталася пасля. Было відаць, што чалавеку вельмі балюча і працаваць яму наогул нельга. Але ўсё адно яго ганялі на працу разам з усімі.
Ужо летам нешта памянялася ў медчастцы (быццам бы там змяніўся кіраўнік). Я заўважыў, што Фядуту стала значна лягчэй. Чалавек з яго атрада сказаў мне, што новая начальніца дазволіла яму насіць артапедычны абутак. Было заўважна, што ён неяк нават больш жвава забегаў.
Ужо пасля вызвалення я размаўляў з яшчэ адным зняволеным, які ўжо пасля мяне выходзіў. Ён сказаў, што Фядута зноў здаў пазіцыі ў плане здароўя».
Пра пагаршэнне самаадчування 59-гадовага палітвязня кажа і Ілля. Паводле яго, некалькі дзён таму яму пра гэта расказаў вязень, які нядаўна вызваліўся.
«Гэты чалавек напісаў мне, што Фядуту стварылі вельмі дрэнныя ўмовы, ён ледзь перасоўвае ногі, але яго ганяюць на прамзону пры любым надвор'і. І ні ўзрост, — тлумачыць Ілля, — ні хвароба Фядуты не з'яўляюцца змякчальнымі абставінамі для адпраўкі на працу. Але кажа, што ў ШІЗА яго перасталі адпраўляць».
«Падчас праверкі на вуліцы людзі стаялі, гублялі прытомнасць і паміралі»
Былыя палітвязні з ПК-15 таксама кажуць, што лекары калоніі не звяртаюць увагі на стан здароўя «палітычных» і адпраўляюць іх на працу або ў штрафны ізалятар нават з тэмпературай.
«У ПК-15 вельмі шмат палітвязняў-пенсіянераў, — успамінае Ілля. — Іх «закрываюць» у ШІЗА, нават калі яны хварэюць і ў іх тэмпература. Людзей з цукровым дыябетам таксама не шкадуюць. Ім трэба калоць уколы па раскладзе, пасля кожнага яны павінны атрымліваць харчаванне, але іх без размоў адпраўляюць у ШІЗА. У нас быў адзін палітычны зняволены з інваліднасцю, але і ён практычна не выходзіў са штрафнога ізалятара».
У выпадку рэзкага пагаршэння стану здароўя зняволеныя ПК-15 не маглі разлічваць на аператыўную медыцынскую дапамогу, адзначае Ілля. Паводле яго слоў, праз гэта некаторыя вязні паміралі.
«Пакуль я быў у ПК-15, там адбылося сем ці восем смерцяў зняволеных. Проста падчас праверкі на вуліцы людзі стаялі, гублялі прытомнасць і паміралі, — успамінае суразмоўца. — Машыны хуткай дапамогі на тэрыторыю калоніі ніколі не заязджалі. У бальніцу зняволеных не адпраўлялі. Для гэтага ж патрабуецца канвой і ўсё такое. Увечары пасля праверкі ў медчастцы не было нават фельчара. У выпадку неабходнасці рабіў уколы інсуліну і раздаваў таблеткі адзін са зняволеных, які там працаваў».
«Калі я прачынаўся раніцай і адчуваў, што ў мяне павышаная тэмпература, то ўсё адно павінен быў ісці на працу, таму што ў медчастку можна было трапіць толькі з 14 да 16 гадзін, — дадае Ігар. — Чакаць прыёму трэба было некалькі гадзін, у адной клетцы плошчай 10 квадратных метраў адначасова маглі знаходзіцца каля 70 зняволеных. Тым, хто сябе адчуваў дрэнна, але на момант прыёму ў іх не было высокай тэмпературы, бальнічны не давалі і адпраўлялі назад на працу».
«Кнігі па гісторыі ці на беларускай мове спальвалі каля лазні»
Абодва суразмоўцы гавораць і пра пастаянныя пакаранні для тых, хто сядзіць за палітыку. Так, па словах Ігара, самае мяккае пакаранне для палітвязняў — забарона на наведванне стадыёна ў вольны час або абмежаванне часу тэлефонных званкоў родным. Але часцей адміністрацыя прымяняе да «палітычных» і больш суровыя санкцыі.
«На ўсіх палітычных зняволеных пастаянна «вешаюць» злосныя парушэнні і адпраўляюць у ШІЗА, — расказвае Ігар. — Я «заехаў» у штрафны ізалятар адразу пасля прыезду ў калонію і правёў 10 сутак у адзіночцы. Потым мне яшчэ на дзень нараджэння падарунак зрабілі, таксама 10 сутак.
Абмяжоўваюць спатканні, дазвол на сустрэчу працягласцю больш за суткі атрымаць практычна немагчыма. Калі звычайнаму зняволенаму можна і трое сутак правесці на спатканні, то палітычным даюць дазвол толькі на адныя. Адміністрацыя шукае любую прыдзірку, каб напісаць парушэнне і пазбавіць перадач або спатканняў. Калі хтосьці адважваўся прасіць больш доўгія спатканні, то адміністрацыя тут жа знаходзіла прычыну для таго, каб выпісаць парушэнне, і такога смелага пазбаўлялі ўсяго».
Ілля гаворыць, што ў ПК №15 палітычным зняволеным забараняюць вывучаць замежныя мовы і чытаць кнігі на гістарычную тэматыку і на беларускай мове.
«Вельмі часта адміністрацыя рабіла шмон, — адзначае суразмоўца. — Супрацоўнікі калоніі ператрасалі нашыя тумбачкі і ложкі. Калі яны знаходзілі кнігу на беларускай мове або калі ім не падабаўся змест рускамоўнай кнігі, то іх у нас адбіралі. Потым іх знішчалі: скідалі ў агульную кучу каля лазні і падпальвалі».
Ілля заўважыў і адзінае «пазітыўнае» адрозненне ў стаўленні адміністрацыі ПК-15 да палітычных і звычайных зняволеных. Ён кажа, што з такіх, як ён, начальства не патрабавала грошай на рамонт калоніі:
«Калі ў калонію прывозяць новых асуджаных, то іх адразу ж адпраўляюць на каранцін. Калі адміністрацыя бачыць, што пасля СІЗА на рахунку зняволенага засталіся грошы, яго адразу ж заводзяць у кабінет начальніка каранціну. Там даюць бланк і шаблон заявы аб тым, што зняволены просіць перавесці грошы са свайго рахунку ў фонд калоніі. Тых, хто адмаўляецца, адпраўляюць у ШІЗА, могуць таксама залічыць у дрэнны атрад. Але з палітычных зняволеных грошы на рамонт не патрабуюць.
Мабыць, гэта адзін з элементаў ідэалагічнага перавыхавання. Палітвязням кажуць, што дзяржава дапамагае, усё робіць. А насамрэч увесь рамонт — за кошт простых зняволеных. Калі хочаш выйсці ўмоўна-датэрмінова, перавесціся на «хатнюю хімію», то такія пытанні толькі грошы вырашаюць. Ты павінен плаціць кожны месяц — на фонды, на рамонты, на дапамогу атраду. Тады будзе ўмоўна-датэрміновае вызваленне або замена пакарання на больш мяккае».
«Яго звальненне падаравала мне перадышку і дало магчымасць вызваліцца па званку». Палітвязень пра памерлага экс-начальніка «Віцьбы»
«Ён абсалютны беззаконнік, туды яму і дарога». Былы палітвязень Пятрухін пра смерць турэмшчыка з «Віцьбы»
«Ён вельмі чакаў, што яго перавядуць у шпіталь і пачнуць лячыць». Ігар Леднік спадзяваўся на дапамогу да апошняга
Каментары