«Luboŭ da Biełarusi ŭ jaje takaja ž mocnaja, jak kachańnie da Zianona». Top faktaŭ pra žonku Paźniaka
Siońnia, 24 krasavika, svoj 80-hadovy jubilej adznačaje Zianon Paźniak. Try apošnija dziesiacihodździ poruč ź im jaho žonka — Halina, jakaja časta zastajecca ŭ cieni muža. Prytym što sama jana taksama niamała zrabiła dla biełaruščyny.
Raskazvajem niekalki faktaŭ ź bijahrafii Haliny Paźniak.
Naradziłasia ŭ siamji nastaŭnikaŭ, sama vykładała ruskuju movu i litaraturu
Halina Fiëdaraŭna Pałačanina-Vaščanka naradziłasia na Łahoĭščynie. Jaje baćki — nastaŭniki.
Halina taksama pajšła pa ich śladach. Skončyła Minski piedinstytut i aśpiranturu pry im, pracavała ŭ Minskim instytucie piedahohiki. Daśledčyca napisała šerah navukova-mietadyčnych artykułaŭ pa svajoj tematycy i vydała knihu pra toje, jak vykładać ruskuju litaraturu školnikam u 9-m kłasie.
Pahłybiłasia ŭ palityku paśla ŭbačanaha na Dziady-1988
Halina z naradžeńnia razmaŭlała na ruskaj movie i, jak jana sama niejak pisała ŭ svajoj knizie «Biełaruś u sercy», «pra biełaruskuju spravu asabliva nie zadumvałasia. Ale pry hetym ŭ dušy ja zaŭsiëdy zastavałasia biełaruskaĭ».
Jaje šlach da biełaruščyny pačaŭsia vosieńniu 1988 hoda — 30 kastryčnika ŭ savieckaj jašče Biełarusi prajšli pieršyja masavyja Dziady. Halina taksama vyrašyła schadzić u hety dzień na Uschodnija mohiłki.
«U mietro vyśvietliłasia, što ciahnik na stancyi «Uschod» nie spyniajecca: na niekalki hadzinaŭ ułady pierakryli ŭvieś transpart, i dabracca da mohiłak na peŭny momant było niemahčyma. Praź nieĭki čas transpart znoŭ zapracavaŭ, i ja pryjechała sa spaźnieńniem…
Sałdaty, niabačanaja ranieĭ technika, pierakošanyja tvary, hrubaść, kryki milicyjantaŭ «raschadzicca», ich nieabhruntavanaja ahresija suprać mirnych ludzieĭ, mnohija ź jakich pryjšli na mohiłki z kvietkami, kab ušanavać pamiać prodkaŭ — usio heta ŭ imhnieńnie pieraviarnuła majë žyćcio. Stała absalutna zrazumieła: treba pačynać žyć dziela Biełarusi, treba ŭklučacca ŭ baraćbu», — pisała jana ŭ svaich uspaminach.
Udzielničała ŭ pracesie pieravodu staličnych škoł na biełaruskuju movu ŭ 90-ja
Kali kažuć pra čas nacyjanalnaha Adradžeńnia pačatku 90-ch, mnohija najpierš zhadvajuć deputataŭ apazicyi BNF u Viarchoŭnym saviecie. Miž tym vialikuju pracu ŭ hetym kirunku tady rabili i deputaty Minharsavieta. Siarod ich Halina Vaščanka była adnoj z samych aktyŭnych. Adzin fakt taho, što jana pieramahła na vybarach u 1990-m pry tahačasnaj kankurencyi (da dziasiatku kandydataŭ pa niekatorych akruhaŭ) vielmi šmat kaža pra jaje charaktar.
Ën prajaŭlaŭsia i dalej: razam sa svajoj paplečnicaj, staršynioj kamisii Minharsavieta pa adukacyi, Vaščanka damahałasia taho, kab da 1994 hoda ŭsie staličnyja škoły byli pieraviedzienyja na biełaruskuju movu.
Niahledziačy na pryniaty Zakon ab movach, supraciŭ z boku čynoŭnikaŭ na miescach, pa słovach śviedak tych časoŭ, byŭ kałasalny. Tamu patrebny byŭ vialiki entuzijazm i talent pierakanańnia, umieńnie arhumientavana damaŭlacca z apanientami — hetym Halina jakraz vałodała.
«Jašče 5 vieraśnia 1991 hoda, u tym liku dziakujučy deputatcy Halinie Vaščanka, Minharsaviet prahałasavaŭ za toje, kab naroŭni sa ściaham BSSR u Minsku vykarystoŭvaŭsia i bieł-čyrvona-bieły ściah. I kali praz dva tydni, 19 vieraśnia, deputaty Viarchoŭnaha Savieta išli na siesiju, jany bačyli nacyjanalny ściah nad budynkam Minharsavieta. Śviedču, što heta mieła istotny ŭpłyŭ na vynik hałasavańnia ŭ Viarchoŭnym Saviecie pa dziaržaŭnych simvałach niezaležnaj Biełarusi», — raskazvaje Siarhiej Navumčyk, deputat Viarchoŭnaha savieta ŭ 1990—1996 hadach.
Darečy, pra dziejnaść va ŭładzie Halina napisała knihu «Mienski harsaviet u peryjad nacyjanalnaj revalucyi». Revalucyja — vielmi trapnaje abaznačeńnie taho, što adbyvałasia ŭ toj čas, a sama praca — zvyškaštoŭnaja dla siońniašnich i budučych historykaŭ.
Dadatkovym šturškom da biełaruščyny dla Haliny stała naviedvańnie adnaho sa schodaŭ Narodnaha frontu napiaredadni vybaraŭ u Viarchoŭny Saviet SSSR. Ën prachodziŭ u budynku Čyrvonaha kaścioła, dzie tady mieściŭsia Dom kino. Tam jana ŭbačyła Zianona Paźniaka žyŭcom i vielmi natchniłasia jaho pramovami pra budučyniu Biełarusi, nieabchodnaść niezaležnaści krainy.
Krychu paźniej Halina pračytała artykuł Paźniaka pra dvuchmoŭje — jon jaje tak uraziŭ, što jana jaho navat zakanśpiektavała. Nieŭzabavie žančyna, jakaja skončyła aśpiranturu z temaj pa ruskaj kłasičnaj litaratury i sama razmaŭlała pa-rusku, pierajšła na biełaruskuju. Stajała ŭ šerahach tych, chto vychodziŭ na płošču Niezaležnaści z patrabavańniami, kab biełaruskaja stała adzinaj dziaržaŭnaj movaj.
Dapamahała dzieciam Čarnobyla i palityčnym aryštantam
Ad samaha pačatku isnavańnia BNF Halina ŭvachodziła ŭ jaho Sojm. Peŭny čas była kiraŭnikom najbujniejšaj rajënnaĭ frontaŭskaĭ struktury ŭ Minsku — Koĭdanaŭskaĭ rady, a taksama staršyniëĭ arhanizacyi «Dzieci Čarnobyla BNF». Mienavita jana doŭhi čas dapamahała arhanizoŭvać dla dziaciej Čarnobyla azdaraŭleńnie jak za miažoj, tak i ŭ samoj Biełarusi.
Taksama Halina dapamahała palityčnym źniavolenym. Pa inicyjatyvie Alesia Bialackaha na ofisie BNF viasnoj 1996-ha była sabranaja hrupa ludziej, u jakuju, akramia spadaryni Vaščanka, uvachodziła Maja Klaštornaja i jašče niekalki čałaviek. Jany pačali terminova źbirać infarmacyju pra zatrymanych, arhanizoŭvać dapamohu siemjam paśla mitynhaŭ. U tym liku z hetych dziejańniaŭ pačynałasia historyja pravaabarončaha centra «Viasna».
Vybiła pamiaškańnie dla BNF
Budučy deputatkaj Minharsavieta, Halina Vaščanka damahłasia taho, kab Biełaruskamu Narodnamu Frontu vydzielili pamiaškańnie na Varvašeni, 8 (paźniej — praśpiekt Mašerava). Mienavita tut z 1993-ha da 2011-ha hoda mieściŭsia štab nie tolki frontaŭcaŭ, ale i inšych demakratyčnych siłaŭ. Pa adrasie pravodzilisia ŭstanoŭčyja schody roznych hramadskich arhanizacyj, kanfierencyi i kruhłyja stały, vystavy i prezientacyi.
Pryniała katalictva, kab abviančacca z Paźniakom
Adnapartyjcy i adnadumcy Halina i Zianon Paźniak ažanilisia ŭ 1994-m hodzie, napiaredadni prezidenckich vybaraŭ, na jakich palityk zaniaŭ treciaje miesca. Dla Zianona heta byŭ pieršy šlub.
Pyšnaha viasiella para nie ładziła: na padziei prosta sabralisia para dziasiatkaŭ čałaviek.
Mnohija kalehi pa palitycy pra viančańnie pary, jakoje adbyłosia ŭ Mahilovie ŭ kaściole Śviatoha Stanisłava, daviedalisia ŭžo postfaktum: Paźniak uvohule nie lubiŭ raspaŭsiudžvacca na temu asabistaha žyćcia. I navat paśla cyrymonii nie chacieŭ, kab infarmacyja pra ich šlub i viančańnie źjaŭlałasia ŭ presie. Ale ŭ vyniku žurnalistka «Svabody» ŭhavaryła Halinu na nievialikaje intervju — padzieja była sapraŭdnaj siensacyjaj.
Dla viančańnia ź Zianonam Halina pryniała katalictva — vieru svajho muža. «Ja pavažaju ŭsie kanfiesii i relihii, ale hłyboka pierakananaja, što muž i žonka pavinny chadzić u kaścioł razam», — tłumačyła žančyna. Jana nazyvała ich šlub «sapraŭdnym kachańniem, dzie niama miesca achviarnaści».
Svaich dziaciej u Paźniaka niama, ale padčarku Nadzieju, pa słovach atačeńnia, jon nikoli nie nazyvaŭ inakš jak «dačka».
U emihracyi prychodziła na vakzał, kab dakranucca da ciahnika ź Biełarusi
Halina i Zianon vyjechali ź Biełarusi ŭ 1996-m, kali ŭźnikła pahroza žyćciu palityka.
Emihracyja davałasia žančynie niaprosta. Kažuć, što niejki čas jana prychodziła na varšaŭski vakzał, kab dakranucca da ciahnika, jaki išoŭ ź Biełarusi. U tyja hady Paźniak vielmi šmat rabiŭ, kab Halina dała rady hetaj pakutnickaj nastalhii.
Žančyna ž, u svaju čarhu, usim čym mahła stała pamočnicaj muža: nabirała jaho teksty, vyčytvała, pracavała, kab u siamji byli dadatkovyja hrošy: niańčyła dziaciej, dahladała za chvorymi.
Razam jany rabili i vydavali časopis «Biełaruskija viedamaści» — svojeasablivuju encykłapiedyju palityčnaha zmahańnia kanca 20-ha — pačatku 21-ha stahodździaŭ. Z 1996 pa 2013 hod vyjšła 70 numaroŭ vydańnia.
I pa siońnia Halina i Zianon trymajucca za ručki
U Varšavie Halina siońnia časta vystupaje z histaryčnymi dakładami, jak i Zianon. «Schavany Kupała», «Naš vialiki Jakub Kołas» — heta tolki častka aŭtarskich lekcyj, jakija možna pačuć u jaje vykanańni na roznych placoŭkach.
I pa siońnia Paźniaki trymajucca za ručki, kali iduć na niejkaje mierapryjemstva razam ci špacyrujuć.
«Hala — biełaruska naskroź, i luboŭ da Biełarusi ŭ jaje takaja ž mocnaja, jak kachańnie da Paźniaka. Heta nie pafasnyja słovy, nie pierabolšvańnie», — kamientuje Siarhiej Navumčyk.
Kali Kanapackaja stała całkam padkantrolnaja Łukašenku?13
Kamientary
Śvieta Cichanoŭskaja, jakaja jeździła pa hetaj prahramie za miažu, mahła b choć raz vykazać słovy ŭdziačnaści Halinie Paźniak.