«Samy cymus»: historyk napisaŭ knihu pra toje, jak abaranki skaryli Amieryku, a draniki stali i jaŭrejskaj stravaj
U biełaruskim vydaviectvie Gutenberg Publisher pry ŭdziele Czabor Publishing vychodzić smačnaja navinka — kniha «Samy cymus» ad Alesia Biełaha. Vydatny znaŭca histaryčnych dalikatesaŭ, Bieły pradstaŭlaje narysy pra śviet biełaruska-jaŭrejskaj kuchni, a taksama recepty vybitnych straŭ.
Pieršyja narysy dla knihi Aleś pačaŭ pisać jašče ŭ 2007-m.
«Ciaham času ŭ mianie nazapasiłasia kalekcyja niedzie z 10 narysaŭ, i pastupova čarnaviki pačali abrastać padrabiaznaściami, jakija datyčacca jaŭrejskaha boku straŭ. Kali ŭ 2022-m ja emihravaŭ, spačatku dumaŭ zajmacca inšymi knižkami, a ŭ pieršyja paŭhoda ŭvohule ničoha nie moh pisać. Vosieńniu 2022-ha pačaŭ pracavać nad knihaj bolš metanakiravana i niedzie vosieńniu 2023-ha zdaŭ u vydaviectva jaje tekst», — pryhadvaje aŭtar.
Kniha składajecca z 15 narysaŭ i niekalkich dziasiatkaŭ aryhinalnych receptaŭ, malunki da jaje stvaryŭ biełaruski mastak Juryj Taŭbkin. Što heta za stravy? Kaniešnie, siarod ich jość cymus, jaki trapiŭ i ŭ nazvu knihi:
«Heta desiert, jaki časta robiać z morkvy. U biełaruskaj, polskaj, ukrainskaj i rasijskaj movach vyraz «samy cymus» aznačaje ŭ vuzkim sensie samaje smačnaje, a ŭ bolej šyrokim — samaje istotnaje. Dla knihi heta fłahmanskaja strava. Tolki kali pisaŭ hetuju knihu, daviedaŭsia, što ŭ biełaruskaj sialanskaj kuchni hetaja strava taksama jość, jaje hatujuć na paŭnočnym zachadzie krainy».
Aleś raskazvaje, što zhadanyja ŭ knizie stravy ŭ značnaj stupieni ahulnyja dla biełarusaŭ i jaŭrejaŭ, to-bok jany pryjšli abo ad adnych, abo ad druhich — atrymaŭsia niezapłanavany kulturny abmien. Jość tam i treci ŭdzielnik — šlachta Vialikaha kniastva Litoŭskaha, bo i jana rabiła svoj uniosak u tuju ahulnuju kuchniu, jakaja abjadnała biełarusaŭ i jaŭrejaŭ u našym minułym. Bieły apisvaje hetuju jednaść jak virtualny ahulny stoł, za jaki jon pasprabavaŭ pasadzić biełaruskaha mužyka, litoŭskaha pana i jaŭrejskaha ramieśnika ci handlara, chacia nasamreč hetyja piersanažy nikoli nie siadzieli za adnym stałom.
Ale nie adnym cymusam — kniha raskazvaje ŭ tym liku pra krupnik, abaranki, knyšy, draniki, jakija ŭ jaŭrejaŭ zavucca łatkies, zacirku. Da hetaha dadajecca recept napoju, jaki byŭ nie čužy i jaŭrejam — havorka pra zubroŭku.
Aleś nie tolki daje recepty hetych straŭ, ale i vyvučaje ich historyju i simvalizm: «Jaŭrei pazyčyli niekatoryja z hetych straŭ u miascovaha nasielnictva i potym dali im dadatkovuju karjeru, časam navat pieravozili za akijan, jak u vypadku z abarankami-biejhłami, jakija stali papularnymi ŭ amierykanskaj kultury, ci z dranikami-łatkies. Pa takim prykładzie možna raskručvać i biełaruskuju kuchniu.
Heta ŭ niejkim sensie niečakanaja kniha jak dla jaŭrejaŭ, tak i dla biełarusaŭ. Kožny z hetych bakoŭ časta nie ŭ kursie i pra svaju častku pachodžańnia hetych straŭ, tym bolš pra los hetych straŭ u svaich vizavi, a heta ŭsio padrabiazna razhladajecca ŭ knizie. Biełarus, jaŭrej, palak ci litoviec — chto b ni pračytaŭ hetuju knihu, jana istotna pašyryć jaho kulturny dalahlad i zdymie mnohija stereatypy».
Štodzionnaje jaŭrejskaje mieniu mała čym adroźnivałasia ad štodzionnaha biełaruskaha racyjonu, to-bok padobnych smakaŭ tam bahata. Aleś tłumačyć, što jon abiraŭ dla knihi tolki tyja stravy, jakija ŭ peŭnym sensie stali lehiendarnymi z abodvuch bakoŭ, pakinuli sapraŭdy hłyboki śled u abiedźviuch kulturach. Naprykład, takija biadniackija supy, jak zacirka i krupnik, byli vielmi raspaŭsiudžanyja, bo heta vielmi prostyja i tannyja stravy, a asnoŭnaja masa biełarusaŭ i tutejšych jaŭrejaŭ była vielmi biednaj.
Jašče adzin kryter adboru — uklučać u knihu tolki tyja stravy, pra jakija šmat viadoma z etnahrafii, ź miemuarnaj i mastackaj litaratury.
U knizie šmat malaŭničych detalaŭ pra stravy ź jaŭrejskaj i biełaruskaj kłasiki, jość roznyja aniekdoty i žarty. Na dumku aŭtara, možna było ŭklučyć u jaje i bolš straŭ, ale ž chaciełasia pakinuć «samy cymus», toje, dzie hetyja dźvie kuchni dakranajucca adna da adnoj, chacia ahulnaje ŭ ich hetym nie vyčerpvajecca:
«Možna było b napisać i pra hałubcy, i pra chaładnik, ale ŭ hetych straŭ nie nastolki zbałansavanyja historyi, kab možna było adnolkava kazać i pra ich biełaruski, i pra ich jaŭrejski baki. Toj ža chaładnik byŭ dobra viadomy ŭ jaŭrejaŭ, ale aproč hetaha ja nie tak šmat mahu skazać pra hety jaho bok».
Kniha Alesia Biełaha «Samy cymus: smaki i vodary biełaruska-jaŭrejskaj kuchni» vyjdzie 25 červienia. Ciapier jana dastupnaja pa pieradzamovie na sajcie vydaviectva Gutenberg Publisher — zamović vydańnie možna tut.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ
«Pavinien vyjści Pačobut». Polski ministr Sikorski znoŭ zahavaryŭ pra mahčymaje zakryćcio miažy dla hruzaŭ12
Kamientary
Čałaviek, nie hledziačy na toje, što razmaŭlaje na biełaruskaj movie, jon strašniejšy za apošniaha biełarusafoba, bo prapahanduje žorstkaje admaŭleńnie biełaruskaha naroda jak paŭnavartasnuju nacyju, vyklučaje biełaruski etnas jak takavy – dla jaho heta biełarusiki, biełORUSSkija, a historyju VKŁ u svaich artykułach pierapisaŭ całkam na karyść žamojtaŭ, biełarusam ža pakinuŭ rolu amorfnych chałopaŭ. Zdajecca i sivizna na hałavie, a ŭ samoj bašcy nie toje, što kaša, tamaka prosta śmiećcie.
Knižačku jaho rekamienduju adrazu ŭ śmietnik.