«U toj dzień usie pa-biełarusku razmaŭlali». Byłyja palitviaźni raskazali, jak adznačali Dzień Voli za kratami
Dzień Voli zastajecca asablivaj dataj dla mnohich biełarusaŭ navat u turemnych ścienach i kałonijach, dzie luboje prajaŭleńnie salidarnaści moža stać padstavaj dla pakarańnia. Niahledziačy na ryzyki pieraśledu i cisk z boku administracyi, niekatoryja palitźniavolenyja znachodzili mahčymaści vykazać svaju pavahu da ideałaŭ niezaležnaści i svabody. Byłyja palitźniavolenyja raskazali «Viaśnie», jak znachodzili sposaby navat za kratami adznačyć uhodki abviaščeńnia niezaležnaj volnaj Biełaruskaj Narodnaj Respubliki.
«Na stale raskłali survetki, na jakija pakłali bieł-čyrvona-biełuju paściłu»
Aktyvistka Iryna Ščasnaja sustreła ŭ niavoli čatyry Dnia Voli — z 2021-ha i pa 2024-y hod. Najbolš zapaminalnym i admietnym byŭ pieršy hod źniavoleńnia ŭ zaścienkach SIZA № 1:
Iryna Ščasnaja. Fota: «Biełsat»
«Heta była «Vaładarka», kamiera № 86. Tam była ja, Ksienija Łuckina, inšyja palityčnyja dziaŭčaty, a taksama tak zvanaja «mnahakratnica», jakaja ŭžo šmat hadoŭ siadzieła pa artykułach za zabojstva, i žančyna, jakaja siadzieła za niaspłatu alimientaŭ.
My ź dziaŭčatami vyrašyli, što hetaje śviata treba adznačać. Va ŭmovach «Vaładarki» heta było składana niejak zrabić, ale ž my prydumali. My vyrašyli, kali 25-ha sakavika a vośmaj ranicy pryjdzie pravierka, my ŭsie budziem stajać u biełych cišotkach. U mianie była majka ź biełaruskim arnamientam, studentka Janka Arabiejka namalavała i zrabiła ŭsim kvietki dla vałasoŭ.
Taja žančyna-recedyvistka, jakaja šmat hadoŭ prasiadzieła i ŭ Rečycy, i ŭ Homieli [u kałonijach № 4 i № 24], kazała: «Dzieŭki, kolki siadžu, takoha nie bačyła! Na što vy mianie padpisvajecie?!» A taja žančyna, jakaja siadzieła za alimienty, była vielmi śpitaj i navat nie ŭśviedamlała, što adbyvajecca. Aproč hetaha, my pierahrukvalisia z susiednimi kamierami i kazali pra toje, što nieabchodna śviatkavać Dzień Voli.
I voś dzień Ch nastaŭ: a vośmaj ranicy ŭ kamieru zachodzić pravierka, a my ŭsie staim u biełych cišotkach, niechta z arnamientam, usie z kvietkami ŭ vałasach. Na stale my raskłali biełyja survetki, na jakija pakłali znakamituju bieł-čyrvona-biełuju paściłu.
Ale nam trapiłasia durnaja źmiena — da nas pryjšoŭ vielmi paskudny karpusny. Kali jon heta ŭsio pabačyŭ, pačaŭ kryčać, chto heta prydumaŭ, navošta my heta robim. Potym prosta začyniŭ dźviery z hrukatam. Nam pryznačyli pakarańnie — my ŭvieś dzień ciahali svaje rečy pa kalidorach SIZA. A ŭviečary našu kamieru raskidali pa roznych inšych, tamu što im nie spadabałasia ŭ nas hetaje śviata».
Uzhadała Iryna i nastupny Dzień Voli, jaki jana sustreła ŭžo ŭ homielskaj kałonii № 4:
«Nie viedaju, ci supadzieńnie, ci naŭmysna pryjšli dva supracoŭniki apieratyŭnaha adździeła Ziuzin i Hančaroŭ i zładzili biasčynstva z maimi rečami. Jany skinuli ŭsie maje rečy ŭ adzinuju kuču. Im było nie važna, ci to byli siharety, ci to prakładki, ci to listy, ci to ježa. Prosta ŭsie maje rečy pieratvarylisia ŭ vialikuju kuču. Ja hladzieła na heta i ŭ mianie ciakli ślozy, ja nie viedała, jak mnie razabrać usie svaje rečy».
«U toj dzień usie pa-biełarusku razmaŭlali»
Muzyka Aleś Papkovič u kałonii № 3 adznačyŭ dva Dni Voli — u 2023-m i 2024-m:
Aleś Papkovič. Fota: «Biełsat»
«U 2023-m Dzień Voli vypaŭ na subotu. Pamiataju, byŭ vielmi napružany dzień. Tady ŭ nas musili być zvanki rodnym, ale ich zabaranili, bo bajalisia, moža tam niedzie ludzi na pratesty vychodziać…
Naohuł, u padobnyja dni, jak u hadavinu vybaraŭ 9 žniŭnia, napružana ŭsio. Tam usie palitviaźni na paranoi, niervova staviacca da ŭsiaho, chavajucca, navat pamiž saboj niekatoryja bajalisia kamunikavać. Takija abstaviny ciažkija, tamu kamuści i nie Dnia Voli… Ja adnojčy navat zabyŭsia na svoj Dzień narodzinaŭ tam!
U 2024-m atrymałasia niejak adznačyć. Moža, heta było nie 25-ha, a 26-ha, ale ŭsio adno papili harbaty sa źniavolenymi za Dzień Voli. Na pytańni kantraloraŭ my adkazvali, što adznačajem kahości dzień narodzinaŭ. U adnaho navat była bieł-čyrvona-biełaja paściła.
U toj dzień usie pa-biełarusku razmaŭlali, bo tak razmaŭlać u kałonii na biełaruskaj movie niebiaśpiečna. Pryjemna, što było šmat śviadomych ludziej, jany imknucca da biełaruskaści, dla ich sapraŭdy heta važny dzień. Byli ludzi, ź jakimi možna było pahavaryć i za historyju, i pra ŭsio…
Ludzi, kali traplajuć u takija ŭmovy, bolš pačynajuć cikavicca hetym usim. U kałonii ŭ biblijatecy była kniha Michaiła Hałdziankova «Stračanaja Ruś» — i ŭsie čytali historyju Biełarusi, praŭda, u interpretacyi hetaha historyka. Situacyja ciažkaja, ale niejak sprabavali hetyja dni adznačyć».
Aleś źviartaje ŭvahu, što ŭmovy ŭtrymańnia ŭ kałonii ŭ mnohim zaležać ad atrada, u jakim ty apynuŭsia.
«U SIZA my rabili vyhlad, što pjom za śviata»
Asudžanaja pa «spravie studentaŭ» vykładčyca Volha Fiłatčankava taksama śviatkavała Dzień Voli ŭ niavoli. Jana ŭzhadała samyja jaskravyja momanty:
Volha Fiłatčankava. Fota: «Radyjo Svaboda»
«U SIZA ŭ 2021 hodzie my rabili vyhlad, što pjem za śviata. My brali roznakalarovyja želejnyja cukierki «Šalonaja pčołka». Čyrvonieńkija — heta było vino, zialonyja — absent, niešta jašče — čača. Čokalisia i pili nibyta.
Nasamreč, z «Vaładarki» šmat kaho pierakinuli na Žodzina akurat pierad Dniom Voli, tamu było krychu sumna. I jašče prysłuchoŭvalisia na prahułcy da hukaŭ zvonku, hadali: ci vyjšli ludzi?
A ŭ 2022 hodzie ja ŭžo była na zonie. Tam, kaniešnie, vinšavali adna adnu ŭ tak zvanym žoŭtym kružočku ci ŭ atradzie. Viadoma, šeptam, kab nichto ź niepatrebnych nie čuŭ. Tyja, chto byŭ u 2021-m jašče na voli, uzhadvali, što ludzi ŭsio ž vyjšli ŭ Minsku. Ale ŭ 2022 hodzie akurat u toj čas amal usiu paviestku zajmała vajna va Ukrainie, tamu hetaja tema i na Dzień Voli bolš abmiarkoŭvałasia.
Pamiataju, bolšaść vieryła, što pryjdzie čas i my ŭsie vyjdziem z našymi lubimymi bieł-čyrvona-biełymi ściahami na 25 sakavika i adznačym, jak maje być. Ale nichto navat i padumać tady nie moh, što vychodzić daviadziecca ŭ inšych krainach…»
«Dastaŭ torty i raskazaŭ pra Dzień Voli»
Były palitźniavoleny Leŭ (imia źmieniena ŭ metach biaśpieki) raskazaŭ pra Dzień Voli ŭ bresckim SIZA № 7 u 2021 hodzie:
«Jašče dniom 24 sakavika ja pačaŭ hatavać tarty na Dzień Voli, zahadzia zakupiŭšy vafielnyja karžy i zhuščonku ŭ atavarcy.
Maja kamiera była nie palityčnaja, akramia mianie z palityčnych byli tolki kamientatar pa «spravie Zielcara» i piensijanier, astatnija — «pjanaje styrno», narkotyki, kradziež, alimienty i h.d. Mianie zakinuli ŭ kamieru da tych ludziej, jakim ničoha nie pieradavali svajaki.
Ja pravioŭ likbiez pa Dniu Voli, bo pra jaho viedaŭ tolki ja, niahledziačy na toje, što ŭ kamiery jašče byli palityčnyja.
U hety dzień adzin z sukamiernikaŭ (pravakatar i stukač), u chodzie razmovy z pradolnym milicyjanieram, jaki prasiŭ nie lažać na łožku, pasłaŭ apošniaha darohaj «ruskaha karabla». Pradolny, nie rasčuŭšy darohu, zapytaŭ u inšaha sukamiernika, što toj skazaŭ. I pačuŭ jašče raz, što viazień pasłaŭ pradolnaha da «ruskaha karabla».
Pradolny pastajaŭ trochu kala dźviarej z sumnym vyhladam i pajšoŭ kudyści na paŭhadziny. Praz peŭny čas rezka adčyniajucca dźviery i ŭ kamieru zachodziać milicyjaniery z dubinkami i sabakam. Identyfikavaŭšy, chto razmaŭlaŭ z pradolnym, jaho vyvodziać z kamiery i pačynajuć bić, kab usia astatniaja kamiera hetaha nie bačyła, ale čuła.
U chodzie bićcia hety pravakatar havoryć pra toje, što heta nie jon pasłaŭ pradolnaha, a inšy sukamiernik, što było niapraŭdaj. U vyniku vyvodziać usiu kamieru i pačynajuć bić inšaha chłuśliva nazvanaha sukamiernika. Ja pieražyvaju za tarty i dumaju, što zaraz ja mahu zarabić sabie art. 364 KK (zaŭv. — hvałt albo pahroza prymianieńnia hvałtu ŭ dačynieńni da supracoŭnika orhanaŭ unutranych spraŭ), bo budu bić u adkaz, ale da mianie čarha nie dajšła — administracyja spyniłasia na dvuch vyšejnazvanych sukamiernikach.
U takoj atmaśfiery my sustreli 25 sakavika. Siudy dadalisia abstaviny, što praź Dzień Voli administracyja SIZA pa zahadu Departamienta vykanańnia pakarańniaŭ zabaraniła siadzieć na narach, bo nibyta heta zabaroniena PUR. Heta prajšło by niezaŭvažna, kali b nie toje, što ŭ kamiery nie było łaŭki. To-bok nam navat kab pajeści treba było sadzicca na nary, bo inšaha varyjantu nie było.
Nam dazvolili sadzicca na nary tolki padčas abiedu i viačery, u astatni čas my pavinny byli stajać. Mnie heta nadakučyła i ja pradolnamu paviedamiŭ, što heta katavańnie, i ja sadžusia na nary. Jon patłumačyŭ, što ŭ ich jość ŠIZA. Ja skazaŭ, što ja tam užo byŭ, i što tam jość choć łaŭka i možna nie adkładać i ŭžo ciapier mianie tudy vieści, na što jon dadaŭ, što zastaŭsia samy maleńki i horšy ŠIZA — ź ćvillu i biez akna. Ja skazaŭ, što ja i tam užo siadzieŭ i mianie heta nie strašyć. Pradolny pajšoŭ za tłumačeńniami da administracyi.
U vyniku dazvolili siadzieć nie bolš trom čałaviekam na narach, a astatnija pavinny stajać — i tak mianiacca. Ja skazaŭ, što ja budu siadzieć na narach, a astatnija mohuć dałučycca da mianie i ihnoryć hetuju ličbu ŭ try čałavieki. Nie ŭsie žadajuć u kamiery supraciŭlacca administracyi i niekatoryja pahadžajucca tak stajać, bieź lišnich pytańniaŭ.
Ale, pahladzieŭšy na mianie, ź ciaham času sieli na nary ŭsie. Potym ja dastaŭ torty, jakija zachavalisia ŭ takich abstavinach, znoŭ raskazaŭ pra Dzień Voli, pravioŭ ekzamieny na viedańnie taho, što ja skazaŭ, i dazvoliŭ pačastavacca maimi tortami ŭsioj kamieraj».
«Na rozdum dali paŭhadziny». Nastaŭnicy z Połacka daviałosia zvolnicca z-za tyktok-błoha2
Kamientary