Bałatavalisia palak Šuškievič, palak Paźniak i paŭpalak, paŭhabrej Kiebič...

Prapanujem tekst hutarki polskich žurnalistaŭ z Alaksandram Łukašenkam. Całkam hutarka doŭžyłasia 2,5 hadziny. U «Žečpaspolitaj» byŭ nadrukavany tekst na razvarot. My pierakłali jaho i dapoŭnili tymi adkazami, jakija cytavała ahienctva BIEŁTA.

— Vy skazali niadaŭna ministram zamiežnych spravaŭ Polščy i Hiermanii, što prezidenckija vybary 19 śniežnia buduć «bolš demakratyčnymi», čym papiarednija. Što heta značyć?

Alaksandr Łukašenka: Ja tak nie kazaŭ. Ja zapeŭniŭ ministraŭ, što vybary buduć absalutna sumlennymi i prazrystymi. Padkreślu: u nas prezidenckija vybary zaŭsiody byli całkam demakratyčnymi! Čamu? Tamu, što pracenty ŭ vyniku hałasavańnia adpaviadali raskładu siłaŭ. Dazvolcie mnie zadać pytańnie, i jano nie rytaryčnaje. Ja viedaju, što pavodle apošnich dadzienych maju padtrymku kala 68%, a astatnija respandenty zajavili, što jany nie viedajuć, za kaho hałasavać; dyk navošta mnie falsifikavać vybary?

— Ci nie turbuje Vas toje, što vy musili zapeŭnić ministraŭ zamiežnych spravaŭ inšych krain, što vybary ŭ Biełarusi buduć demakratyčnymi?

— Nie.

Ja nie ścialiŭsia pierad imi, nie kazaŭ: «Spadarstva, ja abiacaju, klanusia, tolki budźcie ščyrymi i pryznajcie našyja vybary». Nie, ja tolki napaŭžartam skazaŭ, što ja ich zapeŭnivaju.

Ja chacieŭ by, kab za nami pakinuli prava razabracca ŭ našych unutranych spravach, u tym liku vybarach. U nas jość narod, u nas jość instytuty ŭłady. Tak, my, moža być, krychu ŭ «demakratyi» adstajom ad Polščy. Moža, my nie takaja mahutnaja dziaržava, jak Polšča, vy ŭsio ž dziaržavaj byli zaŭsiody. Moža być. Ale my poŭnyja rašučaści być dziaržavaj całkam płaciežazdolnaj i mieć situacyju nie horšuju, čym u Polščy.

Viedajecie, ja vam skažu adkryta, što pryjazdžać u krainu i stavić pytańnie: «vy ž praviadzicie demakratyčnyja vybary»- heta nie zusim prystojna. Nu, kudy dzieniešsia, urešcie, ciarplu. Ale ja nikoli ŭ Polšču nie pryjechaŭ by i nie skazaŭ hetaha, jak by vy tam ni spračalisia pamiž saboj.

— U Polščy, zaŭsiody pravodziacca debaty kandydataŭ u prezidenty. U Biełarusi takija debaty nie praduhledžanyja. Čamu?

— Takoha niama nie tolki ŭ nas, ale i ŭ mnohich inšych krainach. U svoj čas, kali ja byŭ kandydatam ad apazicyi na post prezidenta, to nastojvaŭ, kab takija abmierkavańnia mieli miesca. Ludzi, jakija ŭ toj čas byli pry ŭładzie, hetaha nie chacieli. Ale ciapier my nie budziem zabaraniać debataŭ kandydataŭ na pasadu prezidenta, navat pa dziaržaŭnym telebačańni. Prychodźcie, damo efirny čas.

— Ci budziecie Vy ŭdzielničać u takich debatach?

— Nie baču takoj nieabchodnaści z cełaha šerahu pryčynaŭ. Adnak, mahčyma, budu ŭ ich udzielničać.

Ja pryvyk da hetych debataŭ, ja paŭtara dziasiatka hadoŭ u hetych debatach, pastajanna, dzie zavočna, dzie ŭ adkrytuju viadu. I nie tolki z apazicyjnymi kandydatami. Apošnim časam tak skłałasia situacyja, što sa svaimi kalehami ź vielizarnaj Rasii mnie davodzicca debatavać, abaraniać našy intaresy.

Viedajecie,

adzin, jaho nazyvajuć prarasijskim (nijaki jon nie prarasijski, a žulik, i ŭsio, prabačcie mianie, ja nie nazyvaju proźvišča, kab nie pakryŭdzilisia), jon niadaŭna zajaviŭ: «Kali ja stanu prezidentam, ja naftapierapracoŭčyja zavody, stratehičnyja trubapravodnyja sistemy pieradam Rasii».

Voś mienia heta aburyła prosta, i našych ludziej. Ja dumaju, hetym samym jon pastaviŭ kryž. Toje, što ja trymaju dźviuma rukami, — a heta stratehičnyja abjekty, jany nam patrebny, — «ja addam, tamu što ŭ nas niama nafty, u nas niama hazu, niachaj zabirajuć». «Ja adzin prykład pryvioŭ. A ja ž mahu masu prykładaŭ pryvieści inšych alternatyŭnych kandydataŭ. Ja byŭ uzrušany. Dumaju, jon sam pastaviŭ na sabie kryž. I heta tolki adzin prykład. Ja mahu pryvieści bieźlič takich prykładaŭ što da inšych kandydataŭ. U nas jość takaja prymaŭka: «Biaspłatny syr byvaje tolki ŭ pastcy na myšy». Kali vy bieracie hrošy ad kaho-niebudź, heta nie biaspłatna.

Siońnia nichto nie zabaraniaje debatavać kandydatam u prezidenty, navat na dziaržaŭnych kanałach. Kali łaska, čas budzie vydzieleny, vychodźcie, debatujcie choć usie razam. Nie ŭsie zhodny. Nu dvoje-troje buduć, debatujcie, choć narod pahladzić.

— Čamu ŭ vybarčych kamisijach tak mała pradstaŭnikoŭ apazicyi?

— Tracina składu vybarčych kamisij — pradstaŭniki partyj i hramadskich arhanizacyj.

Vy chočacie skazać, što siarod ich znajšlisia nie tyja, kaho vy chacieli tam bačyć?

Ja nie pravodžu vybarčaj kampanii. Ja pracuju, jak pracavaŭ na praciahu piaci hadoŭ. A apazicyja ŭ hety čas ničoha nie rabiła. Klanusia, jany ciapier dumajuć tolki pra toje, jak by admovicca ad udziełu. Tamu što viedajuć, kolki hałasoŭ atrymajuć. Padtrymka Andreja Sańnikava znachodzicca ŭ miežach statystyčnaj chibnaści, a padtrymka Uładzimira Niaklajeva składaje 0,3% [Pavodle źviestak niezaležnych sacyjołahaŭ, za apazicyjnych kandydataŭ hatovy prahałasavać kala 30% vybarcaŭ, jašče 25% nie vyznačylisia. — Red.]. A niadaŭna byli sproby pierakanać Jarasłava Ramančuka, palaka (heta małady čałaviek, jaki vystupaje z ekanamičnaj prahramaj, jakuju ja liču śmiešnaj, ale jon sapraŭdy vieryć u jaje), kab jon źniaŭsia na karyść Niaklajeva abo Sańnikava.

— Tym nie mienš, apazicyjnyja kandydaty sabrali bolš za miljon podpisaŭ.

— U kałhasach tak ličycca bulba ci morkva. Prezident Biełarusi sabraŭ 1 150 tys. podpisaŭ. Tak? I ŭ ich jość bolš za miljon, tak? Ja sabraŭ mienš podpisaŭ, čym na papiarednich vybarach. Pra što heta śviedčyć? Što Łukašenka nie ŭ stanie sabrać ich? A moža, Łukašenka nie chacieŭ. My źbirali podpisy roŭna piać dzion. A jany — miesiac. Ja paprasiŭ inicyjatyŭnuju hrupu bolš nie źbirać: «Kali ŭ ich budzie 100 — 120 tysiač, a ŭ mianie 3 miljony, usie buduć kazać, što my vykarystoŭvali čynoŭnikaŭ, kab ich sabrać». Ja paprasiŭ Centrvybarkam nie rabić im lišnich niepryjemnaściaŭ. Adzin ź ich sabraŭ 115 tysiač podpisaŭ u miascovaści z ahulnym nasielnictvam 139 tysiač čałaviek uklučajučy dziaciej [Havorka ab pradprymalniku Pravalskim, a nie pra kandydataŭ ab apazicyi — Red.]. Jasna, što pierapisaŭ telefonnuju knihu.

Kali b ja vam moh raskazać usio, što my zrabili ciapier, kali hałoŭny etap byŭ — zbor podpisaŭ, jak pavodziła siabie ŭłada… Kali b ja vam usio moh raskazać, to vy skazali b, što, sapraŭdy, heta nie prosta demakratyja, a prezident za ruku biare i viadzie inšych kandydataŭ na vybary. Chočacie? Pojdziem. Pojdziem, tolki davajcie sumlenna. Biez zapałochvańnia naroda, što «my na tankach pryjedziem na płošču i budziem pravakavać uładu, stralać», i hetak dalej. Usio heta blef, Biełaruś nie taja kraina, dzie narod, viedajecie, ryniecca na płošču i budzie ŭsio razburać. Nie taja situacyja siońnia ŭ Biełarusi. I vielmi dobra biełarusy viedajuć, što adbyvajecca ŭ krainie.

— Ci dapuskajecie Vy, što možacie prajhrać vybary?

— Nie ŭjaŭlaju sabie takoha. Ale ŭsio moža zdarycca. Urešcie, usie my zaležym ad voli Boha. Ja chaču žyć, ale moža stacca tak, što i serca spynicca. Zrešty, da vybaraŭ jašče miesiac. Ja dobra adčuvaju nastroj ludziej, ale ŭsio moža raptam źmianicca. Nu i što? Vy što, dumajecie, prezident — heta car?

U nas, jak i ŭ Polščy, być carom niama mahčymaści.

Tak što kali ja prajhraju, ja budu prosta žyć — i ŭsio. Ja nie budu nikomu pieraškadžać. I naohuł, ja va ŭładzie bolš za 15 hadoŭ, stamiŭsia ŭžo ad hetaj ułady.

— 15 hadoŭ — heta vielmi šmat.

— U Rasii možna tak doŭha być va ŭładzie i ŭ nas taksama.

— U Rasii heta niemahčyma, tamu Uładzimir Pucin užo nie prezident.

— Što, praŭda? A chto?

— Aficyjna jon nie moža być prezidentam.

— Jakaja roźnica, aficyjna ci nie. Nieaficyjna my možam rabić usio što chočam. Kazachstan — śviatło demakratyi, ja budu tak doŭha, jak zachaču. Tadžykistan, Turkmienistan, Azierbajdžan. Usia postsavieckaja prastora tak žyvie. Što tut kazać…

A što, u Polščy tak nielha? Nu, palaki sami tak vyrašyli.

— Spadaru prezident, u Biełarusi Vy majecie vysokuju padtrymku hramadstva, a inšyja palityki, jak Vy sami skazali, — značna mienšuju. Ci dobra toje, što dziaržava trymajecca na adnym čałavieku?

— Niezamiennych ludziej niama, tak što kali mianie nie budzie, chtości mianie zamienić. Moža stacca tak, jak ja ŭžo kazaŭ: raptam spynicca serca. Što adbyłosia paśla śmierci Lecha Kačynskaha? Nabližalisia vybary, i navat kali jon nie byŭ najlepšym kandydatam, Polšča ŭsio adno paniesła stratu, zaznała šok.

Ja časta dumaju pra heta: mocnaja ŭłada, na jaje čale adzin čałaviek, ad jakoha mnohaje zaležyć. I što dalej? Tut u nas jość prablemy. Naša partyjnaja sistema słabaja, amal adsutničaje, a musić być mocnaj. Mnie raili zasnavać ułasnuju partyju, jak i ŭ Rasii.

Ale kali čynoŭniki stvarajuć partyi kštałtu «Naš dom Rasija» ci «Adzinaja Rasija», nastupstvy katastrafičnyja. Partyjnaja sistema musić kryštalizavacca. U nas buduć takija siły- dźvie ci try mocnyja apazicyjnyja partyi.

Sajuzaŭ palakaŭ moža być dva

— U Polščy mocna turbujucca z nahody situacyi vakoł Sajuza palakaŭ u Biełarusi, prablemaŭ, ź jakimi sutykajecca polskaja mienšaść…

— Ja ministru Sikorskamu dvojčy kazaŭ: u nas niama polskaj mienšaści, a jość etničnyja palaki, hramadzianie Biełarusi. U nas niama paniaćcia «nacyjanalnaja mienšaść».

Heta našy palaki, my ich pavažajem, ja taksama — z asabistych pryčynaŭ. U 1994 hodzie, kali na pasadu prezidenta bałatavalisia palak Stanisłaŭ Šuškievič, palak Zianok Paźniak i paŭpalak, paŭhabrej Viačasłaŭ Kiebič [usie troje śćviardžajuć, što jany biełarusy, a Šuškievič i Paźniak navat jość liderami nacyjanalnaha ruchu. — Red.], ja atrymaŭ 90% hałasoŭ polskaha nasielnictva.

— Ale čamu nie moža lehalna pracavać Sajuz palakaŭ, jaki raniej uznačalvała Anžalika Borys, a ciapier — Anžalika Arechva?

— Zarehistravany Sajuz palakaŭ u Biełarusi pracuje.

— Tak, na čale sa Stanisłavam Siamaškam. Ale jość hrupa palakaŭ na čale z Anžalikaj Arechva, i jany nie chočuć być u adnoj arhanizacyi z panam Siamaškam. Jany chočuć mieć ułasny sajuz.

— Ja nie viedaju padrabiaznaściaŭ, ale kali jość zarehistravany Sajuz palakaŭ u Biełarusi na čale sa Stanisłavam Siamaškam, to nijakich inšych arhanizacyj z takoj nazvaj być nie moža. Chaj nazavuć svaju arhanizacyju pa-inšamu i padaduć dakumienty na rehistracyju.

Rašeńnie prymie Ministerstva justycyi, ja nie rehistruju arhanizacyi.

Ale kali chočacie viedać maju pazicyju, to ja kateharyčna suprać padziełu maich palakaŭ, maich hramadzianaŭ na čornych i biełych, dobrych i kiepskich, na adzin sajuz i druhi sajuz. Heta majo asabistaje mierkavańnie, i padčas pasiedžańniaŭ i padčas vybarčaj kampanii ja budu prasić maich palakaŭ — ja maju prava nazyvać ich tak — nie dzialicca. Isnavańnie dźviuch ci bolš polskich arhanizacyj mahčymaje, ale potym jany pačynajuć kankuravać adna z adnoj. Ja nie chaču, kab palaki stali katalizataram biesparadkaŭ u Biełarusi.

Ale jany ŭžo padzialilisia…

— Heta vam tak zdajecca. Na žal, va ŭsim vinavataja Borys. Kiraŭnictva Sajuza palakaŭ u Biełarusi zaniałosia palitykaj, a nie kulturaj ci relihijaj. Jany atrymlivali niejkija hrošy z Varšavy ci jašče adkul, my nie raźbiralisia. Jany faktyčna zrabilisia apazicyjnaj palityčnaj siłaj.

— Pan prezident, na žal, palaki časta nie mohuć parazumiecca adno z adnym. Va Ukrainie jość dźvie bujnyja i niekalki dziasiatkaŭ nievialikich arhanizacyj. Vidavočna, i ŭ Biełarusi palaki nie mohuć damovicca, heta nijak nie źviazana z palitykaj i z Vami. Kali parazumieńnie niemahčymaje, varta dazvolić im funkcyjanavać asobna.

— Kali palaki zachočuć, to mohuć mieć choć dziesiać arhanizacyj. Ale hetaha pavinnyja chacieć palaki, a nie niejkija borysy. Našy palaki. Chaj źbirajucca, sklikajuć źjezd, padajuć dakumienty na rehistracyju. I nie budzie nijakich pieraškodaŭ, u nas adzin zakon dla ŭsich. Nichto nie budzie suprać. Abiacaju, što nie budu cisnuć na Ministerstva justycyi. Ale Borys sa svaimi ludźmi rabiła ŭsio niapravilna. Jana škodziła našym palakam. Heta majo hłybokaje pierakanańnie. Ja nie chacieŭ pra heta kazać. My arhanizacyi biełaruskaj mienšaści ŭ Polščy kažam, kab nie ŭmiešvałasia ŭ palityku. Borysaŭski Sajuz palakaŭ chacieŭ zrabicca palityčnaj partyjaj. Źjaŭlajučysia sacyjalna-kulturnym abjadnańniem, jon chacieŭ zajmacca palityčnaj dziejnaściu, heta taksama niekatoryja śviatary sprabavali, a heta nieprymalna. I jašče dadam. Vy dumajecie, Sikorski prosta tak da nas pryjazdžaŭ? Na sustrečy ź ministram zamiežnych spravaŭ Biełarusi Martynavym jon skazaŭ: «Pieradajcie prezidentu, što ja chaču pryjechać. Ale ja nie zmahu, kali voś hetyja pytańni nie buduć vyrašanyja». Pryjšoŭ da mianie naš ministr i kaža: «Sikorski skazaŭ toje i toje, heta, vidać, niepakoić polskaje kiraŭnictva». Jon daŭ mnie śpis z čatyroch spravaŭ. Drobnyja spravy, ich daŭno treba było ŭłahodzić. My heta zrabili za tydzień. I Sikorski vyrašyŭ, što pryjedzie.

— U čym była sprava?

— Polski dom u Iviancy, kampanija «Pałonika», bolš nie pamiataju. Ja nie viedaju padrabiaznaściaŭ. Ja prosta daručyŭ vyrašyć — i vyrašyli. I ministr [Sikorski. — Red.] nie ahučyŭ nijakich pretenzij.

Viadoma, Sikorski ž razumny, chitry palityk.

U jaho budzie jašče šmat pytańniaŭ i prapanovaŭ. I kali jany buduć razumnymi, my budziem ich ažyćciaŭlać. My taksama źviartajemsia da vas z prablemami, ale vy ich nie vyrašajecie.

— Ź jakimi?

— Vy viedajecie, jakija ŭ nas prablemy z Rasijaj što da paliva. Čamu b Polščy nie prymać pryznačanuju dla nas vieniesuelskuju naftu? Havorka idzie pra 30 młn tonaŭ u hod. Na žal, pakul adkazu na našy prapanovy niama.

Na Buhu ściany niama

— A jak Vy aceńvajecie ciapierašni stan polska-biełaruskich adnosin?

— Možna kazać pra vialikija stračanyja mahčymaści. Viadoma, Polšča źjaŭlajecca čalcom Jeŭrapiejskaha sajuza, vy abmiežavanyja narmatyŭnymi aktami ES, ale ŭ nas vializny patencyjał dla supracoŭnictva. Kali sabrać pradprymalnikaŭ, jakija pracujuć z nami, i spytać, jak Biełaruś im dapamahaje, heta dakładna źmienić vašaje mierkavańnie pra Biełaruś. Biezumoŭna, pamiž nami jość roznahałośsi, sprečki, ale miaža pamiž Polščaj i Biełaruśsiu — nie ściana. My vielmi aktyŭna pracujem.

— Ci možam my raźličvać na adkryćcio archivaŭ KDB, kab vyśvietlić, ci jość tam tak zvanych śpis biełaruskich palakaŭ, zabitych NKVD u 1940 hodzie ŭ Biełarusi?

— Vy dumajecie, u nas jon jość? Šmatlikija dakumienty, jakija datyčać hetych pytańniaŭ, u svoj čas, naŭmysna abo nie, byli vyviezienyja ŭ centralny archiŭ. Chutčej za ŭsio, jany ŭ Maskvie. Ale pravierym u KDB. Ja skažu staršyniu KDB, kab daŭ pra heta spravazdaču.

— Polšča i Biełaruś padpisali pahadnieńnie ab małym pamiežnym ruchu. Polšča jaho ratyfikavała, a Biełaruś — nie. Kali hetaha čakać?

— Ščyra kažučy, ja nie viedaju, ale pravieru. U najbližejšaj budučyni pytańnie budzie razhledžanaje ŭ parłamiencie, i ja nie dumaju, što buduć jakija-niebudź prablemy. Ale ja baču, vy nie kažacie mnie pra Kartu palaka, navošta jana była stvoranaja, i što heta nie toje, što pavinna isnavać u cyvilizavanych krainach. Ja taksama pra heta nie kažu.

A što Polšča jašče moža zrabić, kab biełarusam było lahčej padarožničać?

— Kolki ciapier kaštuje polskaja viza dla biełarusaŭ? 60 jeŭra. A biełaruskaja dla palakaŭ — 25 jeŭra. Chaj budzie 15 dalaraŭ i ŭ vas, i ŭ nas.

— Ci zacikaŭlenaja Biełaruś va ŭdziele polskich kampanij pry pryvatyzacyi biełaruskich pradpryjemstvaŭ?

— Vielmi zacikaŭlenaja. My budziem padtrymlivać vas hetaksama, jak usich, ale z palakami nam pracujecca lepš. Bo Polšča — heta nie Rasija i nie Amieryka. Vy nie budziecie na nas cisnuć.

— Vy ŭjaŭlajecie sabie Biełaruś u Jeŭrapiejskim sajuzie?

— My hladzielisia b u Jeŭrapiejskim sajuzie nie horš za palakaŭ, litoŭcaŭ i inšych, prynamsi, ad nas u Jeŭrasajuzie prablem nie było b. Mnohija pryjšli ŭ Jeŭrapiejski sajuz, raźličvajučy na vialikija finansavyja ŭlivańni i padtrymku. I jany atrymali. My navat nie stavim tak pytańnie siońnia. My mahli b abyścisia biez hrošaj Jeŭrapiejskaha sajuza. Nam patrebny tolki roŭnyja ŭmovy. Tamu my hladzielisia b nie horš za inšych. Biełaruś u mnohich śfierach pierajšła na jeŭrastandarty.

Vy viedajecie, ščyra vam skažu, što ja sabie ŭjavić Biełaruś nie mahu ŭ Jeŭrapiejskim sajuzie, tamu što, pa-pieršaje, nas nichto tudy nie zaprašaŭ, i my takich varyjantaŭ nie praličvali.

— A kali b vy atrymali takoje zaprašeńnie?

— Jano było b nieadkładna razhledžanaje.

Z Rasijaj usio ciažej

— Apošnim časam rasijska-biełaruskija adnosiny mocna pahoršylisia. Čamu?

— Za Jelcynym šmat kazali pra sajuz Biełarusi i Rasii z roŭnymi pravami, pra toje, što niama starejšych i małodšych bratoŭ. Adnak potym Maskva pačała kazać, što «bačyć Biełaruś u składzie Rasii». Tak jany bačyli pierśpiektyvy sajuznaj dziaržavy. I ja kažu: «Moj darahi, u nas jość pahadnieńnie ab budaŭnictvie fiederatyŭnaj dziaržavy. Voś jano». U kancy — ja sam pisaŭ jaje razam ź Jelcynym — jość słovy: «Pierśpiektyvy buduć vyznačacca ŭ vyniku refierendumaŭ u abiedźviuch krainach». Padčas refierendumu treba pryniać kanstytucyju sajuznaj dziaržavy. Kali tak, to chaj prajekt kanstytucyi budzie pradstaŭleny na refierendum. A tam usio budzie napisana, u tym liku toje, što budzie adzinaja valuta. Kali my pisali pahadnieńnie pra sajuznuju dziaržavu, my nie viedali, ci budzie heta rubiel. My dumali, što da sajuznaj dziaržavy dałučycca Ukraina. Ale Leanid Kučma ŭvažliva sačyŭ za raźvićciom padziej i skazaŭ: «Čamu my pavinny da vas dałučacca, kali vy nie možacie damovicca?» Ale rasijcy nie chacieli refierendumu. I pačali prapanoŭvać adzinuju valutu. I što, nam treba było budavać dom z dachu? A potym jašče bolš — jany prapanavali, kab Biełaruś uvajšła ŭ skład Rasii. Biełaruś, suzasnavalnica AAN. Navat Stalin nie moh sabie takoha dazvolić, i Lenin taksama. Ja skazaŭ: «Nie, pra heta my nie damaŭlalisia». I voś adsiul prablemy. A ekanamičnaje supracoŭnictva jany bačyli tak: addajcie trubapravody, pierapracoŭku nafty, pakłady kaliju, inšyja stratehičnyja pradpryjemstvy, jakija prynosiać vielizarny prybytak. Urešcie jany pryznali, što «z Łukašenkam niemahčyma damovicca». Na ich dumku, prezidentam Biełarusi pavinien być čałaviek, jakoha lohka pierakanać, a nie taki, jak Łukašenka. Ale narod takoha nie chacieŭ. I zaraz usie zaŭsiody buduć paraŭnoŭvać čarhovaha prezidenta z Łukašenkam.

A jak Vy sabie ŭjaŭlajecie supracoŭnictva z prezidentam Rasii Dźmitryjem Miadźviedzievym paśla taho, što jon pra Vas skazaŭ?

— A vy viedajecie, heta ž mianie asabista tyčyłasia, ja ŭžo pra heta dumaŭ. Kali b heta [datyčyła] dziaržavy, ja b ź im ni razu nie pavitaŭsia. Ale heta ž mianie asabista tyčycca, ja pavinien paciarpieć. Ja pavinien ciarpieć, tamu što heta mianie asabista tyčycca. I potym: Vy viedajecie, toje, što jon skazaŭ. Heta ž nie na škodu mnie. Heta ž nie na škodu mnie. Heta ž jon [Miadźviedzieŭ] pakazaŭ, jaki jon palityk. Chiba palityk sabie dazvolić u dačynieńni da svajho kalehi padobnyja rečy? I potym: heta chłuśnia, heta niapraŭda. I potym: kali my z Vami havorym ŭ pryvatnym paradku, abmiarkoŭvajem pytańnie, heta katastrofa, heta niemahčyma vynieści na publičnaje abmierkavańnie. Chto ź im paśla hetaha budzie abmiarkoŭvać niejkija prablemy? Ja nikoli nie abmiarkoŭvaŭ ź Miadźviedzievym — ja nie bačyŭ asabista, ale mnie dali tekst — abmiarkoŭvaŭ palityku Jelcyna i Pucina… Ja heta ŭ adkrytuju kažu: navošta mnie asabista ź im štości abmiarkoŭvać? Ja heta adkryta kažu: što mnie niaprosta było ź Jelcynym, kali jon ryčaŭ tam, ja nie viedaju kali Vy ŭ Minsku tady ci, moža, u Varšavie, tady byli, kali jon ryčaŭ «Šaramieta adpuścicie!», a Bierazoŭski potym mnie raspavioŭ, jak jany zładzili hetuju pravakacyju na miažy ź Litvoj — ci to z Polščaj, pa pierachodzie praź miažu, kab Šaramieta zatrymali i na hetym zrabić skandał. Heta było spravakavana. Ja tady prasiok, što heta było spravakavana! Chočacie — majcie! I Jelcyna toj ža Bierazoŭski vyvieŭ na ekran, i Jelcyn ryčaŭ «Šaramieta chaj adpuściać!», i hetak dalej [na hetym miescy Łukašenka zrabiŭ charakterny žest, pakazvajučy, što Jelcyn byŭ pjany]. Što mnie prosta było? Niaprosta. Ale ŭ jaho ŭnutry była luboŭ i pavaha da krainy. Jon lubiŭ Biełaruś. I kali jon užo nie staŭ prezidentam, jon pryjechaŭ da mianie. Ja jaho pryniaŭ vuń tam — na miažy z Polščaj u Biełaviežskaj puščy, my doŭha ź im siadzieli, razmaŭlali, ale bolš Naina Iosifaŭna [žonka Barysa Jelcyna] raspaviadała pra jaho pamyłki ŭ dačynieńni da mianie. Jon šmat pra što škadavaŭ. Ale mnie było niaprosta. Ale kali ŭ jaho jość niešta ŭnutry, u dušy — ź im možna było pracavać. A tut — lubaja damoŭlenaść ź Miadźviedzievym — jana błakavałasia uradam, ničoha nie vyrašałasia…

— Što Vy dumajecie pra pakazany ŭ Rasii film «Chrosny Baćka», pra raskazanyja ŭ im palityčnyja zabojstvy i abvinavačańni ŭ Vaš adras?

— Dla mianie heta nieskładanaje pytańnie. Kali pierad pakazam «Chrosnych Baćkaŭ» ja mieŭ 52–53% padtrymki nasielnictva, to paśla jaho jana ŭzrasła na 17%. Čamu ŭ hetym filmie i ŭ inšych havorać tolki pra čatyroch źnikłych bieź viestak? U Polščy kožny hod źnikaje kala 2–3 tys. čałaviek, a ŭ nas — kala tysiačy.

Čamu ž vybrali mienavita hetych ludziej? Dzima Zavadski — vielmi prystojny čałaviek! Jaki ź jaho palityk, jaki jon mnie apanient?

I ciapier mianie abvinavačvajuć, što ja albo viedaju, chto zabiŭ, albo zahadaŭ zabić. I dla čaho? Abo Hiena Karpienka, jaki pamior u balnicy. Ja zahadaŭ jaho lačyć, kali my razam pracavali. Daktary skazali, što apieracyja na mozhu moža jamu naškodzić, lepš pakinuć tak. Ale ja — sa zhody siamji — rekamiendavaŭ zrabić jamu apieracyju. Jon pamior, i heta mianie vielmi zasmuciła. Bo škada čałavieka. A jaho śmierć usio adno źviazvajuć z palitykaj. A jakaja mnie ad hetaha była b vyhada? Ja nie viedaju, čamu byli vybranyja ludzi, što faktyčna adyšli ad palityki: Viktar Hančar, Zacharanka, Dzima Zavadski, biznesoviec, jaki nibyta supracoŭničaŭ z Hančarom. A žurnalist Aleh Biabienin, jaki niadaŭna pamior? Ja jaho ŭvohule nie viedaŭ. Vyjaviłasia, što jon pisaŭ u internecie. Boža miły, u internecie ciapier stolki kiepskaha pišuć pra Biełaruś i Łukašenku, dyk što tady značyŭ Biabienin? Ja adrazu skazaŭ, kab pryjechali z Zachadu, z Polščy i rasśledavali hetuju spravu.

I Polšča, i SSSR

— Čamu Jeŭropa tak Vas krytykuje? Usie zmovilisia suprać Vas?

— Mabyć,

my vinavatyja, što nie zdoleli raskazać, jak usio jość napraŭdu. I vy, što nie zachacieli nas słuchać.

Ale vy ciapier razmaŭlajecie sa mnoj, «apošnim dyktataram Jeŭropy», zadajacie mnie takija pytańni, na jakija ja b vam nie adkazvaŭ i nie puściŭ by vas, kali b sapraŭdy byŭ dyktataram. Ja nie dyktatar, ja sapraŭdy ščyry čałaviek. I ja nie mahu być dyktataram. U nas, jak i ŭ Polščy, niama na heta srodkaŭ. Takija srodki jość u adzinaj krainy ŭ śviecie — u ZŠA, voś jany — dyktatar. Treba vajna ŭ Iraku — vyklikali ich. A Polšča hetuju vajnu padtrymała. I što hetaja vajna vam dała? Vy kažacie: «U Biełarusi niama svabody słova». Jak heta niama? Idzicie da šapika — navat u mianie možna kupić apazicyjnyja haziety.

Vy dumali, što Łukašenka choča adradzić Saviecki Sajuz, što choča, kab Biełaruś stała častkaj Rasii, što prahnie ŭmacavać Rasiju. I naša apazicyja raskazvaje, jakija jany biednyja, «ajaiaj, zabili-zakapali». I my hladzieli na heta skroź palcy. Vinavatyja i my, i Jeŭropa.

Jeŭrapiejcy ŭžo heta adčuvajuć. Ja viedaju, što adzin Sikorski ci Vestervele hetaha nie źmienić. Ale, na ščaście, jany ŭžo razumiejuć, u čym sprava.

— Ale kali ŭ Minsku 20 apazicyjanieraŭ vyjdzie na vulicu z płakatam, ich adrazu ž razhonić vializny atrad milicyi.

— A toje, što adbyvałasia niadaŭna ŭ Francyi, vy bačyli? A ŭ Hiermanii, Vialikabrytanii? My nikoli nie vykarystoŭvali haz abo vadamioty. Nikoli! A tyja 10 ci 20 čałaviek pravakavali palicyju, kab potym pakazać na Zachadzie, što ich pieraśledujuć. Ja skazaŭ ministru zamiežnych spravaŭ Hiermanii: «Vy handlujecie z Kitajem? A tam usio jašče śmiarotnaje pakarańnie. I ŭ ZŠA taksama».

— Jašče adno pytańnie ź inšaj haliny. Pa šlachu jakoj tradycyi pavinna iści Biełaruś? Biełaruskaj SSR savieckich časoŭ, Vialikaha Kniastva Litoŭskaha ci, moža, Pieršaj Rečy Paspalitaj?

— Ja pa adukacyi historyk. U kožnym pieryjadzie my sprabujem znajści niešta dobraje dla siabie. My dobra viedajem, što

biez Rečy Paspalitaj, bieź Vialikaha Kniastva, biez savieckich časoŭ nie było b sučasnaj Biełarusi. Ale asabliva my cenim saviecki pieryjad.

Padčas fašysckaj ahresii ni adna z respublik SSSR nie paciarpieła macniej, čym Biełaruś. Minsk byŭ razburany, jak i Varšava! Nas ścierli z pavierchni ziamli. Kali b nie dapamoha inšych respublik i tahačasnaha kiraŭnictva SSSR, nie było b siońnia biełaruskaj dziaržavy. Heta ŭ Kramli pryjšli da vysnovy, što treba dapamahčy biełarusam stać na nohi.

* * *

«Rzeczpospolita» supravadžaje intervju nastupnaj urezkaj:

Z kałhasa da pałaca

Alaksandr Łukašenka naradziŭsia ŭ noč z 30 na 31 žniŭnia 1954 pad Oršaj u Viciebskaj vobłaści. Baćka nieviadomy. Maci Kaciaryna Trafimaŭna ŭ maładości pracavała na aršanskich ilnopierapracoŭčych pradpryjemstvach. Paśla naradžeńnia syna viarnułasia ŭ rodnuju viosku pad Mahilovam. Łukašenka niadaŭna źmianiŭ u dakumientach datu svajho naradžeńnia z 30 na 31 žniŭnia, kab śviatkavać jaho razam z małodšym niezakonnanarodžanym synam Kolem.

Łukašenka pačaŭ palityčnuju karjeru ŭ kałhasie. Paśla zakančeńnia Mahiloŭskaha piedahahičnaha instytuta, sielskahaspadarčaj akademii ŭ Horkach i słužby ŭ Savieckaj armii byŭ pryznačany dyrektaram kałhasa «Haradziec».

Z kałhasa ŭ pačatku 1990-ch Łukašenka pajšoŭ u parłamient. Viadomy svajoj krytykaj urada i dziaržaŭnych ustanovaŭ. Jaho nazyvali abaroncam nacyi. Uznačalvaŭ parłamiencki kamitet pa baraćbie z karupcyjaj.

U 1994 hodzie pieršy raz abrany prezidentam. Praz dva hady arhanizavaŭ refierendum, na jakim biełarusy padtrymali pašyreńnie koła jahonych abaviazkaŭ. U 2001 znoŭ vyjhraŭ vybary i staŭ prezidentam na druhi termin. Praz try hady ŭ čarhovym refierendumie suajčyńniki dazvolili jamu abiracca na treci termin. Jon pieramoh na nastupnych vybarach u 2006 hodzie. Jaho krytykujuć za aŭtarytarnaje kiravańnie i baraćbu z apazicyjaj.

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0