Što staniecca z muziejem, jaki pačynaŭsia jak muziej partyzanskaj i niamieckaj zbroi? Ci buduć u im spalenyja «za Savietami» chutary?.. Piša Siarhiej Vahanaŭ.
Na minułym tydni lidary FPB sustrelisia z kiraŭnictvam Savieta vieteranaŭ i paviedamili, što prafsajuzy sabrali 270 miljonaŭ rubloŭ na budaŭnictva novaha budynka muzieja historyi Vialikaj Ajčynnaj vajny.
Ale niešta zaminała radavacca čarhovamu «vialikamu pačynu». Adna sprava, kali narod sam addaje hrošy, druhaja — kali ich adbirajuć.
Ci, moža, heta nie tak? Moža, i sapraŭdy, ludzi sami pačali addavać svaje apošnija kroŭnyja na «narodnuju budoŭlu»?
Trochi razhubleny ŭłasnym sumnievam, ja vyrašyŭ šukać adkaz u samim muziei.
U Viery...
...Pieršymi sustreli na ŭvachodzie niejkija plaskatyja vyjavy partyzan, vyrazanych z faniery ci z kardonu. Apranutyja ŭ spraŭnyja kažuški, z čyrvonymi lentačkami na šapkach, z aŭtamatami PPŠ... Nu, prosta ansambl pieśni i skokaŭ... Niešta padobnaje ja bačyŭ na śviatkavańni 50-hodździa BSSR, kali maršyravali «partyzany» ŭ biełych kažuškach.
Potym adbyŭsia skandał — rabočyja adnaho zavoda paskardzilisia, što kiraŭnictva adbiraje ŭ ich kažuški, abiacanyja ŭ padarunak za ŭdzieł u tym maršy...
Ja doŭha chadziŭ pa załach amal u poŭnaj adzinocie, uhladajučysia ŭ daŭno znajomyja i nieznajomyja zdymki, dakumienty i rečy. I siońnia jany dychajuć takoj žudasnaj i adnačasova takoj ščymlivaj sapraŭdnaściu!
Ale čamu voś hetyja junaki ledź nie z rohatam zdymajuć adzin adnaho na fonie bramy z Traścianca?! Za bramaj popieł spalenych, kostki... Čaho nie staje chłopcam, kab ustrymacca ad bluźnierskaj spakusy rabić trahiedyju fonam?..
Ja prajšoŭ praz usie zały, potym viarnuŭsia i znoŭ prajšoŭ. Ale Viery nidzie nie było.
...Viera z Apanasam pracavali nastaŭnikami ŭ vioscy Siamionavičy niepadalok ad Uzdy. Ad pačatku vajny Apanas pajšoŭ na front, a Viera zastałasia z dvuchhadovaj Śviatłankaj.
Hiestapaŭcy schapili Vieru 24 červienia 1944-ha, za try dni da vyzvaleńnia.Potym jaje, luta źbituju, bačyli va ŭździenskaj turmie. Potym — razarvanaj sabakami i raspnutaj na ścianie niejkaha chlava. Potym nichto ŭžo jaje nie bačyŭ. Nidzie i nikoli...
Zastałasia ad Viery tolki adna fotakartka — sa studenckaha bileta Minskaha piedvučylišča. Z hetaj fotakartki potym zrabili trochi bolšuju, jana visieła ŭ muziei Ajčynnaj vajny pobač z adnajmiennym ordenam, jakim Vieru ŭznaharodzili za suviaź z partyzanami. Jana i była ŭsiu vajnu suviaznoj...
Apanas viarnuŭsia žyvym, znoŭ ažaniŭsia, pracavaŭ nastaŭnikam, razvodziŭ pčoł... I doŭha šukaŭ taho, chto danios. Nie znajšoŭ...
...Ja ŭspomniŭ raptam, jak Janak vadziŭ mianie ŭ les. Pa darozie my natrapili na spaleny chutar. Niepadalok stajaŭ samarobny draŭlany kryž, na im šylda — ad ruki, čornymi niaroŭnymi litarami: «Tut pachavany...» Ja pačaŭ pierapisvać usie proźviščy, darosłych — ź imiem pa baćku, dziaciej — z adnym imiem.
«Partyzany spalili», — raptam skazaŭ Janak. «Jakija partyzany?» — «Nu, tyja, što za Savietami...».
15-hadovy Janak z zachodniebiełaruskaj vioski lepš viedaŭ historyju, čym jahony małady nastaŭnik historyi.
Biez anijakich muziejaŭ.
Ab adnym škaduju dasiul — zhubiŭ niedzie za paŭstahodździa papierku z proźviščami spalenych chutaran. Zapomniŭ tolki try apošnija słovy: «...i ŭsia ich rodina»... Biez «dz»...
Ciažki sum nie pakidaŭ mianie, pakul ja šukaŭ Vieru.
Što staniecca z muziejem, jaki pačynaŭsia, pa sutnaści, jak muziej partyzanskaj i niamieckaj zbroi, i ź jakoha my, narodžanyja ŭ vajnu pacany, nie vyłazili cełymi dniami?
Ci buduć u im spalenyja «za Savietami» chutary?..
Ci ažyvie ŭ im viera ŭ praŭdu?
Praŭdu, jakuju staranna namahajucca apranuć u spraŭny bieły kažušok, a žudasnuju biełaruskuju trahiedyju Druhoj suśvietnaj vajny pieratvaryć u źziajučy pieramožnymi fiejervierkami fon...
Jany chutka syduć u niabyt, apošnija pieramožcy fašyzmu, dziela jakich, byccam, źbirajucca narodnyja hrošy na novy muziej.
Ale jak cudoŭna buduć vyhladać na fonie «pavieržanaha rejchstaha» — hałoŭnaha zbudavańnia novaha muzieja — naš damarosły «hienieralisimus» dy jahonyja hienieralčyki ŭ mundzirach z epaletami i vajaŭničym blaskam falšyvych uznaharod...
...Kali adčuvaju, što niečaha nie chapaje ŭ žyćci, jedu na Paŭnočnyja mohiłki, dzie, pražyŭšy svoj viek, pachavana, akramia Viery, «usia naša rodina»... Voś matula Viery, maja ciocia Volha, jakaja vychavała Śviatłanku. Voś sama Śviatłana....
A voś i Viera. Hladzić z toj samaj fotki, umuravanaj u hranit...
Hladzieć taksama:Siarhiej Vahanaŭ. Viera i praŭda
Siarhiej Vahanaŭ. Namienkłaturnaje palito
Siarhiej Vahanaŭ. Pierachodny pieryjad
Akaŭnt Kabančuka ŭzłamali — ale ci biełaruskija śpiecsłužby?7
Kamientary