Siamion Bukčyn. Neron, Piatroni dy inšyja

 Neron, Piatroni dy inšyja

Na ekrany Polščy vyjšaŭ novy film Kavalaroviča

Apošnija hady polskaje kino žyvie pad znakam taho, što tut nazyvajuć supepradukcyjaj, superfilmami. Heta, zrazumieła, “Pan Tadevuš” Andžeja Vajdy, “Ahniom i miačom” Ježy Chofmana... Super — heta, biezumoŭna, pastanovačny, finansavy (18 młn. dalaraŭ) razmach. Choć, viadoma, pa halivudzkich normach taki film abyšoŭsia b u 200 młn. dalaraŭ.

Kali “Pan Tadevuš” i “Ahniom i miačom” — staronki polskaj historyi, to “Quo vadis” apaviadaje pra staradaŭni Rym epochi Nerona. Ale j tut prysutničaje “duša Polščy”, uvasoblenaja ŭ vobrazie Lihii, dački plemia lihaŭ, jakich Siankievič ličyŭ prodkami sučasnych palakaŭ. Raman byŭ napisany ŭ 1895—1896 h. Ź nievierahodnaj dla tych časoŭ chutkaściu jaho pierakłali amal na 30 movaŭ, dla Papy Leona CHIII byŭ zrobleny specyjalny pierakład na łacinu. Niekatoryja ličać, što z hetaha ramanu pačałasia epocha masavaj kultury. U Švajcaryi chłopčykam pačali davać imia Vadis. U italijskim hateli prychilniki ŭkładali ružy ŭ vystaŭlenyja ŭ kalidor čaraviki piśmieńnika. U 1905 h. Siankievič atrymaŭ Nobeleŭskuju premiju.

Hetaja ekranizacyja ramanu siomaja pa liku. Jaje źjaŭleńniu na ekranach papiaredničała nievierahodnaja reklamnaja pompa. Film byŭ specyjalna pakazany ŭ Vatykanie dla Jana Paŭła II. Premjera ž u Vialikim teatry ŭ Varšavie, na jakoj prysutničali prezydent krainy Alaksandar Kvaśnieŭski i prymas Polščy kardynał Juzaf Hlemp, adbyvałasia ŭ dekaracyjach antyčnaha Rymu. La ŭvachodu hledačoŭ sustrakali pretaryjancy z pachodniami. U polskim druku razharelisia sprečki pra Nerona i jaho epochu. Vyjšła ŭ pierakładzie kniha brytanskaha žurnalista Ryčarda Chołanda, jaki śćviardžaje, što rymski imperatar nia byŭ takim žorstkim i sapsavanym čałaviekam, jakim jaho robiać histaryčnyja krynicy. U Nacyjanalnym muzei adkryłasia vystava “Vakoł “Quo vadis” — kultura i mastactva Rymu epochi Nerona”...

Kavalarovič kaža, što “chacieŭ zrabić film, jaki ŭsprymaŭsia b jak łacinskaje nabaženstva”. Ale dla Siankieviča “Quo vadis” byŭ ramanam pra pierałomnuju epochu ŭ historyi čałaviectva, pra apahiej i krušeńnie despatyzmu rymskich cezaraŭ, pra hieroika-pakutnickija pačatki chryścijanstva. Emacyjnaść epičnaha apoviedu nieparyŭna źviazanaja z historyjaj kachańnia chryścijanki-zakładnicy Rymu Lihii i rymskaha patrycyja Vinicyja.

Na žal, ad balšyni scenaŭ hetaj hihanckaj, amal trochhadzinnaj freski vieje choładam talenavitaha ilustratara. Usio jość u filmie — cudoŭnyja aktory (Mahdalena Mielciaž — Lihija, Ježy Trela — Chilon Chilonidzis, Francišak Piečka — apostał Piotra), fantastyčnyja dekaracyi, płojma statystaŭ, pažar Rymu, ale čamuści vychodziš z hla-dzielnaj zali amal abyjakavy. Mała sapraŭdnych emocyjaŭ i zaduža vidavočnaha choładu, statystyki i adkrytaj teatralnaści. Choć jość sceny, na jakija serca adhukajecca: taja ž hibiel ludziej na cyrkavoj arenie, “pachodnia chryścijanskaja” pasiarod tancoraŭ Nerona...

Zrazumieła, rabota Kavalaroviča pieraŭzychodzić “Quo vadis” Le Roja 50-ch, ale sastupaje ŭ majsterstvie “Ben Huru” Vajlera, “Spartaku” Stenli Kubryka, ekstravahantnamu “Satyrykonu” Felini dyj “Faraonu” samoha Kavalaroviča. Voś dzie režyserskaje i aktorskaje majsterstva źlilisia ŭ blizkim aŭtaru filmu pesymistyčnym usprymańni historyi.

Kavalarovič kala tryccaci hod žyŭ idejaj hetaha prajektu. Dyk čamu ž nie atrymałasia? Niekatoryja polskija krytyki ličać, što režyser byŭ zaanhažavany ŭ hihanckaje finansavaje pradpryjemstva pa stvareńni bahataj kinailustracyi da ramanu Siankieviča, jakuju Kavalarovič vyrašyŭ idealahična “padpierci” jakimści ŭzbu-džeńniem “chryścijanskich pačućciaŭ”. Hetaja zadadzienaść nie zahubiła filmu kančatkova, ale j nia vyvieła jaho na toj filazofska-emacyjny ŭzrovień, jaki zaŭsiody vabiŭ nas u filmach Kavalaroviča. Pryhadajem choć by “Ciahnik”, “Maci Janu ad aniołaŭ”, “Aŭsteryju”...

U “Quo vadis” Rym bliščyć u promniach sonca, a potym pałaje, jak draŭlanaja cacka. Bliskučaha Petronija raby ŭnosiać na palankinie na Forum. Orhiju ŭ Nerona zalivajuć tysiačy pialostkaŭ ruž. Błaznuje i śpiavaje durnym hołasam rudy cezar. Ale choład režysera pieradaŭsia i aktoram, jakija nibyta zastyli, pazujuć i deklamujuć pierad hledačom. Trahiedyja pieršych chryścijanaŭ nie vyklikaje emacyjnaha vodhuku ŭ sučasnaha čałavieka. Choć u apošnich kadrach filmu apostał Piotra viartajecca nie ŭ antyčny, a ŭ sučasny Rym... Metafara zapoźnienaja i praźmieru dydaktyčnaja.

Siamion Bukčyn

Sioleta 155-ja ŭhodki z dnia naradžeńnia Hienryka Siankieviča. 105 hadoŭ spaŭniajecca j z dnia vychadu jahonaha ramanu “Quo Vadis”.

A 45 hadoŭ tamu, u 1956 h., u Rymie ŭpieršyniu vyjšaŭ biełaruski, vialikaj pryhažości pierakład ramanu, jaki zrabiŭ ksiondz Piotra Tatarynovič. A heta jašče adno jaskravaje supadzieńnie — sioleta ksiandzu Tatarynoviču spaŭniajecca 105 hadoŭ (1896 h.n.).

Jašče piać hadoŭ tamu biełaruskija vydaviectvy planavali adznačyć razam usie hetyja jubilei. Na zamovu “Mastackaj Litaratury” Vitaŭt Martynienka zrabiŭ tranślitaracyju łaciničnaha biełaruskaha tekstu Tatarynoviča i adredahavaŭ jaho. Jon byŭ zaplanavany ŭ seryi “Skarby suśvietnaj litaratury” na 1996 h. Ale hetyja plany ździejśnienyja nie byli.