U traŭni hetaha hodu našy susiedzi zrobiacca paŭnapraŭnymi siabrami Eŭraźviazu. Z nahody hetaje histaryčnaje padziei šmat chto z palitykaŭ dy žurnalistaŭ źviartaje ŭvahu na stanoŭčyja baki «pašyreńnia Eŭropy» jak dla samoha Źviazu, tak i dla kandydataŭ. Adnak ža ŭ kožnaha medala jość dva baki. Niesumnienna, ustupleńnie ŭ Źviaz niasie z saboj i ryzyki, jakija asabliva važna ŭličvać, raspracoŭvajučy zamiežnapalityčnuju kancepcyju budučaje volnaje Biełarusi.
Dziela nahladnaści padzielim hetyja ryzyki na ekanamičnyja, zamiežnapalityčnyja i etničnyja.
Adnym z samych važkich arhumentaŭ na karyść dałučeńnia da Źviazu zaŭsiody było žadańnie novych uschodnieeŭrapiejskich demakratyj dasiahnuć zachodniaha ŭzroŭniu žyćcia i ekanamičnaj raźvitaści ŭ raźliku na zachodniuju dapamohu. Na žal, siońniašniaja ekanamičnaja sytuacyja ŭ Zachodniaj Eŭropie nie abiacaje ciapierašnim i tym bolej budučym kandydatam u Źviaz «manny niabiesnaj». Stryžniovyja krainy Źviazu — Niamieččyna, Francyja i Italija — pieražyvajuć surjozny ekanamičny kryzys. Usim viadoma niazdolnaść hetych krain da refarmavańnia sacyjalnych system dziela vyrašeńnia prablem biespracoŭja dy stareńnia nasielnictva. Časam zdajecca, što zachodnieeŭrapiejskija hramadztvy zasnuli niedzie ŭ 60-ch hadach padčas ekanamičnaha bumu i klasavych bitvaŭ dy pračnulisia ŭ pačatku XXI st. sa starym naboram lavackich idealistyčnych dohmaŭ, nieprydatnych dla siońniašniaha hlabalizavanaha śvietu. Pra plany Źviazu stać samaj dynamičnaj ekanamičnaj supolnaściu da 2010 h. (tak zvany «Lisabonski pratakoł») nichto ŭžo surjozna nia zhadvaje. Idealahičnaja zašoranaść dy niedaacenka važnaści ekanamičnych prablem buduć rabić Eŭropu ŭsio bolej adstałym rehijonam u kankurentnaj baraćbie sa Złučanymi Štatami dy Azijaj. Adstavańnie Eŭropy ŭ tempach rostu ekanomiki ŭ chutkim časie adabjecca i na sacyjalnym stanoviščy dy biudžecie Źviazu. U hetych umovach novym siabram naŭrad ci varta budzie raźličvać na hruntoŭnuju finansavuju dapamohu z Bruselu, jakaja ŭ minułym pastaviła na nohi hišpancaŭ dy irlandcaŭ.
Akramia taho, sacyjalistyčnaja aryjentavanaść zachodnieeŭrapiejcaŭ (słova «liberał» u sensie ekanamičnych pohladaŭ usprymajecca šmat dzie ŭ Zachodniaj Eŭropie jak łajanka) moža pryvieści da niepasrednaha sutyknieńnia intaresaŭ Zachadu i Ŭschodu. Tak, niezadavolenaść zachodnikaŭ vyklikaje liberalnaja padatkovaja palityka krain-kandydatak. Značna nižejšyja padatki na ŭschodzie Eŭropy robiać hety rehijon bolš pryvabnym dla zachodnieeŭrapiejskich pradpryjemstvaŭ, što vylivajecca ŭ ekspart pracoŭnych miescaŭ i źmianšeńnie pastupleńniaŭ u zachodnieeŭrapiejskija biudžety. Ale zamiest taho kab samim źnižać padatki, niemcy i francuzy patrabujuć ad uschodnieeŭrapiejcaŭ (zrešty, jak i ŭ Irlandyi) spynieńnia «padatkovaha dempinhu», a ŭ advarotnym vypadku pahražajuć pierahledzieć plany dapamohi Ŭschodu. Viadoma taksama, što hramadzianie krain-kandydatak nie adrazu atrymajuć dostup da pracoŭnych rynkaŭ Zachodniaje Eŭropy. I heta tolki pačatak. Baraćba suprać pieraraźmierkavańnia pracoŭnych miescaŭ jašče tolki nabiraje abaroty i moža pryvieści da ŭsio novych abmiežavańniaŭ dla ruchu kapitału i pracy ŭ miežach Źviazu.
Druhi varty zhadki aspekt — zamiežnaja palityka. Nie źjaŭlajecca tajamnicaj, što zamiežnapalityčnaja aryjentacyja našych susiedziaŭ trochi adroźnivajecca ad francuskaj i niamieckaj. Uschodnieeŭrapiejcy zastajucca viernymi stratehičnamu partnerstvu sa Złučanymi Štatami, u toj čas jak francuzy i niemcy raspracoŭvajuć plany strymlivańnia amerykanskaha daminavańnia. Kab pakinuć za Francyjaj, Niamieččynaj dy ich adnadumcami vyrašalny ŭpłyŭ na zamiežnyja pryjarytety Źviazu, prajekt novaje eŭrapiejskaje Kanstytucyi praduhledžvaje «supolnuju zamiežnuju palityku» i admienu pryncypu «adna kraina — adzin hołas» na karyść praparcyjnaha pradstaŭnictva ŭ zamiežnapalityčnych orhanach. Zališnie i kazać, što taki raskład nie pakidaje ŭschodnieeŭrapiejskim krainam nijakich šancaŭ na niezaležnuju zamiežnuju pazycyju (pieršaj heta zrazumieła Polšča, jakaja pakul nie pryniała prajektu). Usie pamiatajuć kamentar francuskaha prezydenta Žaka Šyraka na padtrymku ŭschodnieeŭrapiejcami amerykanskaje vajennaje aperacyi ŭ Iraku: maŭlaŭ, «uschodnieeŭrapiejskija krainy stracili dobruju nahodu pramaŭčać». Kolki takich «nahod pramaŭčać» źjavicca ŭ budučyni, možna tolki zdahadvacca.
Narešcie, etničny čyńnik. Adnoj z samych balučych prablem Źviazu zastajecca pavolnaja intehracyja musulmanskaj mienšaści. Na siońniašni momant u Źviazie žyvie kala piatnaccaci miljonaŭ musulman. Ich kolkaść budzie ŭvieś čas raści dziakujučy vialikim tempam naradžalnaści. Samo pa sabie heta nie było b biadoj, kali b tolki alžyrcy ŭ Paryžy ci turki ŭ Berlinie adčuvali siabie hramadzianami Eŭropy. Adnak musulmanskija mienšaści nia tolki nie prymajuć eŭrapiejskich kaštoŭnaściaŭ, ale i naradžajuć u svaim asiarodździ radykalnyja isłamskija hrupoŭki ź ich nianaviściu da Zachadu i hatoŭnaściu da hvałtu. Viadoma, što terakty 11 vieraśnia ŭ Amerycy rychtavalisia žycharami Eŭropy arabskaha pachodžańnia. Eŭropa doŭhi čas prytrymlivałasia dumki, što isłamski teraryzm jaje nie datyčyć. Na žal, terakty ŭ Hišpanii prademanstravali advarotnaje. Z prablemami intehracyi musulmanskich mienšaściaŭ daviadziecca sutyknucca i ŭschodnieeŭrapiejcam. Tureckija albo marakanskija kvartały ŭ Vilni mohuć stać realnaściu. I samaje hałoŭnaje, što ŭschodnieeŭrapiejcy nia zmohuć efektyŭna procidziejničać isłamisckaj pahrozie, nia majučy ryčahoŭ samastojnaha vyznačeńnia emihracyjnaj palityki.
Praŭda, scenar dalejšaha pahłybleńnia intehracyi ŭ miežach Eŭraźviazu nie źjaŭlajecca adzina mahčymym. Plany dałučeńnia da Eŭrasupolnaści Turcyi jak paŭnapraŭnaha siabra niasuć ryzyku pieratvareńnia Źviazu ŭ «nie zusim eŭrapiejski» i «nie zusim Źviaz». Možna pradbačyć, što pamknieńni Turcyi buduć paśpiachovymi, uličvajučy stratehičnuju važnaść hetaje krainy dla Zachadu jak prykładu dla astatniaha musulmanskaha śvietu. U hetym vypadku možna prahnazavać dehradacyju Źviazu da ŭsiaho tolki supolnaści z supolnaj ekanamičnaj prastoraj dy paraj–trojkaj nadździaržaŭnych biurakratyčnych nadbudoŭ nakštałt «kamitetu achovy pomnikaŭ eŭrapiejskaje dy azijackaje daŭniny».
Ale ž i ŭ takim «druzłym» Źviazie, i ŭ mahčymaj «Federacyi antyamerykanskich narodaŭ Eŭropy» Biełarusi rabić niama čaho. Dla nas najvažniejšym źjaŭlajecca ekanamičnaje supracoŭnictva z Eŭropaj, a dziela hetaha, jak pakazvaje prykład Švajcaryi, Narvehii i Iślandyi, ustupać u Źviaz nieabaviazkova. Samaj zručnaj formaj supracoŭnictva sa Źviazam budzie asacyjavanaje členstva ŭ supolnaj ekanamičnaj prastory. Dasiahnuć takoha statusu Biełarusi budzie značna praściej i, bolš za toje, vyhadniej, bo Zachodniaja Eŭropa budzie zaachvočvać svaich uschodnich susiedziaŭ rabić vybar na karyść mienavita «miakkaha siabroŭstva». Pryjšoŭ čas zrazumieć, što «viartańnie Biełarusi ŭ Eŭropu» i «ŭstupleńnie Biełarusi ŭ Eŭraźviaz jak paŭnapraŭnaha člena» — nia tojesnyja paniaćci.
Što ž da stratehičnych intaresaŭ Biełarusi ŭ halinie biaśpieki, to jany mohuć być zabiaśpiečany tolki siabroŭstvam u NATO. NATO na siońniašni momant — adzinaja vajskova-palityčnaja struktura ŭ Paŭnočnym paŭšarji, zdolnaja dać adekvatnyja adkazy na vykliki mižnarodnaha teraryzmu i pry nieabchodnaści abaranić biełaruskuju niezaležnaść. Niezdarma samyja «prasunutyja» ŭschodnieeŭrapiejskija krainy Vyšahradzkaje hrupy (Polšča, Čechija i Vuhorščyna) najpierš ustupili ŭ NATO, a potym užo i ŭ Źviaz. Biełaruski šlach u NATO da stratehičnaha partnerstva sa Złučanymi Štatami budzie doŭhim i ciarnistym, uličvajučy ciapierašni režym dy savieckaje pachodžańnie biełaruskaje namenklaturnaje elity. Ale ž my hety šlach projdziem. A pra mety, jak i kudy iści, varta razmaŭlać užo siońnia, tym bolš što čakać źmien u Biełarusi zastałosia ŭžo niadoŭha.
Siaržuk Vinahradaŭ
Što zapisana aficyjnaj pryčynaj śmierci adzinaha syna Jarmošynaj?8
Kamientary