Зямляк з Парыжу
У чацьвер у Скарынаўскім цэнтры адбыўся круглы стол “Ежы Гедройц і Беларусь”, задуманы як сымбалічнае вяртаньне Ежы Гедройца на радзіму ў Менск, дзе ён зрабіў калісьці свае першыя крокі, прачытаў першыя кніжкі і ўпершыню задумаўся пра сваё жыцьцёвае прызначэньне.
Пра тую эпоху ў ягоным жыцьці цяпер мала што вядома. Гедройц не лічыў неабходным клапаціцца пра будучыя біяграфіі. Захаваліся зьвесткі, што ягоны дзед вымушаны быў прадаць радавы фальварак недалёка ад Сьмілавічаў, а бацька працаваў у Менску аптэкарам. Балюча менчукам, што ніводная з вуліцаў, дзе ён бегаў дзіцем, не завецца цяпер ягоным імем! Прытым што Літва даўно ўжо абвясьціла Гедройца сваім ганаровым грамадзянінам, зважаючы проста на прысутнасьць літоўскае крыві ў жылах ягоных продкаў.
Гедройц першым з замежнікаў узьняў пытаньне пра незалежнасьць Беларусі. Ён дапамагаў нашым навукоўцам. Выдаваў часопіс, у якім знаходзілася месца для беларускай праблематыкі. У сваіх ліставаньнях запладніў беларускіх інтэлектуалаў ідэямі і праектамі, якіх з гакам хопіць на наступныя 20 гадоў. А ў цяжкую хвіліну, калі Беларускі ліцэй у Гайнаўцы цярпеў ад нястачы сродкаў, якіх бракавала нават на ацяпленьне, ён выплаціў 15 тыс. франкаў з сваёй уласнае кішэні і нават не хацеў слухаць словы падзякі.
Пра ўсё гэта багата гаварылася падчас канфэрэнцыі. Значна менш гаварылася пра тое, што Ежы Гедройц не пасьпеў для нас зрабіць, хоць і намагаўся. Гэтую тэму закрануў хіба толькі Алесь Анціпенка, дырэктар Беларускага калегіюму. Менавіта ён нагадаў прысутным пра прынцып неідэалягізаванага мысьленьня – гэты нарожны камень Гедройцавага сьветапогляду. Неідэалягізаванасьць і абсалютная сумленнасьць дазваляла яму свабодна крытыкаваць кожны рэжым і кожны ўрад. Для яго не было ворагаў і хаўрусьнікаў; ён глядзеў на ўсё аднымі вачыма і бачыў праўду, якой бы балючай гэтая праўда ні была. Ён быў бескампрамісны і ў гэтым сэнсе апалітычны; бо палітыка – гэта мастацтва магчымага. Нехта ўзгадваў, як у 1989 г., калі паўсталі славутыя дамоўленасьці “круглага стала”, што адчынілі польскай “Салідарнасьці” дарогу да ўлады, Ежы Гедройц жорстка крытыкаваў сваіх сябраў-лібэралаў за кампраміс з камуністамі. Гэты чалавек заўжды марыў пра немагчымае, і акурат немагчымае дзіўным чынам збывалася. Мы ж марым толькі пра магчымае, напрыклад – пра помнік Ежы Гедройцу недалёка ад “вул.Гедройца”. Гэткага помніка мы напэўна дачакаем.
Андрэй Жулевіч
