Два тыдні таму ў нататках «Шкарпэткі для галоўнага» я абяцаў падрабязней распавесці пра ралі журналістаў Еўропы, што адбыліся ў кастрычніку 1989 года ў Польшчы.
Ні я, ні Слава Дубінка, які не меў правоў кіроўцы і выконваў ролю фоталетапісца, не былі ні аўтагоншчыкамі, ні ўвогуле спартовымі людзьмі, аніякага, нават аматарскага, уяўлення пра ралі не мелі.
Але калі даімчалі з Варшавы да Жэшува, дзе на 17 гадзін быў прызначаны агульны збор, і па радыё прагучаў адпаведны сігнал, я сказаў Славе: «Мабыць, гэта і ёсць ралі – хвіліна ў хвіліну…»
За рулём «Волгі». Фота з архіва аўтара.
Каля той самай «Волгі». Фота з архіва аўтара.
Фота з архіва аўтара.
Вячаслаў Дубінка. Фота з архіва аўтара.
Паляк, што рэгістраваў удзельнікаў, узняў да гары вялікі палец, а потым пахітаў галавой: «Бач ты, на «Волзе» прыехалі… А дзе шлёмы?!»…
Я ведаў, што трэба мець шлёмы, аднак пакінуў іх у Мінску. Спужаўся, каб з імі нічога не здарылася – так неахвотна пазычыў іх знаёмы аўтагоншчык. І вось цяпер над намі навісла пагроза адхілення ад спаборніцтваў…
Бліжэй да ночы пад’ехалі журналісты з тальяцінскай шматтыражкі. Хлопцы сціплыя і чулыя, адразу пачалі спачуваць нам. Дасталі мы бутэльку «Белавежскай», шматок сала, цыбуліны, яшчэ сёе-тое з часова пакінутай радзімы, сядзім з тальяцінскімі хлопцамі, добра сядзім, чакаем яшчэ маскоўцаў з часопісу «За рулём»…
З’явіліся апоўначы – маладыя, амбіцыйна вяртлявыя, і адразу ў камандзірскі тон: «Почему без шлёмов?». Высветлілася, што адзін з іх ўзначальвае так званую «команду СССР», у якую быццам уваходзім і мы.
Вось тут Слава і пачаў размаўляць з імі на роднай мове. «Навошта так?», – спытаўся я, калі ўсе разышліся. Слава неяк сумна паглядзеў на мяне: «А хай не лічаць беларускую мову «плохой русской»…». І дадаў: «Што, табе падабалася, як яны з намі размаўляюць?»
І сапраўды: адмовіліся ад «Белавежскай» і без усялякіх добрых пажаданняў на ноч загадалі заўтра з раніцы ехаць «в разведку» па першаму этапу спаборніцтваў, 350 кілометраў у адзін бок.
Інакш не дадуць камандзіровачных і паведамяць аб нашых паводзінах кіраўніцтву ў Маскве. Як кіроўца, я адмовіўся. Заўтрашні дзень быў вольны, палякі абяцалі цікавейшыя экскурсіі. Якая «разведка»? Ды і навошта?…
«Вам что, не дорога честь команды?» – «Не-а…» – «Может, и честь страны не дорога?» – «Не-а… Мы не спортсмены, проедем, как сможем…»
Заўважу: ніякіх «команд» у тых спаборніцтвах не было, кожны змагаўся, ці проста руліў, як мог, сам за сябе. Прычым тут «честь страны»?
Слаўка ледзь утрымліваўся ад рогату, слухаючы гэты «дыялог». Мяне таксама душыў смех з таго, як чырванеў, нібыта грэбень у пеўня, твар «капитана команды». Ды непатрэбны нам твае грошы, унь, уся «Волга» будучымі «грашыма» набіта – рознымі бэбахамі на продаж.
І ўсё ж па-сапраўднаму хваляваліся мы, калі вярнуліся з экскурсіі, а іх яшчэ не было.
Урэшце рэшт з’явіліся – з перавязанымі галовамі, кульгаючы і падтрымліваючы адзін аднаго… А назаўтра з’ехалі паціху ў Маскву, хаваючыся ад ветру за прарэзаным, як у танку, лістом фанеры замест шкла. Шкада іх было. Але ж засталіся нам ад іх два шлёма…
Ажно два тыдні кружыліся мы па доўгіх этапах, коўзаліся па Татрах, выконвалі розныя «змейкі»… На нейкі дзень я заўважыў, што трымаем 3-е месца. І завяло…
Апошнім было спаборніцтва пад назвай «горная хуткасць». Дасюль, мабыць, плыве між вяршынямі пах прыпечанай гумы. Але – «II miejsce w klasie V»!
Ззаду засталіся «Сааб», два «Мерседеса» і адзін «Ніссан». Зрэшты, іншых, акрамя яшчэ аднаго «Сааба» і нашай «Волгі», у тым «V klasie» і не было.
А вось тальяцінцам не пашанцавала: іх родная «дзевятка» некалькі разоў псавалася. У выніку шостае месца…
Як зараз бачу сумныя вочы Мікалая, заўзятага гоншчыка, калі на ўганараванні, што адбылося напрыканцы, вярнуўся ён да стала з прызам – спартовай сумкай з нейкай тонкай хімічнай тканіны, выявай драпежнай звярыны і надпісам PUMA. Я працягнуў яму свой прыз: «Мяняемся?»
Гэта быў цудоўны, неверагодна бліскучы нямецкі шлём.
…«Вось шлёма!, – усклікнуў знаёмы аўтагоншчык ўжо ў Мінску, – Ведаеш, колькі ён тут каштуе? 400, а, мо, і ўсе 500 даляраў!»
Вядома, я засумаваў. Адно супакойвала: не адзін я шлёма, унь, і Слаўка свае бэбахі так і не прадаў…
Не, немагчыма забыцца на тое, як ірванулі мы з-пад Жэшува ў Кракаў да знаёмага, еўрапейскай вядомасці, археолага Казіміра Гадлоўскага, бацька якога згінуў у Катыні; як нечакана апынуліся на званай ім вячэры ў гонар двух аўстрыйскіх калегаў; як, седзячы ў пацёртых джынсах побач з імі і рэктарам Ягелонскага універсітэту, апранутымі ў фракі, пад’ядалі адзіную на той вячэры грэчневую кашу, закусваючы вогнепадобны крупнік — Казік усё падліваў і падліваў яго нам пад круглым дубовым сталом…
Як ужо на радзіме заблудзіліся ў цемры і з перакрыжавання, на якое прывёў гразкі аб’езд, памкнуліся праз дождж па пустой вузкай бятонцы, пакуль не ўпёрліся ў зялёныя металічныя вароты з чырвонымі зоркамі па баках.
Я выключыў рухавік, адчыніў акно… І тут мы пабачылі нейкую постаць у накінутым на галаву меху, што рабіла яе падобнай да ўваскросшых вобразаў Сярэднявечча.
З-пад меха бліскануў казырок. «Што гэта? Дзе мы?» – «Што-што, дзе-дзе… Усё, прыехалі. Застава гэта. Канец Савецкага Саюза…»
…Няма ўжо Славы, няма Казіка, няма той Польшчы… І Савецкага Саюза няма. Разам з ягонымі «командамі»… Засталася толькі падраная звонку спартовая сумка PUMA, у якой я цягаю бульбу з Камароўскага рынку.
