Rasieja ŭ filmie dzikaja, abyjakavaja, zdradlivaja. I niazdolnaja isnavać biaz mocnaje ŭłady — heta i była palityčnaja zamova Kramla.
Vykanać zamovu Kramlu ŭziałasia studyja «Try T» Mikity Michałkova. Adnak laŭreat Oskaru, zaniaty ŭłasnymi prajektami, zastaŭsia ŭ roli pradusara. Režysuru daručyŭ svajmu siabru Ŭładzimieru Chacinienku («Musulmanin», «Pahibiel imperyi»). Zdymki karciny pavodle scenaru Aryfa Alijeva («Kaŭkaski pałonny», «Manhoł») byli ažyćcioŭlenyja za 100 dzion u Maskvie, Vybarhu, Prazie, Rymie i Biełarusi. Na pres‑kanferencyi režyser acaniŭ biudžet filmu pryblizna na 12 młn dalaraŭ. I paškadavaŭ: «Pry Stalinu nam dali b bolej».
Kolki kaštavaŭ film napraŭdu — nieviadoma, nichto z «Try T» nie pryznajecca. Adzina dakładna viadomuju sumu — kala 4 młn dalaraŭ — skłała achviaravańnie pryvatnaha sponsara, aliharcha Viktara Vieksielbierha (jon u svaim časie vykupiŭ dla Rasiei šedeŭr juvelirnaha mastactva Faberže, vielikodnaje jajka carskaje siamji).
Film stvaraŭsia ŭ atmasfery sapraŭdnaje dziaržaŭnaje tajamnicy. Šeptam havaryłasia pra jaho antypolski charaktar, tym bolš, što antypatyja da Polščy stałasia idealahičnym padmurkam imperyi Pucina.
Pieršy pakaz u maskoŭskim kinateatry «Oktiabŕ» raźviejaŭ bojaź ksenafobskich uchiłaŭ. Chacinienka źniaŭ pryhodnicki film z vyraznym pavučalnym pasłańniem: razład rujnuje, zhoda i pravasłaŭnaja viera budujuć ajčynu.
Pałovu 140‑chvilinnaha filmu zajmajuć dvuboi i bojki, šturm krepaści i sutyknieńni vojskaŭ. Ale ad pačatku XVII st. na Rasieju napadali švedy, hiermancy, a palaki navat abłažyli Kreml — było z kim i za što vajavać. Dzieja adbyvajecca pa śmierci Barysa Hadunova (1605 h.), tron zajmaje čarhovy samazvaniec, pasadžany polskimi mahnatami i častkaju bajaraŭ. Pošum kryłaŭ husarskaha vojska ŭ pieršaj scenie, nadpisy tłumačać toje, što nia ŭ stanie pakazać kamera : «Prajšli jašče čatyry hady, Ruś usio nia maje centralizavanaje ŭłady».
Dzieja filmu skančajecca napiaredadni vybaraŭ Michaiła Ramanava carom (1613 h.). Histaryčnyja asoby, płoskija, by plakaty, dziejuć na druhim planie: Iłžedźmitry ładzić maśleničnyja hulańni, kniaź Pažarski navučaje patryjatyzmu. U centry znachodzicca historyja kachańnia syna carskaha cieśli Andrejki (Piotar Kisłaŭ) da dački Hadunova Ksieni (Vijaleta Davydoŭskaja). Historyja ramantyčnaja, zasnavanaja na niekalkich viadomych rasiejskich mitach. Andrejka z burłakami ciahnie karabiel, stvarajučy kinaŭvasableńnie karciny Repina «Burłaki na Vołzie». Hodnaja j samotnaja Ksienia nahadvaje Alonušku z pałatna Vaśniacova.
Fabuła nasyčanaja cytatami z historyi. Starac‑stoŭpnik nibyta žyŭcom vyjšaŭ z žycij pravasłaŭnych śviatych, abarvancy narodnaha apałčeńnia spałučajuć spryt Ivana‑durnia z advahaju čyrvonaha kamandzira Čapajeva. Karaciej, rasiejcam nahadvajuć ichnyja ulubionyja archietypy.
Nad stanam polskich rubakaŭ łunaje polskaja mova daloka nia Reja i Kachanoŭskaha: «Kurwa, kurwa, kurwa mac'!». Režyser tłumačyć toje pryncypam: rasiejcy taksama nie havorać pa‑starasłaviansku (matu, adnak, z ekranu nie čuvać).
Hałoŭnaha admoŭnaha piersanaža — palaka, ambitnaha hietmana, jaki maryć pra rasiejski tron, zhraŭ Michał Žabroŭski. Hofmanaŭski symbal polskaha rycarstva ŭžo ŭ pieršaj scenie zabivaje maci Andrejki. U nastupnaj ratuje Ksieniu, dačku Hadunova. Choča schilić pryhažuniu da pryniaćcia katalictva i, staŭšy jaje zakonnym mužam, pravić ad Smalensku da Ŭrału.
«Parekamendavaŭ Žabroŭskaha Chacinienku ja, tłumačačy, što kali ŭžo palak musić być lichim, dyk niachaj budzie, prynamsi, pieknym», — Kšyštaf Zanusi, znachodziačysia ŭ Maskvie, trapiŭ na premjeru kalehi j vysoka acaniŭ hulniu Žabroŭskaha. — «U jahonaj interpretacyi prydumany admoŭny charaktar vyrastaje da trahičnaje postaci. Adčuvajecca, što jon imkniecca da niečaha bolšaha, čymsia ŭłada. Kachaje žančynu, jakoj nikoli nie dabjecca».
Najstrašniejšy vorah Rasiei nie biare, adnak, u ruki ani šabli, ani naža, tolki vysyłaje misijanera‑iezuita. I chacia režyser hanarycca, što rolu rymskaha kardynała zhadziŭsia zhrać Habryel Ferceci, lehiendarny aktor Antanijoni, u scenach ź jahonym udziełam, badaj, nie pakłapacilisia pra vonkavuju palitkarektnaść — Rym heta zło.
Svaich u filmie taksama nie škadavali. Śmielčaku, jaki złaśliva kamentuje dziejańni ŭłady, vartavyja adrazajuć jazyk. U scenie łupcoŭki Andrejki prymajucca zakłady, ci pieražyvie jon ekzekucyju.
Rasieja ŭ filmie dzikaja, abyjakavaja, zdradlivaja. Tolki kniaź Pažarski zdolny pierakanać suajčyńnikaŭ, što ajčyna ŭ niebiaśpiecy. Iznoŭ ža — biez ułady, jakaja navučyć, jak žyć, ani ruš!
Ale navučany rasiejec robicca niepieramožnym. Zrobić harmatu z skury i pacelić ź jaje prosta ŭ parachoŭniu niepryjaciela. Rasiejski spryt adoleje zamiežnuju techniku.
Filmu harantavanyja dobryja kasavyja zbory. Mocnym bokam bajevika stali taksama daścipnyja dyjalohi i zorki, što hrajuć roli druhoha planu. Alaksandar Bałujeŭ i Daniła Śpivakoŭski spałučajuć rafinavanuju žorstkaść z šalmoŭskim ahieńčykam, Dastajeŭskaha ź Ilfam i Piatrovym.
Rasiejskaja presa pryniała film ź ironijaj. Vyśmiejała palityčnuju zamovu, namalavany vobraz ułady. Kpiać z symbalu Rasiei — biełaha adnaroha, a matyvy fentezi nazyvajuć «fasfarescyrujučym anachranizmam».
***
Ad pierakładčyka. Film Chacinienki ŭjaŭlaje saboj žyvy kantrast ź filmam Andžeja Vajdy «Katyń», premjera jakoha adbyłasia ŭ Polščy ŭ minułym miesiacy. Tam niama palityčnaje zamovy, zatoje jość stanoŭčyja hieroi rasiejcy, što ratujuć hieroja stužki. Sproba prymireńnia, praciahnutaja ruka — i specyfičny adkaz z Maskvy. Charakterna, što «1612» demanstrujecca ŭ Miensku synchronna z Maskvoj, a voś «Katyń», film našmat bolš humanistyčny, zdajecca, nia maje šancaŭ trapić u biełaruski prakat.
1612: Chroniki Smutnaha času
1612: Chroniki Smutnaha času (1612: Chroniki Smutnoho vriemieni)
Rasieja, 2007, kalarovy, 175 chv.
Režyser: Uładzimier Chacinienka
Roli vykonvajuć: Piotr Kisłoŭ, Vijaleta Davydoŭskaja, Artur Smaljaninaŭ, Michaił Parečankaŭ, Marat Bašaraŭ, Habryel Fercety, Alaksandar Bałujeŭ, Valer Załatuchin
Žanr: Historyka-fantazijnyja pryhody pavodle scenaru j knihi Aryfa Alijeva
Adznaka: 3,5 (z 10)
Chłopčyk‑chałop Andrej zakachaŭsia ŭ careŭnu Ksieniu Hadunovu. U časy biazładździa jon vydaje siabie za hišpanskaha idalha, ratuje Ksieniu i krainu ad «polska‑litoŭskich» akupantaŭ — i ledźvie nia robicca carom…
Susiedzi specyjalna vypuścili karcinu da 4 listapada, kali ŭ Rasiei śviatkujuć pravał pieršaje sproby intehracyi. Stužka vielmi pasuje da rasiejskich vybaraŭ, bo padkreślivaje: usie niahody ŭ krainie ad taho, što «cara niama».
Stužka musiła stvarać novy rasiejski mit, kab apraŭdać kanfrantacyju Rasiei z Zachadam — i «rastłumačyć sens novaha śviata». «1612» śviedčyć pra adsutnaść rasiejskaj mitalohii — i adsutnaść dla jaje hruntu.
Zamiest pahroźlivaha epasu «pra ruski narod i drennych interventaŭ» (bolšuju častku jakich składali lićviny) — pryščavyja padletkavyja fantazii na ŭzroŭni 20‑j seryi 30‑ha«Vaŭkadava». «1612» kradzie majomaść u «Chronik Narnii», «Carstva Niabiosnaha», «Pirataŭ Karybskaha mora» — ale nie ŭ kania korm.
U kadry dakučliva švendajecca adnaroh, miortvy hišpaniec daje ŭroki, a bialavy starac (Valer Załatuchin) — praročyć ksiandzu‑akupantu kiepskuju budučyniu (kali jon nie adpuścić barady j nie načepić na puza vializny kryž).
Stužka sprabuje pahulać u avanturu (jak zdarajecca ŭ pačesnych pryhodnickich filmach) — ale ŭvieś čas źbivajecca na tandetny dziaržaŭnicki patas, jakomu sama nia vieryć. Uładalubny rymski Papa, mudry ruski narod (u asobie pramoŭcaŭ z natoŭpu), hieroj — «burłak na Vołzie», tataryn‑patryjot… Ani charaktaraŭ, ani raźvićcia — sucelnyja idealahičnyja kliše skarahavorkaj, vartyja telenavinaŭ i Kramloŭskaha pałacu. Nat niaščasny adnaroh — jak padkreślivaje sajt stužki — hieraldyčny znak maskoŭskich uładaroŭ.
Z namiokaŭ na historyju — husary z kryłami (jakich nazyvajuć vyklučna lachami), harmaty, zabytyja stroi — ale šmatpakutnaja «Naścia Słuckaja» — na tle karciny «1612» vyhladaje viaršyniaju realizmu.
Niebłahi režyser Chacinienka, aŭtar «Makarava» i «Lusterka dla hieroja», jaki zhadziŭsia na zakaznuju chałturu, u filmie adsutničaje. Zatoje jość patryjatyčnaja studyja «Try T» Mikity Michałkova. «1612» — heta studyjny «Stacki daradca» dla maładziovaj rasiejskaj aŭdytoryi. Hlamurna‑reklamny, miortvy j eklektyčny.
Film upotajki zdymaŭsia ŭ Biełarusi. U masoŭkach udzielničali biełaruskija mieścičy. Praz trysta hadoŭ jany adpomścili za svaich vyhnanych z Maskvy prodkaŭ, źniaŭšysia ŭ «patryjatyčnaj» rasiejskaj karcinie — nastolki nudnaj i nikčemnaj, što hladzieć jaje niemahčyma.
Ciapier čytajuć
18‑hadovaha chłopca abvinavacili ŭ admaŭleńni hienacydu biełaruskaha naroda7
Kamientary