Hajna: tut lažać dva hieroi Aršanskaj bitvy FOTA

Na 500-ja ŭhodki Aršanskaj bitvy.

U 1975 hodzie, na pačatku vieraśnia, nas, navučencaŭ Minskaha architekturna-budaŭničaha technikuma, adpravili na ŭborku bulby. U pryvatnaści našuju hrupu — pad Łahojsk, u viosku Hajna. Miescaznažodžańnie vioski nadzvyčaj pryhožaje — «Biełaruskaja Šviejcaryja»: jary i pahorki. Raźmiaścili nas pa viaskovych chatach: dzie pa dva, a dzie i pa try čałavieki. Paśla zasialeńnia sabralisia ŭ centry vioski, i ŭsie pačali chvalić svajo miesca zasialeńnia: «U našaj babki jość televizar!»— kaža Hala Sazonava. «Fihnia vaš televizar! A ŭ našaj babki — ceły cebar samahonki pad łožkam!» — chvalicca adnahrupnik, ź jakim ja zasialiŭsia razam.

Dyk voś

u centry vioski byli ci to niejkija ruiny, ci to viaskovaja zvałka — usio zarasło krapivoj, dziadoŭnikam, čartapałocham dy čarnobylem.

Hetaja žachlivaja karcina była bačnaja i z vakon našaj chaty.

— A čamu nichto nie prybiraje hetaje śmiećcie ŭ centry vioski?—pytaju ŭ haspadyni.

— Heta — ruiny našaha kaścioła. Razburany ŭ apošniuju vajnu.

Jak ja zrazumieŭ, da razbureńnia kaścioła mieli dačynieńnie partyzany, ale ž heta była vajna. U niemcaŭ, nibyta, byŭ tut aporny punkt.

Ździviła mianie tady adna akaličnaść. U tyja hady nam usim ubivali ŭ hałavu: katalik jość palak. A tut mnie apaviadajuć, što pad čas vajny haspadynia i jaje dačka chadzili ŭ kaścioł Sv. Aleny i Symona ŭ Minsku, i nabaženstva tam pry niemcach viałosia na biełaruskaj movie. Jany majuć takija malitoŭniki i ciapier (1975 h).

Paśla skančeńnia technikuma pa «usiesajuznym» raźmierkavańni ja trapiŭ na 15 hadoŭ u h. Vientśpiłs (Łatvija), pracavaŭ prarabam i načalnikam učastka, vučyŭsia viačernie ŭ Ryžskim politechničnym instytucie. Nie da krajaznaŭstva było!

U 1993-m, choć i zdaŭ ispyty pa łatyšskaj movie, adnak nie schacieŭ być emihrantam, viarnuŭsia dadomu, u Hłybokaje. Pracy pa śpiecyjalnaści znajści nie moh… A ja dumaŭ, što z maim reziume ŭ pracoŭnaj knižcy (inžynier hieadezist, majstar, prarab, načalnik učastka) i tuzinam udziačnaściaŭ, zapisanych tam — znajdu pracu biez prablemaŭ. Adnak, nie!

Na kožnym pradpryjemstvie adzieł kadraŭ kazaŭ: «Tak, nam patrebny majstar». I štoraz mnie zadavali adno i toje pytańnie: «Skrabatun? Hetaj toj, što piša ŭ rajoncy pra historyju Hłybokaha?»

— Tak.

— Čytali… My vam patelefanujem.

Ale nichto nie telefanavaŭ… I ja zrazumieŭ, što takich «razumnych» na pracu nie toje što majstram, navat hruzčykam ci dvornikam nie voźmuć. Zastavałasia žyć tolki za vypadkovyja zarobki. Adnojčy hłybocki muziej zamoviŭ u mianie mapu Hłybokaha na 1930 h. (to bok za «polskim časam»). Čarcić mapy ja lubiŭ. Adnu takuju načarciŭ dla Hłybockaha rajpaliŭzbyta jašče ŭ 1975-m, dzie pad čas vakacyjaŭ padpracoŭvaŭ hruzčykam. Visieła jana na ścianie kantory i kiroŭcy, jakija vazili paliva, viedali kudy jechać. Dyk pryjechali hłybockija milicyjanty — kanfiskavali! Sakretna! A ja tuju mapu namalavaŭ pa pamiaci, bo abyšoŭ i abjechaŭ na rovary ŭsio Hłybokaje: zapaminaŭ vizualna ŭsie adlehłaści, praporcyi i źviliny vulicaŭ. Čarciŭ, zapluščvaŭ vočy i prakručvaŭ u pamiaci vizualna ŭsie adlehłaści i pavaroty… Potym, praz kolki hadoŭ, jak usio «rassakrecili» i ja ŭbačyŭ mapu Hłybokaha na pošcie nie mnoju nakreślenuju i z masštabam, to ja byŭ u šoku — adzin u adzin!

Ź vialikim entuzijazmam uziaŭsia ja składać dla muzieja mapu z polskimi nazvami vulic. A ja ich viedaŭ ź dziacinstva, jak z carskimi, tak i z polskimi — susied 1907 h.n. apaviadaŭ. Adnak, jak ža nazyvałasia za «polskim časam» vulica Majakoŭskaha? Chalera! Treba kahości zapytacca! Paraili mnie spadaryniu Hannu Kazłoŭskuju, jakaja i žyvie na toj vulicy. Zavitaŭ!

— Majakoŭskaha? Poniatovskieho!— u polskim vymaŭleńni paviedamlaje sp-nia Kazłoŭskaja.

I tut jana adčyniaje kufar i dastaje «plan» sa svaim ziamielnym nadziełam, kuplenym za hrošy, što jaje braty zarabili ŭ Šviejcaryi.

Čyrvonyja piačatki «miasta Hłembokie», podpisy kamornikaŭ i architektara… Baču nazovy tahačasnych vulicaŭ: Radziviłovska (ciapier Kirava), Himnazijalna (častka siońniašniaj vuł. Dziaržynskaha), Krulevska (Karaleŭskaja, ale chiba što ad nazvy stancyi Kruleŭščyna)… Navat nie padazravaŭ, što siońniašniaja vulica Dziaržynskaha pry palakach isnavała, ale ž — «plan»…

— Pa polsku čytaješ?— pytaje Hanna Kazłoŭskaja.

— Čytaju, ale na asnovie viedańnia biełaruskaj movy. Kali słova nie zrazumiełaje — zahladvaju ŭ słoŭnik.

— To biary, daru! Ksiondz niekali zahadaŭ ačyścić haryšča kaścioła ad starych knih — ich razdavali na raspałku piečaŭ. I ja ŭziała, ale pakłała ŭ kufar…

Tytulnaha lista ŭ knizie nie było i nieviadoma chto jaje aŭtar. Pieršaja ja ž acalełaja staronka pačynajecca zahałoŭkam «Opisanie powiatu Borysowskiego».

Doma pačaŭ hartać staruju, pakrytuju pacinaj časoŭ, knihu. Jana nie toje što całkam polskamoŭnaja. Jość cełyja teksty (prymaŭki, narodnyja pieśni) pa-biełarusku, ale polskaj łacinkaj.

U raździele «Kościoły rzymsko-katolickie», u temie Hajeński (kaścioł) čytaju taki tekst: «Parafijalny kaścioł naležyć da histaryčnych pomnikaŭ u kraju.

Heta adzin ź siami kaściołaŭ, jakija Uładzisłaŭ Jahajła zakłaŭ u prasoŭvańni viery śviatoj na Litvie.

Fundacyju kaścioła ŭ Hajnie našy chranikiory, a mienavita Stryjkoŭski, Bielski, Miechavita nazyvajuć pad 1387 hodam. Kromier adnosić da 1386. Pieršapačatkova jon byŝ pabudavany z dreva i kolki viakoŭ prastajaŭ. Zasnavanaja parafija adrazu nie była značnaj, ale ŭ chutkim časie stałasia bahataj. Tamu što

Alaksandr Vitaŭt v(jaliki) k(niaź) lit(oŭski) da fundušu Uładzisłava Jahajły dadaŭ značny majontak, zvany Kacieli.

U chutkim časie novy vypadak uśvienciŭ pamiać śviatyni i pavialičyŭ funduš probaščaŭ.

U 1514 hodzie pa bitvie pad Oršaj, Žyhimont I z Barysava pryjšoŭ da Hajny, jak najbližejšajha kaścioła, dla składańnia Bohu ŭdziačnaści, z vojskam, z vysokimi panami i pałonnymi. Try dni karol tut adpačyvaŭ i adbyvaŭ žałobnaje nabaženstva dy pachavańnie dvuch słuh svaich Stanisłava Aarona, i Stanisłava Niskoŭskaha, cieły jakich pryvieźli z-pad Oršy;

narešcie nadaŭ plabanii svaje karaleŭskija hrunty, praz što značna pašyryŭ raźlehłaść ziamiel i pavialičyŭ funduš kaścioła, z abaviazkam, kab u pamiać taho podźvihu probaščy štomiesiac pravili adnu imšu ab Naradžeńni Najśviaciejšaj Panny Maryi sa zhadkaj imionaŭ dvuch Stanisłavaŭ, što ŭ bitvie palehli; narešcie pakinuŭšy dary ŭ kaściole, karol padaŭsia da Vilni.

Toj pryvilej cikavy, na łatyni pisany, datavany praz Žyhimonta ŭ Hajnie 1514 hodam u niadzieli pieršaj pa feście Uzvyšeńnia Kryža Śviatoha, znachodziŭsia kolki hadoŭ u hajnaŭskim archivie. U astatnich hadach minułaha stahodździa (kniha vyjšła ŭ 1847 h,— zaŭvaha U.S.), probašč hajnaŭski ks. Tyškievič, pastanaviŭ kaścioł pieršapačatkovaj fundacyi, jaki ŭžo valiŭsia, zamianić muravanym. Zadumaŭ ab hetym ščyra, pačaŭ materyjały zavozić; ale jamu śmierć tuju čynnaść pierarvała, nastupnik jaho ks. Cydzik, zadumu svajho papiarednika vykanaŭ.

Starańniem, koštam i pracaj hetaha pabožnaha probašča, paŭstaŭ u 1789 hodzie cudoŭny muravany kaścioł u Hajnie.

Z fundušaŭ, jakija naležali da hajnaŭskaha kaścioła, majontak Kacieli byŭ jašče daŭniej na minskaj kapitule ŭziaty ŭ zvarot, a kapituła probaščam vypłaciła peŭny dachod. U 1833 hodzie ceły funduš, z hruntaŭ nadanych praz Uładzisłava Jahajłu i Žyhimonta I, i ź jurysdyki hajnaŭskaj, jakaja mieła adzinaccać chataŭ, pierajšli da skarbu. Ciapier hajnaŭskaja parafija naličvaje 5.415 dušaŭ, u štacie da 3-ha kłasa zaličanaj. U hajnaŭskim kaściole na hod jość kolki festaŭ.

Dźvie imšy čytajucca štotydzień za dušu K-zia Litoŭskaha Alaksandra Vitaŭta, što jość zapisana ŭ abaviazkach kaściolnych».

Naturalna, što časy internietu vyśvielić aŭtara knihi «Opisanie powiatu Borysowskiego» nie skadaje ciažkaściaŭ — im byŭ hraf Jaŭstach Tyškievič,

kniha vydadzienaja ŭ Vilni ŭ 1847 hodzie.

Bačyŭ sioleta ŭ Byčkach mastaka Mikołu Kupavu… — A ci viedajecie Vy, što ŭ Hajnie pad Łahojskam byli pachavanyja dva hieroi bitvy pad Oršaj?— pytaju ŭ sp. Mikoły. — Stanisłaŭ Aaron i Stanisłaŭ Niskoŭski.

— Čuŭ, i peŭna ad vas niekalki hadoŭ tamu!— kaža spadar Kupava. — Napiaredadni 500-ch uhodkaŭ Aršanskaj bitvy było b cikava daviedacca ab hetaj padziei bolš detalova.

Što ž da uhodkaŭ Aršanskaj bitvy jašče bolš za miesiac i možna padumać jak hodna ŭšanavać pamiać dvuch Stanisłavaŭ.

* * *

Uładzimir Skrabatun

krajaznaŭca, redaktar niezaležnaj haziety «Volnaje Hłybokaje», stały aŭtar NN. Žyvie ŭ Hłybokim.

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0