«Otkritije vidio sołona», vyklučeńnie Čałaha, vyhnańnie Duhina i inšyja nieviadomyja fakty z historyi dziejnaści partyi «Słavianski sabor «Biełaja Ruś»
Piša Alaksandr Kurjanovič, kandydat histaryčnych navuk, dacent.
Ciaham 1990-ch na palityčnaj arenie Biełarusi była siła, jakaja hučna zaklikała biełarusaŭ iznoŭ stać ruskimi, — aficyjna zarehistravanaja palityčnaja partyja Słavianski Sabor «Biełaja Ruś». Jana staviła hałoŭnaj metaj stvareńnie Sabornaj Rusi — dziaržavy, jakaja musiła achapić terytoryi Biełarusi, Ukrainy, Rasii, a taksama poŭnač Kazachstana. I pieršym krokam pavinna była stać intehracyja Biełarusi i Rasii.
Raskryć šmatlikija aśpiekty isnavańnia i dziejnaści antybiełaruskaj, pa sutnaści, palityčnaj partyi dapamahaje ŭnikalny dakumientalny fond, jaki zachavaŭsia ŭ Nacyjanalnym archivie Respubliki Biełaruś. Adnak hetyja materyjały praktyčna nie ŭklučany ŭ navukovy abarot, chacia mienavita ź ich možna daviedacca, chto ź viadomych i siońnia asobaŭ u Biełarusi pačynaŭ karjeru ŭ Sabory, jakija adnosiny byli ŭ Słavianskaha Sabora z Alaksandram Łukašenkam, jak Słavianski Sabor braŭ udzieł u raspracoŭcy prajekta Kanstytucyi, uchvalenaj na refierendumie 24 listapada 1996 h., dy inšyja fakty.
Spačatku varta pieranieścisia ŭ 6 červienia 1992 hoda — u dzień, kali «Biełaja Ruś» źjaviłasia na śviet.
«Ruś žyvaja i nie źmiryłasia z parazaj»
Mienavita ŭ hety dzień z udziełam 82 čałaviek prajšoŭ pieršy źjezd arhanizacyi, na jakim byli zaćvierdžany nazva partyi, statut, a taksama skład revizijnaj kamisii.
Uličvajučy toje, što ŭ statucie byli prapisany palityčnyja mety, było pryniata rašeńnie zarehistravać Słavianski Sabor nie ŭ jakaści hramadskaj arhanizacyi, jak było zapłanavana pačatkova, a palityčnaj partyi. 26 žniŭnia adbyŭsia dadatkovy źjezd z udziełam 102 čałaviek (pa tahačasnym zakanadaŭstvie respubliki palityčnaja partyja pavinna była naličvać nie mienš za 100 čalcoŭ).
4 vieraśnia 1992 h. partyja aficyjna była zarehistravana Ministerstvam justycyi i vyjšła takim čynam na palityčnuju arenu.
Siarod metaŭ partyi byli i takija: abarona słavianskich intaresaŭ va ŭsich śfierach hramadskaha žyćcia; raspaŭsiud pravasłaŭnaj śviataajcoŭskaj viery dy inšyja. A čalcom partyi moh stać luby hramadzianin, «jaki mieŭ słavianskuju samaśviadomaść».
Pieršapačatkova palityčnuju partyju ŭznačalili Michaił Iljin, Andrej Cehałka, Valeryj Surajeŭ i Mikałaj Siarhiejeŭ. Pryčym, Mikałaj Siarhiejeŭ mieŭ peŭnuju pieravahu nad svaimi kalehami. Takoje stanovišča nazirałasia da 1995 h., kali Siarhiejeŭ byŭ abrany adzinym staršynioj Sabora, atrymaŭšy ŭsiu paŭnatu ŭłady.
U sakaviku 1993 h. była zaćvierdžana emblema, jakaja ŭjaŭlała saboj vaśmikancovuju zorku sa stylizavanaj vyjavaj tryzubca i adnačasna atakoŭnaha sokała. Na dumku raspracoŭščykaŭ emblemy, kali tryzubiec uvasablaŭ tryadzinstva vielikarusaŭ, biełarusaŭ i małarusaŭ-ukraincaŭ, to atakoŭny sokał – znak Rurykavičaŭ, da rodu jakich naležali i połackija kniazi. U svaju čarhu, vaśmikancovaja zorka – heta znak Baharodzicy, «zastupnicy słavianaŭ i ich ziemlaŭ».
U jakaści ściaha vystupała čorna-załacista-biełaje pałotnišča časoŭ Rasijskaj impieryi 1858—1883 hh. Tak, u zakliku moładzievaj arhanizacyi Sabora «Słavianskija Sokały» havaryłasia nastupnaje: «Siońnia my apranajem zialonyja kašuli z čorna-załacista-biełymi paviazkam i vaśmikancovymi pravasłaŭnymi zorkami ŭ znak taho, što Ruś žyvaja i nie źmiryłasia z parazaj».
U «Biełaj Rusi» ŭźnikli ŭłasnyja strukturnyja padraździaleńni: adździeł analityki i palityčnaha prahnazavańnia, adzieł źniešnich suviaziaŭ, jaki ŭznačaliŭ sam Siarhiejeŭ, adździeł historyi i kultury słavian, adździeł nacyjanalna-moŭnych prablem, jurydyčny adździeł, a taksama adździeł pa suviaziach z pravasłaŭnaj carkvoj.
A ŭ 1994 h. źjaviŭsia i adździeł prapahandy, jaki «tvorča raźvivaje tradycyjny ruski śvietapohlad; raspracoŭvaje mietodyku prapahandy idej Ruskaha Nacyjanalnaha Ruchu siarod roznych płastoŭ nasielnictva Biełarusi; rychtuje prapahandysckija i aśvietnickija materyjały».
Sam adździeł składaŭsia z presavaj słužby, biblijateki, pieryjadyčnaha vydańnia, infarmacyjna-analityčnaha centra i dyskusijnaha kłuba.
Arhanizacyjnaja struktura Słavianskaha Sabora kančatkova skłałasia ŭ kancy 1996 h. Słavianski Sabor mieŭ adnu abłasnuju (Viciebsk) i 15 haradskich arhanizacyj: Minsk, Słuck, Zasłaŭje, Marjina Horka, Babrujsk, Homiel, Horki, Viciebsk, Połack, Navapołack, Haradok, Orša, Lozna, Kobryn, Hrodna. Pry hetym u Minsku i abłasnych centrach arhanizacyi Sabora dziejničali va ŭsich rajonach hetych haradoŭ. Hrodzienskaja i Homielskaja abłasnyja arhanizacyi, jakija isnavali raniej, byli likvidavany z-za niedachopu srodkaŭ. U takim vyhladzie struktura praisnavała da źniknieńnia partyi z palityčnaj areny.
Bolš-mienš ustojlivymi byli arhanizacyi ŭ stalicy i abłasnych centrach. Rajonnyja ž byli słabymi i patrabavali ŭvieś čas finansava-materyjalnych resursaŭ. Tak, 15 maja 1994 h. pasiadžeńnie Słuckaj haradskoj arhanizacyi vyrašyła źviarnucca z prośbaj da kiraŭnictva «Biełaj Rusi» ab materyjalnaj dapamozie ŭ pamiery 2 młn rub. Kiraŭnik Słuckaj haradskoj arhanizacyi Papoŭ adznačaŭ u liście: «Biednaść naša strašna pieraškadžaje pracy, a załazić u kamiercyjnuju mafiju niepažadana. Słuck taki horad, što ŭsio navidavoku».
Dalej Papoŭ prapanoŭvaŭ pieraličyć hetyja hrošy ŭ jakaści materyjalnaj dapamohi adnamu z čalcoŭ arhanizacyi, kab paźbiehnuć nieparazumieńniaŭ z padatkovaj inśpiekcyjaj. Papoŭ ličyŭ, što dva miljony — «hrošy mizernyja, na tysiaču starymi nie paciahnuć».
Paśla paśpiachovaj pierarehistracyi 10 krasavika 1995 h. usie čalcy Słavianskaha Sabora padzialalisia na «saratnikaŭ», «paplečnikaŭ» i «prychilnikaŭ». Takaja hradacyja ŭličvała ŭkład kožnaha čalca ŭ spravu partyi. Pa stanie na 7 śniežnia 1996 h. partyja naličvała 656 čalcoŭ. Ź ich 25 — «saratniki» i 71 — «paplečniki». Mienavita «saratniki» vyrašali pryncypovyja pytańni i mieli prava padpisvać dakumienty, a taksama vystupać ad imia partyi.
Status «saratnika» byŭ nadadzieny Juryju Azaronku, akcioru Uładzimiru Haściuchinu, taksama studentu histafaka BDU Siarhieju Šyptenku. Siońnia Šyptenka — palitołah, jaki aktyŭna supracoŭničaje z rasijskimi sajtami impierskaj nakiravanaści.
22 žniŭnia 1995 h. na kambinacie «Biełšyna» Słavianskamu Saboru ŭdałosia stvaryć prafsajuz, jaki ŭznačaliŭ A. Babasiuk — staršynia Babrujskaj haradskoj arhanizacyi partyi. U adnym ź listoŭ da Siarhiejeva Babasiuk śćviardžaŭ, što «niezaležnymi prafsajuzami ŭ Biełarusi kirujuć špijony z-za miažy i finansujuć ich».
Cikava, što administracyja pradpryjemstva davoli varoža staviłasia da «słavianskaha» prafsajuza. Pa słovach Babasiuka, jaho vinavacili ŭ simpatyjach da Łukašenki i h. d. Karjera Babasiuka pierarvałasia 19 žniŭnia 1997 h., kali jon byŭ aryštavany za zhvałtavańnie žycharki Babrujska.
U aryšcie Babasiuka ŭnutry partyi pabačyli palityčnuju podbiŭku. Kiraŭniki navat źviarnułasia da Łukašenki (Babasiuk pracavaŭ u jahonaj inicyjatyŭnaj hrupie ŭ 1994 h.), da Hienprakurora Aleha Bažełki i da Fiłareta.
Ad «otkritija vidio sołona dla pokaza patriotičieskich filmov» da stvareńnia dziaržavy
Adnak pieradusim čalcy partyi nie zabyvalisia na svaju hałoŭnuju metu – stvareńnie psieŭdadziaržavy Sabornaja Ruś.
Jak jany jaje sabie ŭjaŭlali?
Vyšejšym orhanam zakanadaŭčaj i pradstaŭničaj ułady Sabornaj Rusi abviaščałasia «Rada ŭsioj ziamli» (Ziemski sabor), jakaja zaćviardžała asnoŭny zakon – Sabornaje Ułažeńnie. Ziemski sabor stvaraŭ orhan vykanaŭčaj ułady – Viarchoŭny Arbitr.
Dekłaravałasia šyrokaja sacyjalnaja nakiravanaść budučaj dziaržavy. Usie pasłuhi (adukacyja, miedycyna, bytavoje absłuhoŭvańnie i inš.) abviaščalisia biaspłatnymi. Akramia taho, praduhledžvałasia «pravieści pravierku zakonnaści atrymańnia pryvatnymi asobami ziamielnych nadziełaŭ pad budaŭnictva indyvidualnaha žylla».
U ekanamičnaj śfiery kateharyčnym byŭ pryncyp: «Šlach na Zachad — šlach nikudy!». Ideołahi «Biełaj Rusi» addavali pieravahu zachavańniu bujnoj savieckaj pramysłovaj spadčyny i kałhasna-saŭhasnaj sistemy.
Aporaj ekanamičnaj madeli partyi pavinna była stać vajskovaja pramysłovaść, dziela čaho prahrama patrabavała «spynić razhromnuju [kan]viersiju VPK». Asnoŭnaj krynicaj valuty, pavodle prahramy, byŭ handal ajčynnaj zbrojaj.
Na fonie hłabalnaj prahramy «Biełaj Rusi» była ŭchvalena palityka małych spraŭ: dapamoha tym, chto žyvie ŭ niastačy, supolnaje ź milicyjaj patrulavańnie vulic pa viečarach, stvareńnie spartovych siekcyj pa mnahaborji.
Tak, Homielskaja haradskaja arhanizacyja prapanavała nastupnyja małyja spravy: «otkritije šachmotnoj siekcii dla podrostokov, otkritije vidio sołona dla pokaza patriotičieskich filmov» (arfahrafija zachavanaja).
Svaju ideałohiju Słavianski Sabor «Biełaja Ruś» imknuŭsia papularyzavać roznymi zachadami.
U śniežni 1992 h. pad ehidaj Sabora prajšła navukovaja kanfierencyja «Słavianski śviet i sučasnaść», jakaja samoj partyjaj była adznačana jak «paśpiachovaja, z šyrokim rezanansam u presie». Siarod udzielnikaŭ kanfierencyi fihuravali vykładčyk z Daniecku Ihar Karpienka, aśpirant Siarhiej Čały, «navučeniec» Usievaład Jančeŭski.
«Likvidacyja štučnaha adarvańnia Biełarusi ad Rasii»
Najvažniejšym napramkam dziejnaści partyi byŭ raspaŭsiud ruskaha śvietu ŭ Biełarusi. Słavianski Sabor usialak vitaŭ takija zachady z boku Rasii.
Žycharoŭ Sabornaj Rusi ideołahi Słavianskaha Sabora nazyvali nie inačaj jak vielikarusy, małarusy i biełarusy. 20 červienia 1994 h. Duma Sabora nakiravała Barysu Jelcynu i kiraŭniku Dziaržaŭnaj Dumy Ivanu Rybkinu zajavu, źmiest jakoj, jak kažuć, kamientaroŭ nie patrabuje:
«U suviazi z uviadzieńniem novaha rasijskaha pašparta Słavianski Sabor źviartajecca da vas z prośbaj viarnuć histaryčnuju nazvu «vielikarus» častcy ruskaha naroda, što žyvie na terytoryi Rasijskaj Fiederacyi, bo ruski narod składajecca nie tolki ź vielikarusaŭ, a jašče z małarusaŭ (ukraincaŭ) i biełarusaŭ».
U 1993 h. partyja vystupiła z prapanovaj stvaryć humanitarna-dabračynny fond «Rusič» ci «Zachodni Ruski Dom». Jahonaja meta dziejnaści paŭstavała ŭ «akazańni dapamohi ruskamu i ruskamoŭnamu nasielnictvu, jakoje na dadzieny momant składaje bolšuju častku žycharoŭ respubliki».
U prahramie hetaj arhanizacyi było prapisana nastupnaje: «spryjańnie raźvićciu i prapahandzie ruskaj kultury, stvareńnie Ruskaha ŭniviersiteta ŭ Minsku, adbor talenavitaj moładzi dla navučańnia ŭ siarednich i vyšejšych navučalnych ustanovach Rasii, stvareńnie ŭ Biełarusi ruskamoŭnaj teleradyjokampanii, stvareńnie Ruskaha Handlovaha centra i Ruskaha Zachodniaha banka, Stvareńnie Ruskaj Strachavoj kampanii».
Padbuchtoranyja «saborcami» vykładčyki Viciebskaha dziaržaŭnaha piedahahičnaha instytuta prapanavali stvaryć u abłasnym centry Ruski ŭniviersitet. Adnoj z hałoŭnych met hetaj navučalnaj ustanovy dekłaravałasia «likvidacyja štučnaha adarvańnia Biełarusi ad Rasii».
21 sakavika 1995 h. Mikałaj Siarhiejeŭ staŭ čalcom «Rady ŭźjadnańnia Rasii», hałoŭnyja zadačy jakoj palahali va ŭviadzieńni dvajnoha hramadzianstva ŭ Biełarusi, Kazachstanie i Rasii i zabieśpiačeńni ŭ hetych krainach pryjarytetnaha stanovišča ruskaj movy, stvareńnie adzinaha mytnaha źviazu, ekanamičnaj, vajskova-stratehičnaj, navukovaj, infarmacyjnaj i kulturnaj prastory.
Pry «Radzie ŭźjadnańnia» płanavałasia stvaryć Centr ruskaj palityki z ułasnym vydańniem, słužbaj biaśpieki i infarmacyjnaj słužbaj. Pry Centry pavinny byli funkcyjanavać adździeły ekanomiki i haspadarki, pravasłaŭnaj ideałohii, adradžeńnia kazactva.
11 červienia 1996 h. na pasiedžańni praŭleńnia Dumy abmiarkoŭvałasia cikavaje pytańnie, jakoje śviedčyć, što ekspansija rasijskaha ŭpłyvu na byłyja postsavieckija respubliki ažyćciaŭlałasia (chaj u miakkim varyjancie) i pry demakratyčnym Jelcynie.
Sprava ŭ tym, što 10 červienia 1996 h. partyja atrymała z pasolstva Rasii ŭ Biełarusi list Ministerstva Rasijskaj Fiederacyi pa spravach nacyjanalnaściaŭ i fiederatyŭnych adnosin. U liście išła havorka pra toje, što rasijskaja ŭradavaja kamisija pa spravach suajčyńnikaŭ za miažoju zaćvierdziła prahramu pavyšeńnia kvalifikacyi nastaŭnikaŭ pačatkovych kłasaŭ, historyi, ruskaj movy i litaratury z krain SND u Maskvie i Ćviery. Dla Biełarusi ŭstanaŭlivałasia kvota ŭ 85 nastaŭnikaŭ: Minsk i Minskaja vobłaść — 20, Viciebskaja, Hrodzienskaja i Mahiloŭskaja vobłaści — 12, Bresckaja — 13, Homielskaja — 16.
Zdavałasia b, ničoha drennaha ŭ takoj inicyjatyvie niama, adnak adbor nastaŭnikaŭ, jak vynikała ź lista rasijskaha ministerstva, pavinny byli čamuści ažyćciaŭlać «kiraŭniki ruskich arhanizacyj», a nie aficyjnyja biełaruskija ŭłady.
Darečy, inicyjatyva z nastaŭnikami nie była realizavana pa pryčynie letnich vakacyj.
U śniežni 1996 h. Mikałaj Siarhiejeŭ staŭ sustaršynioj kamisii pa prysudžeńni premii «Bajan», jakuju płanavałasia davać «za administracyjnuju, kulturna-aśvietnickuju i litaraturna-mastackuju dziejnaść, skiravanuju na adradžeńnie słavianskich narodaŭ, jakaja spryjaje ich jadnańniu šlacham zasvajeńnia hanarovych i trahičnych urokaŭ słavianskaj historyi i kultury, šlacham umacavańnia asnoŭ słavianskaj duchoŭnaści». Štohod naležała prysudžać 8 premij (pamier premii składaŭ 250 tahačasnych rasijskich «minimałak») i ŭručać ich na pryhraničnaj terytoryi Biełarusi, Rasii i Ukrainy.
Vielmi pakazalna, što ŭ skład kamisii ŭvajšli budučy patryjarch Kirył, staršynia Sajuza piśmieńnikaŭ Rasii, słavianafił Valeryj Haničaŭ, a taksama prychilnik rasijskaha manarchizmu, skulptar i prezident Mižnarodnaha fondu słavianskaj piśmiennaści i kultury Viačasłaŭ Kłykaŭ. Mienavita Kłykavu ŭ svaim liście ad 11 sakavika 1994 h. Siarhiejeŭ adznačaŭ, što «treba zachavać vialikuju słavianskuju ideju, jakuju sfarmulavali Aksakaŭ, Chamiakoŭ, Dastajeŭski, Iljin, naš ziamlak Sałanievič». Čalcom kamisii taksama staŭ staršynia Fondu kultury Ukrainy, nacyjanał-kamunist Barys Alejnik.
Jašče adnoj formaj dziejnaści Sabora stała padpisańnie jahonymi pradstaŭnikami dekłaracyj, damoŭ z tojesnymi palityčnymi siłami ŭ byłych respublikach SSSR. Takija dakumienty čaściej za ŭsio byli prasiaknutyja fatalizmam, nianaviściu da ŭsiaho novaha, zaklikami sa zbrojaj u rukach zmahacca da kanca i h. d.
Naprykład, tak zvanaja Kijeŭskaja dekłaracyja 1996 hoda, u jakoj havaryłasia: «Siońnia, kali vyrašajecca los słavianaŭ i biełaha śvietu ŭ cełym, hałoŭnaje značeńnie nabyvaje bajavy źviaz słavianskich radykalnych nacyjanalistaŭ. U nas supolnaja meta — impieryja. Los vyrašyć, dzie budzie jaje serca. U nas supolny vorah — kasmapalityčny novy suśvietny paradak ź jaho materyjalizmam i dyktaturaj załatoha cialca. Žyvie Nacyjanalnaja revalucyja! Žyvie novaja budučaja impieryja!».
Moŭnaja palityka zvodziłasia da taho, kab nadać ruskaj movie status dziaržaŭnaj, a biełaruskaj viarnuć jaje «spradviečnaje, niepierakručanaje «biełarusizatarami» hučańnie, uziać za ŭzor movu Hieorhija Skaryny».
Tamu anałahičnaja prapanova, zroblenaja kandydatam Mikałajem Ułachovičam u apošnija prezidenckija vybary, nie źjaŭlajecca navinoj.
Treba addać naležnaje pazicyi aficyjnych orhanaŭ, jakija ŭ časy Šuškieviča i Kiebiča nie tolki nie vitali inicyjatyvu Sabora pa ŭviadzieńni dvuchmoŭja, ale ličyli jaje škodnaj. Tak, u liście ministra justycyi Leanida Dašuka ad 31 sakavika 1993 h. na adras Dumy havaryłasia, što «abviaščeńnie aficyjnaha dvuchmoŭja pryviadzie da zaniapadu biełaruskaj movy».
16 krasavika 1993 h. Akademija Navuk Biełarusi dała Słavianskamu Saboru tłumačeńnie pa prablemie dvuchmoŭja. Uryvak z adkazu varty taho, kab pracytavać jaho całkam: «Lubaja nacyjanalnaja mova, u tym liku i biełaruskaja, daje ŭ histaryčnaj pierśpiektyvie značna bolš šancaŭ lubomu pradstaŭniku svajho naroda najbolš lohkim šlacham avałodać dasiahnieńniami čałaviectva ŭ halinie navuki i kultury, čym movy nadnacyjanalnyja. Voś čamu siarednieviakovaja łatyń na peŭnym etapie stała tormazam raźvićcia navuki ŭ epochu Adradžeńnia i była zamieniena nacyjanalnymi movami. Nie vytrymała vyprabavańnia i niamieckaja mova pamiž dźviuma suśvietnymi vojnami. Možna dapuścić, što i pretenzii anhlijskaj movy na panavańnie ŭ hetaj śfiery nie viečnyja, jak nie viečnyja takija pretenzii i ruskaj movy na značnaj častcy jeŭrazijskaha kantynienta».
Pavieł Jakubovič — «praciŭnik intehracyi z Rasijaj»
Ź pieršych časoŭ isnavańnia partyi paŭstała pytańnie ab jaje drukavanym orhanie, jaki pieršapačatkova płanavałasia nazvać «Za vieru i viernosť». U jakaści pryjarytetnych zadač vydańnia Siarhiejeŭ akreśliŭ farmavańnie hramadskaj dumki ab nieabchodnaści ŭviadzieńnia dvuchmoŭja, a taksama stvareńnie abjektyŭnaj historyi Biełarusi «ŭ suviazi z falsifikacyjami».
Drukavany orhan Sabora źjaŭviŭsia ŭ studzieni 1993 h. pad nazvaj «Ruś Biełaja. Hazieta słavianofiłov Pridvińja». Adnak ź vieraśnia 1994 h. «Ruś Biełaja» ŭžo nazyvałasia jak hazieta Słavianskaha Sabora «Biełaja Ruś». Jaje redahavaŭ A. Mišurny. Sa studzienia 1995 h. na šapcy vydańnia źjaviŭsia nadpis «Za vieru i viernosť».
Nazvy materyjałaŭ vydańnia kažuć sami za siabie: «Złačynnaja rola MVF u postsavieckim hramadstvie», «P.A. Stałypin — abaronca biełarusaŭ», «Kastuś i jaho kamanda» i inš. Pry analizie takich publikcyj možna zrabić vysnovu, što jany ŭjaŭlajuć saboj prymityŭnyja sientencyi rasijskich słavianafiłaŭ i pradstaŭnikoŭ zachodnierusizmu (M. Kajałovič, čyja «Historyja Zachodniaj Rusi», pa słovach Siarhiejeva, była pieravydadziena 15 raz, Ł. Sałanievič), a sami aŭtary nie vałodajuć navat elemientarnymi mietadami analizu, nieabchodnaj erudycyjaj, nie kažučy pra prafiesijnuju padrychtoŭku. Nizkaja jakaść materyjałaŭ vyklikała krytyku samich členaŭ Sabora, jakija pahadzilisia, što hazieta drukuje «zanadta vialikija artykuły, jakija niezrazumiełyja prostym ludziam».
Z usich aŭtaraŭ «Rusi Biełoj» možna adznačyć žycharku Viciebska Muzu Ivanaŭnu Tarasievič. Mienavita jaje artykuły adroźnivajucca najbolšaj nieprymirymaściu da ŭsiaho biełaruskaha, da isnavańnia samoj Biełarusi jak nacyjanalnaj dziaržavy. U listapadaŭskim vydańni «Rusi Biełoj» za 1993 h. u artykule «Usia nadzieja na zamorskaha dziadźku» Tarasievič, u pryvatnaści pisała: «Lahčej vybiracca z kryzisu razam z ruskim narodam, to bok, u składzie Rasii. Lepš addać svoj los vialikaj Rasii». U listapadzie 1994 h. Tarasievič abaraniała «russkojazyčnoho Aleksandra śviet Hrihoŕjeviča»: «Šanoŭny prezident, my čakajem ad vas ukaza pra dvuchmoŭje».
Vysiłki Muzy Ivanaŭny nie zastalisia biez uvahi. 7 lipienia 1996 h. «za aktyŭnuju patryjatyčnuju dziejnaść» Tarasievič byŭ nadadzieny status «saratnika».
U imknieńni zrabić svaju hazietu papularnaj i ŭpłyvovaj Słavianski Sabor nie pakidaŭ pa-za ŭvahaj inšyja bujnyja vydańni. Badaj, samuju varožuju pazicyju partyja zaniała da ŭłasnaha orhana Viarchoŭnaha Savieta – «Narodnaj haziety», jakaja nibyta stała orhanam BNF i byccam by demanstruje na svaich staronkach «zaałahičnuju nianaviść da Rasii i vialikaha ruskaha naroda». Słavianski Sabor nieadnarazova patrabavaŭ ad Viarchoŭnaha Savieta pakončyć «z antyrasijskaj isteryjaj» z boku «Narodnaj haziety». 3 sakavika 1993 h. na pasiedžańni Dumy Sabora było pryniata rašeńnie pravieści pikietavańnie redakcyi «Narodnoj haziety» «ŭ suviazi z šalonaj antyruskaj prapahandaj na jaje staronkach». Tamu niadziŭna, što Sabor vitaŭ źniaćcie z pasady Łukašenkam hałoŭnaha redaktara «Narodnaj haziety» Iosifa Siaredziča ŭ sakaviku 1995 h., chacia heta była vyklučna prerahatyva parłamienta.
Na hetym, praŭda, «saborcy» nie supakoilisia. U 1996 h. Duma Sabora patrabavała źniać z pasady hałoŭnaha redaktara «Narodnaj haziety» Mikałaja Hałko za publikacyju artykuła «Što budzie paśla Jelcyna?», jaki vyjšaŭ u 65-hadovy jubilej rasijskaha lidara. Aŭtar – ułasny karespandent «Narodnaj haziety» ŭ Maskvie Leanid Fadziejeŭ, aceńvajučy šancy Jelcyna na novy prezidencki termin jak minimalnyja, tym nie mienš, prarocki adznačaŭ niebiaśpieku zychodu apošniaha: «Realnaść takaja, što Rasija paśla Jelcyna moža stać krepaściu fašystvujučaha nacyjanał-patryjatyčnaha režymu, stać vyklatym voraham cyvilizacyi. Sapraŭdy, Rasija — darunak niabios dla mižnarodnaha fašysckaha kapitału, a Duma — prystanak fašyzmu».
U 1997 h. «Biełaja Ruś» akazałasia ŭciahnutaj u kanflikt z «Sovietskoj Biełoruśsijej» i asabista ź jaje hałoŭnym redaktaram Paŭłam Jakubovičam.
Sprava ŭ tym, što čalcom Słavianskaha Sabora źjaŭlaŭsia žurnalist, hałoŭny redaktar haziety «Znamia junosti» Ihar Hukoŭski. I nie prosta źjaŭlaŭsia, ale navat u 1994 h. pradstaviŭ svaju kvateru ŭ jakaści jurydyčnaha adrasa dla rehistracyi ŭ Minsku Mirašničenkaŭskaj arhanizacyi partyi. 3 maja 1997 h. u «Sovietskoj Biełoruśsii» adnosna Hukoŭskaha byŭ nadrukavany razhromny materyjał načalnika Hałoŭnaha kantrolna-revizijnaha ŭpraŭleńnia Dziaržkantrolu Ryhora Łožačnika. Vysokapastaŭleny čynoŭnik vinavaciŭ hałoŭnaha redaktara ŭ złoŭžyvańniach słužbovym stanoviščam, nieefiektyŭnym vykarystańni biudžetnych srodkaŭ. Nie mienš zabojnym byŭ kamientar redakcyi, ź jakoha vynikała, što ŭ «Znamieni junosti» «čynilisia ciomnyja spravy, a niekatoryja maładyja supracoŭniki stali zaŭsiodnikami dziažurnaj častcy Savieckaha RAUS». Sam Hukoŭski ŭ kamientary byŭ pradstaŭleny hramadskaści jak «małady kiraŭnik, jaki raśpierazaŭsia, staŭ dazvalać sabie napyšlivy ton, hrubaść».
Słavianski Sabor nakiravaŭ na imia Łukašenki zvarot z patrabavańniem spynić pieraśled Hukoŭskaha. U prateście va ŭsich biedach abvinavačvaŭsia Jakubovič – «praciŭnik intehracyi z Rasijaj», jaki «razam z takimi spadarami jak Bahdankievič, Hołubieŭ, Bułachaŭ, Dabravolski ŭvachodzić u kiraŭnictva «antyprezidenckaha» analityčnaha centra «Uschod-Zachad», metaj jakoha źjaŭlajecca źviaržeńnie Łukašenki, kančatkovy adryŭ Biełarusi ad Rasii i ŭciahvańnie RB u skład antysłavianskaha vajskova-palityčnaha błoka NATA, što niaŭchilna paciahnie za saboj stratu biełaruskim narodam usialakaj samastojnaści i pieratvareńnie Biełarusi ŭ «kresy ŭschodni» novaj Rečy Paspalitaj».
U kancy zvarotu było nastupnaje: «Ličym, što taki dvudušny i kryvadušny čałaviek jak Pavieł Izotavič-Izrailevič Jakubovič nie moža ŭznačalvać prezidenckuju hazietu «Sovietskaja Biełoruśsija»».
Vysiłki Słavianskaha Sabora pa abaronie hałoŭnaha redaktara haziety «Znamia Junosti» nie dali plonu. 19 listapada 1998 h. Łukašenka padpisaŭ ukaz ab vyzvaleńni Hukoŭskaha z pasady «ŭ suviazi ź pieravodam na inšuju pracu».
«Nacyjanalisty, fašysty, etnaradykały»
Hałoŭnym palityčnym voraham Słavianskaha Sabora paŭstavaŭ Biełaruski Narodny Front, jakoha «saborcy» vinavacili va ŭsich biedach krainy. Krytykavaŭ Sabor i inšyja partyi i abjadnańni nacyjanalnaha kirunku – Biełaruskuju sacyjał-demakratyčnuju hramadu, Biełaruskaje zhurtavańnie vajskoŭcaŭ i inš.
Nacyjanalisty, fašysty, etnaradykały — voś asnoŭnyja epitety, jakimi ŭznaharodžvalisia prychilniki nacyjanalnaj dziaržavy. U svaich zaklikach i zvarotach «saborcy» malavali apakaliptyčnyja scenary dla krainy ŭ vypadku prychodu da ŭłady nacyjanalnych sił, pužali nasielnictva moŭnym uciskam.
Navat paśla prychodu da ŭłady Alaksandra Łukašenki «Biełaja Ruś» śćviardžała, što ŭ jahonym atačeńni stailisia paplečniki BNF. Naprykład, u zvarocie Sabora da prezidenta 19 kastryčnika 1994 h. krytykavaŭsia ministr zamiežnych spraŭ Uładzimir Siańko, jaki nibyta pieratvaraje Biełaruś «u viečnaha daŭžnika i vasała ZŠA». U śniežni 1994 h. «Biełaja Ruś» zajaviła, što realizacyja prezidenckaj prahramy pa nieadkładnych zachadach vychadu respubliki z kryzisu adpaviadaje metam BNF.
Peŭny hramadski rezanans atrymaŭ incydent, jaki adbyŭsia 18 śniežnia 1994 h. u Domie kultury adnaho sa staličnych pradpryjemstvaŭ. U hety dzień u DK pa inicyjatyvie kiraŭnika epatažnaha biełaruskaha rok-hurtu «Čyrvonyja zorki» Uładzimira Sielivanava płanavałasia sustreča ź lidaram rasijskich nacyjanał-balšavikoŭ Eduardam Limonavym, a taksama z redaktaram relihijna-akultnych i rasijska-šavinisckich časopisaŭ «Elemienty» i «Miłyj anhieł» Alaksandram Duhinym. Adnak sustreča nie adbyłasia z-za rašučych namahańniaŭ prychilnikaŭ BNF, BZV, a taksama «Pravaha revanšu». U vyniku nacboły i «saborcy» raźbiehlisia.
U zajavie na imia prakurora Minska Siarhiejeŭ śćviardžaŭ, što na ich napali 400 nacyjanalistaŭ i tolki «apieratyŭnyja dziejańni AMAPa litaralna vyratavali ŭdzielnikaŭ sustrečy ad fizičnaj raspravy raźjušanaha natoŭpu prychilnikaŭ BNF». Kryminalnaja sprava spačatku była zaviedziena, ale potym spyniena.
Badaj, samaja žorstkaja zajava Słavianskaha Sabora ŭ dačynieńni da nacyjanalnych sił była zroblena ŭ 1995 h. paśla jašče adnaho incydentu — fizičnaha sutyknieńnia Azaronka i Mikałaja Statkieviča. Kiraŭnik BZV pryjšoŭ damoŭ da režysiora, kab vyśvietlić adnosiny: u «Dzieciach iłžy» Statkievič fihuravaŭ jak admoŭny piersanaž. U hetaj zajavie na imia Łukašenki incydent byŭ rascenieny jak bandyckaje napadzieńnie na režysiora, jak akt palityčnaha teraryzmu.
U suviazi z hetym Słavianski Sabor zaklikaŭ Łukašenku «rašučym čynam spynić dziejnaść antydziaržaŭnych terarystyčnych farmiravańniaŭ». Kali heta nie budzie svoječasova zroblena, havaryłasia ŭ zajavie, to «Słavianski Sabor budzie vymušany pryniać adpaviednyja miery pa svajoj abaronie, što niaŭchilna pastavić hramadstva na miažu hramadzianskaha supraćstajańnia».
Jakija ž adnosiny byli ŭ Słavianskaha Sabora z palityčnymi siłami inšaha kirunku? Jašče ŭ žniŭni 1992 h. siarod «saborcaŭ» adbyŭsia peŭny raskoł pa pytańni ŭzajemadziejańnia «Biełaj Rusi» z partyjami i ruchami levaha śpiektru kštałtu kamunistaŭ Biełarusi, «Ruchu za demakratyju, sacyjalny prahres i spraviadlivaść» i inš. Adny ličyli, što ź imi supracoŭničać nie treba, bo heta nibyta psuje imidž Sabora. Adnak kiraŭnictva Sabora ŭ asobie Siarhiejeva vystupiła «za taktyčnyja kampramisy z patryjatyčnymi, dziaržaŭnickimi elemientami ŭ ruchach i arhanizacyjach».
U krasaviku 1993 h. Słavianski Sabor staŭ adnym z zasnavalnikaŭ Narodnaha ruchu Biełarusi — prakiebičaŭskaj parasonavaj struktury, jakaja złučyła ažno 18 partyj i abjadnańniaŭ: Sajuz aficeraŭ Biełarusi, Kamitet sałdackich maci, hramadska-kulturnaje tavarystva «Paleśsie».
Usie hetyja siły vystupali suprać niezaležnaści Biełarusi, a «Paleśsie» — jašče i za stvareńnie asobnaj Paleskaj respubliki z ułasnaj movaj. Na čale ruchu staŭ kadravy vajskoviec Siarhiej Hajdukievič, jaki dahetul zastajecca pry palitycy.
U vieraśni 1993 h. pradstaŭniki Słavianskaha Sabora pryniali ŭdzieł u sklikanym pa inicyjatyvie Narodnaha ruchu Kanhresie naroda Biełarusi, jaki faktyčna admaŭlaŭ Biełaruś jak suvierennuju dziaržavu. Ale Narodny ruch nikoli nie byŭ upłyvovaj palityčnaj siłaj, a, chutčej, pijar-prajektam u piku Narodnamu Frontu.
Hałoŭnym spadziavańniem «saborcaŭ» było, što pieramohu ŭ Rasii rana ci pozna atrymajuć «čyrvona-karyčnievyja», praimpierskija siły.
Tak, 22 sakavika 1993 h. Duma nakiravała na adras staršyni Viarchoŭnaha Savieta Rasii Rusłana Chasbułatava telehramu, u jakoj vykazvałasia «padtrymka jaho mužnamu zmahańniu suprać zamachaŭ na asnovy kanstytucyjnaha ładu».
Maskoŭskija padziei 21 vieraśnia — 5 kastryčnika 1993 h. Słavianski Sabor adnaznačna acharaktaryzavaŭ jak «antykanstytucyjny pieravarot, ździejśnieny złačynnaj zhrajaj Jelcyna», u vyniku čaho ŭładu zachapili «złačynnyja siły, dziejnaść jakich pa razbureńni Ruskaj dziaržavy nie maje anałahaŭ za bolš čym 1000-hadovuju historyju Rusi». U zajavie vykazvałasia viera ŭ toje, što «sataninskaja siła budzie raściarušana, i ŭsim adpłacicca pa spravach ich: hierojam — viečnaja słava, judam — viečny praklon».
Adviečnaje supraćstajańnie
Analiz prahramy «Biełaj Rusi» budzie niapoŭnym, kali pa-za dužkami pakinuć zamiežnuju palityku. Jaje daktrynalnyja pałažeńni ŭ vusnach «saborcaŭ» nie byli aryhinalnymi, bo ŭjaŭlali saboj idei nakštałt teoryi rasijskich słavianafiłaŭ (M. Danileŭski i inš.) adviečnaha supraćstajańnia Rasii i Zachadu.
Hałoŭnaja rola vorahaŭ Rusi advodziłasia Złučanym Štatam i Vialikabrytanii, a taksama vajenna-palityčnamu błoku NATA.
25 lipienia 1994 h. na adras Jelcyna i Rybkina ad Słavianskaha Sabora pastupiŭ zvarot z zaklikam «nie dapuścić supolnych amierykanska-rasijskich vučeńniaŭ u sercy abaronnaj pramysłovaści Rasii — na Paŭdniovym Urale», bo heta «niasie vyhadu tolki amierykanskamu boku i nanosić škodu intaresu ŭsioj našaj Vialikaj Ajčyny».
Šalonaj krytycy z boku Słavianskaha Sabora padvierhłasia nataŭskaja prahrama «Partniorstva ŭ imia miru», mietafaryčna nazvanaja ŭ admysłovaj zajavie «Biełaj Rusi» «pryłaźnikam NATA».
Sajuźnikam Rusi ŭ supraćstajańni z ZŠA i NATA Słavianski Sabor ličyŭ Kitaj. U archivie zachavaŭsia zvarot Dumy da staršyni Dziaržsavieta KNR Li Pena ad 14 sakavika 1996 h. U zvarocie padtrymlivałasia aficyjnaja linija Piekina ad niedapuščalnaści «dvuch Kitajaŭ» i havaryłasia, što Tajvań — «spradviečna kitajskaja terytoryja». U zvarocie vykazvałasia ŭpeŭnienaść u tym, što «u vypadku napadu z boku ZŠA kitajskaja dziaržava naniasie źniščalnuju parazu hetamu suśvietnamu žandaru».
U jakaści patencyjnaha voraha Rusi dekłaravałasia Hiermanija, pryčym arhumienty na hety kont byli vielmi prymityŭnyja: «zaŭsimstaićfihurapanurahateŭtonca». Praŭda, partyja nie vyklučała, što sajuz Hiermanii i Sabornaj Rusi całkam mahčymy. Bolš taho, taki sajuz strymlivaŭ by ambicyi «trochkutnika Vašynhton — Łondan — Tel-Aviŭ».
Izrail ličyŭsia «saborcami» niebiaśpiečnaj krynicaj sijanizmu. Tak, kanstytucyjnuju reformu rasijskaha lidara Barysa Jelcyna i padziei 21 vieraśnia — 5 kastryčnika 1993 h. Słavianski Sabor rascaniŭ jak zmovu nie tolki amierykanskaha, ale i «mižnarodnaha sijanizmu».
U liście da Butrasa Hali Słavianski Sabor paprakaŭ AAN, što jana «nie prymaje nijakich praktyčnych mier suprać Izraila, hramadzianie jakoha biaskarna, na praciahu šmatlikich hadoŭ viaduć źniščeńnie arabaŭ Palestyny».
U liście da Sadama Chusejna 1998 hoda Słavianski Sabor zachaplaŭsia hieraičnaj baraćboj irakskaha dyktatara «suprać amierykanskaha impieryjalizmu i suśvietnaha sijanizmu».
Jašče adnu niebiaśpieku dla ruskich, na dumku ideołahaŭ Słavianskaha Sabora, ujaŭlała «musulmanska-kaŭkazskaja ekspansija».
Jaje meta palahała nibyta «u cichim zachopie słavianskich ziemlaŭ dziela stvareńnia musulmanskaj fiederacyi». U musulmanskim aśpiekcie ideołahi Saboru asabliva demanazavali Turcyju — «novuju Asmanskuju impieryju, jakaja choča pieratvaryć Čornaje mora ŭ svajo ŭnutranaje voziera». U suviazi z hetym cikavym źjaŭlajecca list Słavianskaha Sabora ad 30 žniŭnia 1993 h. na adras staršyni Viarchoŭnaha Savieta i staršyni Savieta Ministraŭ Kryma, u jakim mieła miesca prapanova «nadać Čarnamorskamu fłotu status ahulnaruskaha vajskova-marskoha złučeńnia, finansavańnie i kamplektavańnie jakoha ździajśniać supolna Rasii, Ukrainie i Biełarusi».
Svojeasablivaja fobija «Biełaj Rusi» pierad turkami adlustravana i ŭ adnoj z zajavaŭ u śniežni 1994 h. Turcyja abvinavačvałasia ŭ tym, što «praz svaje śpiecsłužby (…) viadzie varožuju dziejnaść suprać našaj respubliki».
Hałoŭnuju ŭvahu na palityčnaj arenie Słavianski Sabor nadavaŭ byłoj Juhasłavii. Zachavałasia mnostva hnieŭnych zvarotaŭ, zajaŭ kiraŭnictva partyi z ultymatyŭnymi patrabavańniami nieŭmiašalnictva va ŭnutranyja spravy hetaha rehijona, adpaviednych zajaŭ u Minharvykankam na pikietavańnie ambasad viadučych dziaržaŭ.
Tolki na praciahu krasavika 1993 h. Słavianski Sabor źviarnuŭsia da ZŠA, Anhlii, Hiermanii, Francyi i navat Niderłandaŭ z zaklikam «nieadkładnaha spynieńnia ŭzbrojenaha ci jakoha-niebudź inšaha ŭmiašańnia va ŭnutranyja spravy bałkanskich słavianaŭ». Inakš Sabor pakidaŭ za saboj «prava skarystać usie dastupnyja jamu srodki».
Najbolš pakryŭdžanymi Słavianski Sabor ličyŭ sierbaŭ. U lutym 1993 h. jon vystupiŭ ź inicyjatyvaj stvareńnia tavarystva biełaruska-sierbskaha siabroŭstva «ŭ suviazi sa stanoviščam na Bałkanach». U zvarocie da Hienieralnaha sakratara AAN Butrasa Hali «Biełaja Ruś» vykazała «rašučy pratest suprać ahresii ŭ dačynieńni da sierbaŭ», a Łukašenku prapanavała «padać ruku dapamohi bratam sierbam, jak heta było pryniata ŭ słavianaŭ na praciahu ŭsioj našaj historyi».
«Biełaja Ruś» imknułasia razyhrać nacyjanalnuju kartu i ŭ Prybałtycy. 22 lipienia 1993 h. Duma Słavianskaha Sabora nakiravała vinšavalnuju telehramu žycharam haradoŭ Narva i Siłamiae z nahody praviadzieńnia refierendumu ab statusie hetych estonskich nasielenych punktaŭ z bolšaściu ruskamoŭnaha nasielnictva. U telehramie, u pryvatnaści, havaryłasia nastupnaje: «Vy pakazali ćviorduju rašučaść słaviana-rosaŭ abaranić siabie ad dziejańnia dyskryminacyjnych zakonaŭ, što prymajucca estonskim parłamientam, jaki znachodzicca pad poŭnym kantrolem etnaradykalnych elemientaŭ».
U jakaści adnaho ź niebiaśpiečnych vorahaŭ Biełarusi Słavianski Sabor ličyŭ susiedniuju Polšču. Tak, 31 kastryčnika 1993 h. kiraŭnik Hrodzienskaj abłasnoj arhanizacyi «Biełaj Rusi», budučy daradca prezidenta Łukašenki Siarhiej Posachaŭ, zajaviŭ, što z boku Varšavy faktyčna idzie «praca pa adryvańni Zachodniaj Biełarusi: 62 maładyja polskija ksiandzy viaduć słužbu ŭ vydatna adramantavanych kaściołach, u Polščy napoŭnicu vydajucca karty, dzie miežy prachodziać kala Minska».
Łukašenka — «adzinaja pieraškoda»
Z samaha pačatku svajho isnavańnia Słavianski Sabor imknuŭsia stać partyjaj dziejańnia, demanstravaŭ surjoznaść namieraŭ zastacca ŭ vialikaj palitycy.
U kastryčniku 1992 h. pradstaŭniki «Biełoj Rusi» ŭziali ŭdzieł u vybarach u Viarchoŭny Saviet pa tych akruhach, dzie kandydaty tak i nie byli abrany.
Siarhiej Čały, naprykład, vyłučaŭsia pa Aerafłockaj vybarčaj akruzie i išoŭ u parłamient pad łozunham nadańnia ruskaj movie statusu dziaržaŭnaj.
Adnak ni adzin pradstaŭnik Sabora nie atrymaŭ tady zapavietny deputacki mandat. Uvohule dalejšaja sproba «Biełaj Rusi» prajści ŭ vyšejšy i zakanadaŭčy orhan ułady pośpiechu nie mieła. Nichto z kandydataŭ (Siarhiejeŭ, Azaronak, Haściuchin i inš.) ad hetaj palityčnaj partyi navat nie prajšoŭ u druhi tur na vybarach u mai 1995 h. u Viarchoŭny Saviet XIII sklikańnia. Takaja situacyja nazirałasia i na paŭtornych vybarach u listapadzie-śniežni 1995 h.
Adna sa staronak palityčnaha žyćcia «Biełoj Rusi», jakuju nielha abminuć, tyčycca ŭzajemaadnosin Słavianskaha Sabora i Alaksandra Łukašenki. Słavianski Sabor «Biełaja Ruś» — pieršaja palityčnaja arhanizacyja, jakaja zrabiła staŭku na hetaha čałavieka.
U rezalucyi pasiadžeńnia praŭleńnia Dumy Sabora ad 14 śniežnia 1993 h. možna pračytać: «Apublikavać u srodkach masavaj infarmacyi zajavy ŭ padtrymku vystupu deputata Łukašenki».
Tamu, kali ŭ krainie raspačałasia pieršaja prezidenckaja kampanija, dla Słavianskaha Sabora nie isnavała dylemy, kaho padtrymlivać. Sprava ŭ tym, što 17 lutaha 1994 h. na pasiedžańni Dumy razhladałasia pytańnie adnosna ŭviadzieńnia ŭ Biełarusi prezidenckaj pasady. U vyniku było kanstatavana nastupnaje:
«Instytut prezidenctva arhanična čužy słavianskaj sabornaści, narodnamu mientalitetu, pryŭniesieny da nas z Zachadu». Adnak «u vypadku takich uvodzin Sabor pavinien padtrymać taho kandydata, jaki budzie stajać na pazicyjach patryjatyzmu i słavianskaha adzinstva, sajuza z Rasijaj i Ukrainaj».
2 sakavika 1994 h. kiraŭnictva Sabora sustrełasia z Łukašenkam. Vynikam takoj sustrečy stała pasiedžańnie Dumy, na jakim bolšaść uchvaliła kandydaturu Łukašenki pa pasadu prezidenta Respubliki Biełaruś. Taksama była vykazana dumka nakont taho, što «pieravažnaja bolšaść nizavych struktur partyi, bolšaść «saborcaŭ» kateharyčna «za» Łukašenku jak kandydata ŭ prezidenty Biełarusi», bo jahonyja pohlady «najbolš poŭna adlustroŭvajuć intaresy naroda Biełarusi, blizkija da pazicyi Sabora».
Adzinym, chto vykazaŭsia suprać Łukašenki, staŭ člen Dumy, prafiesar Valancin Akułaŭ. Jon zajaviŭ, što ŭ Łukašenki šmat plusaŭ, adnak padtrymka premjer-ministra Viačasłava Kiebiča, na dumku Akułava, najbolš adpaviadała b linii Sabora.
Sam Łukašenka, zdavałasia, apraŭdvaŭ nadziei «Biełaj Rusi». Na niečarhovaj 14-j siesii Viarchoŭnaha Savieta Respubliki Biełaruś 27 krasavika 1994 h. deputat zajaviŭ, što ŭ vypadku jahonaj pieramohi na prezidenckich vybarach jon budzie inicyjavać refierendum ab sajuzie Biełarusi, Rasii i Ukrainy.
Adnak šlachi Słavianskaha Sabora i Łukašenki razyšlisia. Heta było źviazana z tym, što pad ciskam uładaŭ, u pryvatnaści, nabližanaha da Kiebiča vysokapastaŭlenaha dziaržaŭnaha čynoŭnika Hienadzia Daniłava i kiraŭnika Narodnaha ruchu Biełarusi Siarhieja Hajdukieviča, partyja admoviłasia padtrymlivać Łukašenku.
10 maja 1994 h. u admysłovym zvarocie Słavianski Sabor «Biełaja Ruś» rastłumačyŭ svaju pazicyju pa pytańni ab vychadzie ź inicyjatyŭnaj hrupy Łukašenki pa zbory podpisaŭ.
Adnoj z pryčyn razychodžańniaŭ ź im stała najaŭnaść u jahonym atačeńni asob, jakija byccam by vystupajuć suprać intehracyi z Rasijaj i Damovy ab abjadnańni hrašovych sistem Biełarusi i Rasii ad 12 krasavika 1994 h., padpisanaj Kiebičam i Viktaram Čarnamyrdzinym.
Siarod asob, naprykład, uzhadaŭsia Valeryj Capkała, jaki da ŭvachodžańnia ŭ kamandu Łukašenki pracavaŭ savietnikam byłoha kiraŭnika Viarchoŭnaha Savieta Stanisłava Šuškieviča. U zvarocie Capkała charaktaryzavaŭsia jak «rašučy prychilnik uvodzin u respublicy nacyjanalnaj valuty i kałanizacyi biełaruskaj ekanomiki zachodnimi nacyjanalnymi TNK». Taksama krytycy padvierhlisia inšyja paplečniki Łukašenki: Viktar Hančar i Dźmitryj Bułachaŭ, jakija napiaredadni zdiejźnili svoj vizit u štab-kvateru NATA ŭ Brusiel, Anatol Labiezd́ka («prychilnik antyrasijskaj polska-litoŭska-biełaruskaj kanfiederacyi»), deputat Viktar Šejman, jaki ŭ svoj čas źjaŭlaŭsia členam Biełaruskaha zhurtavańnia vajskoŭcaŭ.
Zvarot zakančvaŭsia kanstatacyjaj taho, što «Łukašenka apynuŭsia ŭ pałonie svajho atačeńnia, jakoje viadzie padazronuju palityčnuju hulniu z adzinstvam słavianskich narodaŭ jak raźmiennaj manietaj».
Na nastupny dzień 11 maja 1994 h. na pašyranym pasiedžańni vykanaŭčaha kamiteta Słavianskaha Saboru i praŭleńnia Dumy (prysutničali 28 čałaviek) Siarhiejeŭ udakładniŭ padrabiaznaści razychodžańniaŭ z Łukašenkam.
Pa słovach Siarhiejeva, deputat admoviŭsia padpisać papieru, dzie było skazana, što jon paśla prychodu da ŭłady budzie inicyjavać refierendum pra dałučeńnie da Rasii i dvuchmoŭje. Łukašenka, paviedamiŭ Siarhiejeŭ, pačaŭ krytykavać «rublovaje pahadnieńnie» (Damovu ad 12 krasavika 1994 h.).
Siarhiejeŭ taksama prainfarmavaŭ, što pradstaŭnikam Sabora ŭ inicyjatyŭnaj hrupie Łukašenki była faktyčna adviedziena rola «fihavaha listka i admoŭlena ŭ kancepcyi prapahandy», niahledziačy, naprykład, na toje, što Usievaład Jančeŭski zrabiŭ «prajekt samaj udałaj ulotki».
Admova padtrymlivać Łukašenku vyklikała ŭ Słavianskim Sabory «Biełaja Ruś» raskoł.
Suprać centralnaha kiraŭnictva vystupiła Minskaja haradskaja arhanizacyja partyi na čale ź Ju. Hołubievym. 7 červienia 1994 h. u adpaviednaj pastanovie schodu «za ažyćciaŭleńnie brudnaj palityčnaj pravakacyi, skiravanaj suprać kandydata ŭ prezidenty, narodnaha deputata Viarchoŭnaj Savieta Respubliki Biełaruś A.H. Łukašenka, jakaja naniesła kałasalnuju maralna-palityčnuju škodu aŭtarytetu partyi», niedavier vykazvaŭsia Mikałaju Siarhiejevu. Minskaja haradskaja arhanizacyja rašuča admoviłasia padparadkoŭvacca centru i zapatrabavała praviadzieńnie pazačarhovaha źjezda partyi dla vyrašeńnia arhanizacyjna-palityčnych pytańniaŭ. Ale Siarhiejevu ŭdałosia pieraadoleć i hetuju prablemu, vyvieści sa składu partyi «raskolnikaŭ». Chutka i sam Siarhiejeŭ pa sumiaščalnictvie ŭznačaliŭ Minskuju haradskuju arhanizacyju.
Paśla prychodu Łukašenki da ŭłady kiraŭnictva Słavianskaha Sabora zrazumieła, jakuju bujnuju palityčnuju pamyłku dapuściła. Z hetaha momantu partyja ŭsimi siłami imknułasia reabilitavać siabie ŭ vačach Łukašenki, padtrymlivajučy ŭsie inicyjatyvy apošniaha, spadziejučysia, napeŭna, na niešta bolšaje.
Tak, 16 maja 1995 h. Słavianski Sabor, vinšujučy Łukašenku z vynikami refierendumu, vykazvaŭ upeŭnienaść, što «nijakija pieraškody nie spyniać Vas na vysakarodnym šlachu jadnańnia słavianaŭ».
17 śniežnia 1995 h. Duma źviarnułasia da Łukašenki z nastupnaj prapanovaj: zaćvierdzić dzień 25 śniežnia ŭ jakaści dziaržaŭnaha śviata i nazvać jaho «dniom jadnańnia Rusi». Arhumientavałasia heta tym, što 25 śniežnia 1795 h. Kaciaryna II padpisała ŭkaz ad dałučeńni da Rasii, jak było zanatavana ŭ zvarocie, «ziamiel Zachodniaj Rusi», chacia havorka va ŭkazie išła ab Vialikim kniastvie Litoŭskim.
Bolš taho, «saborcy» nastojvali na stvareńni śpiecyjalnaj kamisii na dziaržaŭnym uzroŭni pa śviatkavańni dvuchsothadovaha jubileju hetaha «uźjadnańnia».
Mikałaj Siarhiejeŭ dahavaryŭsia da taho, što nazvaŭ Łukašenku «adzinaj pieraškodaj na šlachu realizacyi płanaŭ Zachadu pa pahłynańni Biełarusi Polščaj i stvareńniu novaj Rečy Paspalitaj u składzie Polščy, Biełarusi, Ukrainy i, mahčyma, Litvy».
Słavianski Sabor biez vahańniaŭ padtrymaŭ u 1996 h. novuju inicyjatyvu Łukašenki ab praviadzieńni respublikanskaha refierendumu, vystupiŭ suprać Viarchoŭnaha Savieta XIII sklikańnia, jaki nibyta «staŭ na šlach padmanu naroda».
19 červienia 1996 h. Słavianski Sabor staŭ pieršaj palityčnaj siłaj, chto źviarnuŭsia da Łukašenki z pytańniem ab pieranosie Dnia Niezaležnaści z 27 lipienia na 3 lipienia.
Pry hetym hałoŭnaj pryčynaj pieranosu tłumačyłasia čamuści nie vyzvaleńnie Minska, a toj fakt, što 27 lipienia 1942 h. «kat biełaruskaha naroda, hitleraŭski haŭlajtar Biełarusi Kube błasłaviŭ palicajaŭ, kałabaracyjanistaŭ, zdradnikaŭ i inšych fašysckich pasłuhačoŭ ź liku miascovych nacyjanalistaŭ na teror suprać ułasnaha naroda». Duma Słavianskaha Sabora «z zadavalnieńniem kanstatavała», što ŭ pieralik pytańniaŭ, vyniesienych prezidentam na refierendum, uklučana pytańnie i ab pieranosie hałoŭnaha dziaržaŭnaha śviata.
Taksama vyniesieny na refierendum łukašenkaŭski prajekt Kanstytucyi (apublikavany ŭ kancy žniŭnia 1996 h.), pavodle jakoha kiraŭnik dziaržavy kancentravaŭ u svaich rukach usiu paŭnatu vykanaŭčaj ułady i, akramia taho, nadzialaŭsia istotnymi zakanadaŭčymi paŭnamoctvami, byŭ acenieny Saboram jak «niadrenny».
Duma zaćvierdziła nastupnyja prapanovy da prezidenckaha prajekta. Pa-pieršaje, źmianić papiaredniuju nazvu vierchniaj pałaty Nacyjanalnaha schodu — Sienat, — bo «heta nazva charakternaja dla rymska-katalickaha śvietu, ale zusim nie dla słaviana-pravasłaŭnaha».
Pa-druhoje, źmianić redakcyju artykuła 17 i zapisać, što dziaržaŭnymi movami ŭ krainie źjaŭlajucca ruskaja i biełaruskaja. Sprava ŭ tym, što ŭ pieršapačatkovym varyjancie prezidenckaha prajekta artykuł 17 hučaŭ nastupnym čynam: «Dziaržaŭnaj movaj u Respublicy Biełaruś źjaŭlajecca biełaruskaja mova. Ruskaja mova maje roŭny status ź biełaruskaj movaj». Pa-treciaje, uklučyć u kanstytucyjny prajekt normu ab tym, što «pravasłaŭje źjaŭlajecca tradycyjnaj relihijaj dla biełarusaŭ». Pa-čaćviortaje, vyklučyć z kanstytucyjnaha prajekta normu ab bieźjadziernym statusie Biełarusi i jaje niejtralitecie. Pa-piataje, źmianić nazvu krainy i nazvać jaje «Riespublika Biełoruśsija».
U novym varyjancie prezidenckaha prajekta, apublikavanaha ŭ pačatku listapada 1996 h., fihuravali novaja nazva vierchniaj pałaty parłamienta i novaja redakcyja artykuła 17. Słavianski Sabor abviaściŭ heta svaimi zasłuhami. Adnak prapanovy ab niejtralitecie, pravasłaŭi i naźvie krainy byli ŭsio ž adchileny raspracoŭščykami prajekta.
Pradstaŭniki Słavianskaha Sabora z zadavalnieńniem pryniali ŭdzieł u pracy Usiebiełaruskaha narodnaha schodu, jaki adbyŭsia pa inicyjatyvie Alaksandra Łukašenki 19—20 kastryčnika 1996 h. Na dumku «saborcaŭ», takija schody — «pieršy krok na šlachu pabudovy ŭ Biełarusi praŭdzivaj narodnaj sabornaj dziaržavy».
«Saborcy» biez Sabora
Adnak resursy i patencyjał Słavianskaha Sabora «Biełaja Ruś» niaŭmolna źnikali. Nadziei na Łukašenku, imknieńnie stać «partyjaj ułady» nie apraŭdalisia.
Partyja, jakaja pretendavała na słavianskaje lidarstva, była nie ŭ stanie razabracca sa svaimi ŭnutranymi spravami.
7 lipienia 1996 h. na pasiadžeńni Dumy abmiarkoŭvałasia dziejnaść kiraŭnika Viciebskaj abłasnoj arhanizacyi «Biełaj Rusi» Andreja Hieraščanki (taho samaha, chto akazaŭsia ŭ centry ŭvahi pa pryčynie vykazvańniaŭ adnosna niezaležnaści Biełarusi), jaki vyrašyŭ adchilicca ad hienieralnaj linii i zhulać u svaju hulniu. Vysiłkami Hieraščanki ŭ krasaviku 1996 h. byŭ faktyčna całkam źmienieny ŭvieś skład abłasnoj Dumy: tudy ŭvajšli paplečniki miascovaha kiraŭnika. Taksama Hieraščanka paśpiachova źmianiŭ svajho namieśnika.
U mai 1996 h. Hieraščanka pajšoŭ jašče dalej: vydaŭ pieršy numar ułasnaha «Słavianskoho viestnika», u pieradavicy jakoha pad nazvaj «Zvyčajny fašyzm» zaklikaŭ «dušyć fašysckuju hadzinu vysiłkami vialikaj Rusi ad Lvova da Uładzivastoka i ad Hrodna da Mahadana».
Hieraščanka taksama vystupiŭ za strukturnuju aptymizacyju Słavianskaha Saboru, likvidacyju niekatorych adździełaŭ.
Na vyšejzhadanym pasiadžeńni było vyrašana raspuścić Viciebskuju abłasnuju Dumu i vyklučyć Hierašanku z partyi za toje, što jon «niapravilna vioŭ arhanizacyjnuju rabotu, pierajšoŭ na zahadny ton, sprabavaŭ łamać volu ludziej». Adnak za jaho zastupiŭsia Azaronak, film jakoha «Nianaviść. Dzieci iłžy» Hieraščanka słaviŭ u svajoj pieradavicy. Pa słovach režysiora, treba bierahčy kožnaha člena partyi, «navat kali čałaviek dziejničaŭ niapravilna».
Miž inšym, precedentaŭ, kali «saborcy» pakidali svoj Sabor, było šmat. Tak, u krasaviku 1993 h. Słavianski Sabor pakinuli 6 vajskoŭcaŭ, bo ŭniesienyja tady papraŭki ŭ zakanadaŭstva zabaraniali hetym ludziam być čalcami palityčnych partyj. Inšyja pryčyny byli bolš banalnyja. Naprykład, vosieńniu 1993 h. «za stratu suviaziaŭ z arhanizacyjaj» sa Słavianskaha Sabora byŭ vyklučany Andrej Cehałka. A Siarhiej Čały – za parušeńnie statuta partyi.
Viadomy siońnia niezaležny ekanamist śćviardžaje, što sam syšoŭ z Sabora. Adnak u archivie na adras kiraŭnictva «Biełaj Rusi» zachavaŭsia hnieŭny list Čałaha ad 9 śniežnia 1993 h., u jakim jon hraziŭsia paskardzicca ŭ Miniust i padać u sud, kali pytańnie ab jahonym vyklučeńni nie budzie vyniesiena na čarhovy źjezd.
U śniežni 1995 h. z Sabora «za pavodziny, niesumiaščalnyja z normami słavianskaj etyki», byŭ vyklučany niejki Śmirnoŭ. U adroźnieńnie ad Čałaha, jaki vyrašyŭ nie źviazvacca z Saboram, Śmirnoŭ paskardziŭsia ŭ Ministerstva justycyi. Jon vinavaciŭ Siarhiejeva ŭ tym, što toj «padmiaŭ pad siabie partyju», u vyniku čaho byccam by nazirajecca masavy zychod stul. Śmirnoŭ, akramia taho, śćviardžaŭ, što ŭ Słavianskim Sabory «sistematyčna pravodziacca padtasoŭki partyjnaj dakumientacyi».
U 1993, 1996 i 1998 hh. «Biełaja Ruś» atrymała piśmovyja papiaredžańni ad Ministerstva justycyi. 5 žniŭnia 1994 h. pa vynikach pravierki ŭpraŭleńnie pa spravach hramadskich abjadnańniaŭ Miniusta kanstatavała, što ŭ Słavianskim Sabory «poŭny razład spravavodstva».
Partyja była nie ŭ stanie navat apłacić rehistracyju źmien i dapaŭnieńniaŭ va ŭłasny ŭstaŭ. Tak, u śniežni 1996 h. Słavianski Sabor źviarnuŭsia da Sajuza vieteranaŭ Afhanistana akazać adpaviednuju dapamohu ŭ sumie 1 500 000 rub.
Ab partyjnaj marhinalizacyi «Biełaj Rusi» śviedčyć jaje hatoŭnaść vieści pieramovy z palityčnymi siłami nieanacysckaha kštałtu.
10 vieraśnia 1997 h. na pasiadžeńni Minskaj haradskoj arhanizacyi abmiarkoŭvałasia pytańnie ab stvareńni inicyjatyŭnaj hrupy biełaruska-rasijskaha ruchu «Narodnaje adzinstva». Dla hetaj mety płanavałasia vieści pierahavory navat z Ruskim nacyjanalnym adzinstvam (RNIE). Hetaja misija była ŭskładziena na saratnika Siarhieja Šyptenku.
Adnym z apošnich krokaŭ Słavianskaha Sabora ŭtrymacca na palityčnaj arenie staŭ jahony ŭdzieł stvareńni razam ź Biełaruskaj patryjatyčnaj partyjaj, libierał-demakratami i kamunistami tak zvanaha Biełaruskaha narodna-patryjatyčnaha sajuza ŭ vieraśni 1998 h. Adnak dekret prezidenta, pavodle jakoha minimalnaja kolkaść čalcoŭ partyi padvyšałasia da 1000 čałaviek, nie pakidaŭ «saborcam» anijakaj palityčnaj pierśpiektyvy.
Likvidacyja Słavianskaha Sabora «Biełaja Ruś» adbyłasia na niečarhovym VII źjeździe 12 červienia 1999 h.
U zaklučnym słovie Mikałaj Siarhiejeŭ śćviardžaŭ, što Słavianski Sabor vykanaŭ svaju zadaču: «Słavianskaja samaśviadomaść nie tolki abudziłasia ŭ hramadzianaŭ Biełarusi, ale šmat u čym stała vyznačać dačynieńnie hramadstva da tych ci inšych hramadska-palityčnych źjaŭ».
Taksama Siarhiejeŭ z sumam kanstatavaŭ, što «takaja forma palityčnaj arhanizacyi jak SSBR nie dazvalaje pašyryć sacyjalnuju bazu patryjatyčnaha ruchu ŭ Biełarusi».
Na źjeździe było zajaŭlena ab arhkamitecie pa stvareńni Respublikanskaha ahulnanarodnaha sajuza «Biełaja Ruś», jaki «z adnaho boku, zabiaśpiečyć pierajemnaść palityčnaj linii SSBR, ź inšaha, pašyryć padtrymku z boku hramadzianaŭ RB».
«Hałoŭnaje — heta vopyt!» Łukašenka nazvaŭ, kaho bačyć nastupnym prezidentam23
Kamientary