Nalibačanin u Pientahonie, albo Nie adkładajcie siamiejnuju historyju na paźniej
— Ciabie pasłuchać, dyk uvieś śviet z Nalibak, — kažuć časam maje siabry, čujučy apoviedy pra ziemlakoŭ-adnaviaskoŭcaŭ, raskidanych pa śviecie. Ja i sam dziŭlusia adkul ich stolki: cikavych i nieardynarnych. Inšym razam pačynaju vieryć, što maje ziemlaki, jak tyja masony z teoryj zmovaŭ, tajemna kirujuć śvietam.
Adnojčy ja prykmieciŭ «nalibackaje» proźvišča ŭ svajoj varšaŭskaj vykładčycy žurnalisckaha stylu. — A vy nie ź Biełarusi časam? — pytajusia. — Nie, ja nikoli tam i nie była — adkazvaje prafesarka. Sychodžu z parazaj i raptam čuju: — Ale baćki majho muža z tych krajoŭ, z takoj vioski, jakuju niemcy spalili padčas vajny. Boža, jak ža jana nazyvajecca? Mmmm… Nalibaki… niejak tak — adkazvaje vykładčyca. Muž prafesarki akazaŭsia viadomym varšaŭskim advakatam.
Paśla hetaj historyi ja ŭskryknuŭ «eŭryka». Dziakujučy pošukavaj systemie ŭ Internecie ja znajšoŭ niekalki dziesiatkaŭ siemjaŭ nalibačan u śviecie. Jan Mišuk akazaŭsia pieršym chakieistam ź Biełarusi ŭ NCHŁ. Džordž Farbotka — amerykanskim mastakom, jaki zajmajecca abstraktnaj i siurealistyčna-fantastyčnaj skulpturaj. Česłaŭ Jarašynski — polskim paetam i kinaaktoram, En Simpkinsan — redaktarkaj adnaho papularnaha amerykanskaha časopisu. Baćka «Mis-Kalifornii-90» — nalibačanin, dziady aŭstralijskaha spartyŭnaha žurnalista Kerała Hodyla — nalibačanie. Baćka adnaho z polskich premjeraŭ — byŭ niekali susiedam majoj prababuli. Śpis možna doŭha praciahvać. Usich hetych ludziej abjadnoŭvała cikavaść da siamiejnaj historyi, historyi Nalibak i vakolic. Tak my ŭsie i paznajomilisia.
Takim ža čynam ja znajšoŭ syna nalibackich emihrantaŭ z Kanady — Hienry Astapieja. 10 hadoŭ tamu ja zaŭvažyŭ jaho proźvišča na hienealahičnym forumie i ŭ mianie adrazu ž zapaliłasia «čyrvonaja lampačka». Ja nie pamyliŭsia.
Baćki Hienry — Stefanija Vieramiej i Stanistaŭ Astapiej naradzilisia, vyraśli i ažanilisia ŭ Nalibakach. Padčas vajny partyzany zabili babulu i dziadźku Hienry, niemcy spalili dom maładych baćkoŭ, a ich samych vyvieźli ŭ rabstva ŭ Niamieččynu. Niekalki hadoŭ Stefanija i Stanisłaŭ pracavali «na baŭera», a naprykancy 1940-ch vyjechali ŭ Kanadu.
Hienry staŭ čaćviortym dziciem u siamji. Vučycca jon pačaŭ u kanadzkaj škole, ale skončyŭ užo amerykanskuju, bo baćki pierajechali ŭ štat Masačusec na paŭnočnym uschodzie Ameryki.
Svajo žyćcio Hienry Astapiej pryśviaciŭ vojsku — Vajenna-pavietranym siłam ZŠA, niekalki hadoŭ słužyŭ u Karei. Jaho talent i pracavitaść zaŭvažyli ŭ Vašynhtonie i zaprasili pracavać u Pentahon. U Ministerstvie abarony ZŠA major Astapiej pracavaŭ 10 hadoŭ.
U 1994 hodzie Stefanija Astapiej, paśla 50-hadovaha prymusovaha rasstańnia z Nalibakami, naviedała Biełaruś i pakazała svajmu synu rodavaje miastečka. Paśla taho, jak Hienry ŭbačyŭ pradziedaŭski plac na Navahradzkaj vulicy i mahiły prodkaŭ na nalibackim ćvintary, jon pačaŭ cikavicca siamiejnaj historyjaj. Niekalki hadoŭ tamu ja byŭ pabyvaŭ u jaho domie ŭ Vašynhtonie i byŭ uražany kolkaściu knih pa historyi VKŁ i Rečy Paspalitaj. Bolš za 10 hadoŭ Hienry ź siastroj Vičaj pa krupicach źbirajuć siamiejnyja relikvii ad svajakoj u ZŠA i Eŭropie: fotazdymki, listy, dakumenty i ŭspaminy. Apošnija paŭtara miesiaca jon pravioŭ u Polščy, sustrakaŭsia z svajakami, raspytvaŭ pra ŭsio toje, što nie paśpieŭ raspytać u baćkoŭ. Abjeździŭ vioski na zachadzie krainy, dzie žyvuć pierasialency z Nalibak, kab daznacca, što jany pamiatajuć pra nalibackich Astapiejaŭ.
U nastupnym hodzie Hienry ź siastroj planujuć cełaje turne pa eŭrapiejskich archivach, dzie mohuć znachodzicca źviestki pra jahony rod i rodnaje miastečka dziadoŭ.
Za bolš jak 10 hadoŭ, jakija ja viedaju Hienry i jaho siastru, jany stali dla mianie zbornym vobrazam ludziej, dla jakich daśledavańnie minułaha pra historyju svajoj siamji stała častkaj žyćcia. Dla taho, kab pabačyć pažoŭkłuju papierku z datami naradžeńnia pradziedaŭ, jany hatovyja lacieć tysiačy kilametraŭ i vydatkoŭvać tysiačy dalaraŭ.
Pra ich zaŭždy ŭzhadvaju, kali lanujusia ŭ volnuju chvilinu apisać pačutuju jašče ŭ dziacinstvie ad dzieda historyju albo kali dziesiaty raz, prajaždžajučy kala vilenskaha archiva, abiacaju sabie nastupnym razam abaviazkova tudy zajści i pašukać nalibackija metryki. Ich cikavaść da historyi svajho rodu — heta kryk da ŭsich tych z nas, chto pakidaje siamiejnuju historyju na paźniej, bo pierakanany, što žyćcio doŭhaje i ŭsio paśpiejecca. A kali adychodziać dziady i baćki, my pačynajem rvać vałasy na hałavie, što nie paśpieli ŭ ich pra šmat što spytacca.
Kamientary