17 vieraśnia

Siarod roznych vidaŭ (nie)spraviadlivaści ŭ našym žyćci adnym z najbolš cikavych jość hetak zvanaja histaryčnaja (nie)spraviadlivaść.

Ja pišu «(nie)spraviadlivaść» naŭmysna, bo naahuł zaŭsiody akazvajecca, što, jak kažuć palaki, punkt widzenia zależy od punktu siedzenia. Toje, što adnym bačycca jak histaryčnaja spraviadlivaść, dla inšych źjaŭlajecca akurat niečym supraćlehłym — histaryčnaj niespraviadlivaściu.

Chrestamatyjny prykład takoj histaryčnaj dychatamii: uźjadnańnie Zachodniaj Biełarusi z Uschodniaj u 1939 hodzie.

Naŭrad ci znojdziecca niejki biełaruski historyk, — ci to ź lahieru niedabitych nacyjanalistyčnych fundamentalistaŭ, ci to ź nietraŭ aficyjnaj «pansłavisckaj» navuki (skažam, z Mahiloŭskaha pedahahičnaha instytutu abo Paleskaha ŭniversytetu) — jaki pastaviŭ by pad sumnieŭ histaryčnuju spraviadlivaść uźjadnańnia Biełarusi paśla ŭvachodu Čyrvonaj armii ŭ Polšču 17 vieraśnia 1939 h.

Histaryčnaja spraviadlivaść — ślapaja siła. Jana nie hladzić, tak by mović, jakimi instrumentami karystajecca. Biełaruś uźjadnałasia dziakujučy sakretnamu dadatku da paktu Rybentropa‑Mołatava, jaki ŭvieś cyvilizavany śviet asudziŭ jak dyplamatyčnaje złačynstva ŭžo oho kolki hadoŭ tamu.

U vytokaŭ siońniašniaj jednaści biełarusaŭ (prynamsi, hieahrafičnaj) stajać Hitler i Stalin, jakich dabračyncami Biełarusi nijak nie nazavieš (a tut jakraz — vypadała b). Bo heta ž jany pierakreślili histaryčna niespraviadlivy Ryski traktat 1921 h., dzie balšaviki z palakami razarvali biełarusaŭ napałam, nie pytajučysia ichnaha mierkavańnia.

Nu a što na hety kont dumajuć polskija historyki? Niaciažka zdahadacca: 17 vieraśnia 1939 — heta data vierałomnaha napadu SSSR na Polšču; nož u śpinu, ubity savietami jakraz tady, kali palaki adbivalisia ad hitleraŭskaj navały. Jakoje ŭžo tut adnaŭleńnie histaryčnaj spraviadlivaści dla biełarusaŭ, kali Polšča, z pryčyny hetaha adnaŭleńnia, źnikła z mapy Eŭropy na piać hadoŭ, a potym jašče na 45 hadoŭ stała savieckim satelitam?

Ale pra hetuju dychatamiju ja ŭžo amal nia dumaju. A voś u apošnija hady, kali spachaplusia, što siońnia jakraz 17 vieraśnia, mnie zaŭsiody zhadvajecca adna historyja, jakuju ja pačuŭ niedzie 18‑19 hadoŭ tamu, jak tolki staŭ pracavać žurnalistam u biełastockaj «Nivie». Zdajecca, mnie raskazaŭ jaje nastaŭnik ź vioski Komataŭcy ŭ Haradockaj hminie na Biełastoččynie.

U 1944 hodzie, kali saviety pahnali niemcaŭ nazad i viarnulisia na Biełastoččynu, ahulnapalityčnaja sytuacyja nie była jasnaja. Naš biełaruski lud doŭhi čas nia byŭ upeŭnieny, dzie jon znoŭ apynuŭsia — u Savieckim Sajuzie? u Polščy? Ale spakvala pačało prajaśniacca, kali savieckija sałdaty pačali stavić pamiežnyja słupy.

Małym Aziaranam (biełaruskaj pravasłaŭnaj vioscy na miažy Krynkaŭskaj i Haradockaj hminaŭ) pačatkova nie pašancavała. Saviety pačali stavić svaje słupy na zachad ad vioski. Što zrobiš, ślapaja histaryčnaja (nie)spraviadlivaść.

Ale potym niešta kamuści admianiłasia, i słupy pačali stavić z uschodniaha boku Małych Aziaranaŭ. Dziadźki i ciotki ŭ vioscy ledź nie pašaleli ad radaści. Zastajucca ŭ Polščy! Uzdumali byli zrabić tałakoŭskaje vypivańnie i ŭsio takoje, ale adnaho dnia z najbližejšaha savieckaha kałhasu pryjechaŭ «predsiadaciel» i zajaviŭ, što, maŭlaŭ, zaŭtra pryjeduć hruzaviki, kab zabrać uvieś dabytak i chatni skarb aziarancaŭ dy ich samich i pieravieźci ŭsio ŭ SSSR. Jany ž svaje, tak ci nie? Navošta im zastavacca ŭ «nie svajoj» Polščy?

Daloka za poŭnač usia vioska viečavała i mazhavała, što rabić. Urešcie pastanavili: u

sie mužčyny na daśviećci ŭciakuć u zachodni bok i schavajucca ŭ lesie, a ŭsie žančyny i dzieci pokatam lahuć na darohu z uschodniaha boku i pierakryjuć ruch kałhasnym hruzavikam.

Jak pastanavili, tak i zrabili. I ŭdałosia. Vioska Małyja Aziarany i pa siońniašni dzień staić na našym, biełastockim baku, i ŭ joj žyvuć aziarancy. Kožny moža pierakanacca ŭ hetym sam, nabraŭšy ŭ Google Maps «Ozierany Małe Poland».

Jan Maksimiuk, Radyjo Svaboda

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0