Chronika derusifikacyi: jak ruskija ŭ Kazachstanie, Kyrhyzstanie, Jakucii i Tatarstanie z bolšaści stali mienšaściu

Ni dla kaho nie sakret, što administracyjna-terytaryjalny padzieł SSSR byŭ davoli sprečnym i časam nie adpaviadaŭ aktualnym miežam pražyvańnia taho ci inšaha naroda. Niaredkaściu byli situacyi, kali ŭ miežach adnoj administracyjnaj adzinki niejkaj savieckaj respubliki bolšaść składali pradstaŭniki nietytulnaj nacyi. Adbyvaŭsia praces rusifikacyi badaj usich savieckich respublik.

U niekatorych z hetych respublik ruskich było tak šmat, što karennyja tytulnyja nacyi ŭ ich pieratvarylisia faktyčna ŭ nacyjanalnyja mienšaści. Naprykład, u Kareła-Finskaj SSR dola karennaha fina-ŭhorskaha nasielnictva stała mienšaj za 20%. Urešcie ŭ 1956 hodzie Kareła-Finskuju SSR panizili ŭ statusie: sajuznuju respubliku likvidavali i dałučyli da RSFSR u jakaści aŭtanomnaj respubliki.

Prytok mihrantaŭ u niekatoryja respubliki vioŭ da taho, što los karełaŭ moh napatkać i inšyja respubliki SSSR.

Ale z raspadam SSSR niekatoryja karennyja narody pačali viartać svaje stračanyja pazicyi. Ich dola pavialičvałasia, u toj čas jak kolkaść ruskaha nasielnictva imkliva skaračałasia. Apošnija hady kramloŭskaja prapahanda akcentavała ŭvahu na pryhniocie ruskaha nasielnictva, jaki nibyta adbyvaŭsia va Ukrainie. Ale prapahandysty ŭparta ihnaravali fakty sapraŭdnaj derusifikacyi, časam navat hvałtoŭnaj, jakaja adbyvałasia ŭ inšych byłych savieckich respublikach.

Kazachstan

Zaraz u Kazachstanie pražyvaje kala 18 miljonaŭ čałaviek, a dola kazachaŭ siarod ich kala 67% (12 miljonaŭ etničnych kazachaŭ). U heta ciažka pavieryć, ale jašče ŭ 1989 hodzie situacyja była kardynalna inšaja.

Apošni pierapis nasielnictva SSSR zafiksavaŭ, što siarod 16,5 miljona žycharoŭ Kazachskaj SSR kazachaŭ było ŭsiaho 6,5 miljona, a heta mienš 40% ad usioj kolkaści.

Takim čynam, za niapoŭnyja 30 hadoŭ kolkaść kazachaŭ uzrasła amal udvaja: z 6,5 da 12 miljonaŭ čałaviek!

Pavialičyć

Ale da 1989 hoda situacyja była jašče bolš dramatyčnaj. U 1930-yja ŭ Kazachstanie adbyłasia sapraŭdnaja katastrofa: ad hoładu pamierli kala 2 miljonaŭ kazachaŭ, vialikaja častka ratavałasia ad hoładu ŭ Kitai. Paśla hetaha Kazachstan staŭ miescam žycharstva dla departavanych narodaŭ: palakaŭ, čačencaŭ, inhušoŭ, niemcaŭ, krymskich tatar. Istotna źniziłasia dola kazachaŭ i paśla pačatku aktyŭnaha zasvajeńnia caliny, kali ŭłady SSSR zaachvočvali žycharoŭ inšych savieckich respublik (pieravažna Rasii) pierajazdžać u Kazachskuju SSR.

Pavialičyć

Zhodna ź pierapisam nasielnictva za 1959 hod, dola tytulnaj nacyi ŭ Kazachskaj SSR ledźvie dasiahała 30%. Z 9,3 miljona žycharoŭ kazachaŭ było tolki 2,8 miljona.

Chacia da 1991 hoda dola kazachaŭ i ŭzrasła ŭ Kazachskaj SSR, ich kolkaść ledźvie pieravyšała 40%, paŭnočnaja častka Kazachstana stała zonaj kampaktnaha pražyvańnia ruskaha nasielnictva, što rabiła hetuju krainu asabliva ŭraźlivaj.

Ale z nabyćciom niezaležnaści Kazachstana pačaŭsia mihracyjny adtok ruskaha i niamieckaha nasielnictva, a kolkaść kazachaŭ u absalutnaj i adnosnaj kolkaści praciahvaje pavialičvacca.

Mieła plon i prahrama repatryjacyi etničnych kazachaŭ, za hady dziejańnia jakoj u krainu viarnułasia bolš za 1 miljon čałaviek.

Jakucija

Kali b Jakucija była niezaležnaj dziaržavaj, jana b stała vośmaj dziaržavaj u śviecie pa płoščy, zusim trochi sastupajučy Indyi.

I ŭjavicie sabie: u 1989 hodzie jakutaŭ u Jakucii zastavałasia ŭsiaho 33%. Na siońnia ž ich dola vyrasła da 53%!

U paraŭnańni z 1989 hodam nasielnictva Jakucii pamienieła: z 1081 tysiačy da 963 tysiač čałaviek na 2017 hod. A voś kolkaść jakutaŭ, naadvarot, uzrasła z 365 tysiač da 500 tysiač čałaviek.

U svaju čarhu, dola ruskaha nasielnictva skaraciłasia z 50% da 35%. Ruskija prosta vyjazdžali z rehijona ź niazvykłymi klimatyčnymi ŭmovami.

Pavialičyć

Heta tłumačycca jak mihracyjnym adtokam ruskaha nasielnictva, tak i pastupovaj jakucizacyjaj. Bolšaść dziaciej u źmiašanych siemjach ličyć siabia «sachalarami», a nie ruskimi. Siarod «sachalaraŭ» šmat pradstaŭnikoŭ ruskaj jeŭrapieoidnaj źniešnaści, ale jakutamoŭnych, uzhadavanych u jakuckich nacyjanalnych tradycyjach.

Nie mahło nie paŭpłyvać na hetyja pracesy i nacyjanalnaje adradžeńnie, jakoje nazirałasia ŭ Jakucii ŭ 1990-yja hady. Mienavita vysoki ŭzrovień nacyjanalnaj samaśviadomaści vyratavaŭ małaliki narod ad źniknieńnia.

Tatarstan

Adbyvalisia demahrafičnyja źmieny i ŭ Tatarstanie, chacia tam jany byli nie takimi istotnymi.

Kali ŭ 1989 hodzie tatary mieli tolki adnosnuju bolšaść siarod žycharoŭ Tatarstana (48,48% tataraŭ i 43,26% ruskich), to ŭžo ŭ 2010 hodzie tytulnaja nacyja pačała składać absalutnuju bolšaść nasielnictva (53,24% tataraŭ i 39,71% ruskich).

Pavieličeńnie doli tatarskaha nasielnictva adbyłosia ŭ pieršuju čarhu za košt vialikich haradoŭ (Kazań i Nabiarežnyja Čałny), dzie raniej pieravažała ruskaje nasielnictva.

Pavialičyć

Kyrhyzstan

Z 1941 pa 1985 hod kirhizy nie składali absalutnaj bolšaści nasielnictva ŭ svajoj krainie. Zhodna ź pierapisam nasielnictva za 1959 hod, kirhizaŭ było 40,5%, a ruskich — 30,2%. A voś u 2016 hodzie ličby absalutna inšyja — kirhizaŭ 73%, a ruskich 6%.

Niahledziačy na toje, što dola kirhizaŭ rasła jašče ŭ savieckija hady, da samaha raspadu SSSR u Biškieku i Čujskaj vobłaści pieravažała ruskaje nasielnictva. Naprykład, u 1989 hodzie kirhizaŭ u stalicy respubliki było tolki 22,7%, a ŭ 2009 hodzie — užo 66,2%. Za hety ž čas dola ruskaha nasielnictva skaraciłasia z 55,8% da 23%.

Pavialičyć

Demahrafičnyja źmieny tłumačacca jak bolšaj naradžalnaściu siarod ciurkskich narodaŭ, tak i vialikim mihracyjnym adtokam ruskaha nasielnictva.

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0