«Možna zadavać pytańni, čamu palaki tady nie zatrymali savieckija i svaje ŭłasnyja tanki, jakija jechali ŭ napramku Čechasłavakii»
Palitołah, dyrektar BISS Piotr Rudkoŭski pravodzić paraleli pamiž udziełam Polščy ŭ zadušeńni paŭstańnia rasijskimi vojskami ŭ Čechasłavakii ŭ 1968 hodzie i biełarusami ŭ 2022-m. I znachodzić naša stanovišča pakul nie takim užo haniebnym. Jon pierakanany, što biełarusy i ŭkraincy «va ŭmovach svabody abaviazkova parazumiejucca - z-za hetaha nie treba pieražyvać».
«Palaki! Vy ž nie rasijanie. Nie stralajcie ŭ našych dziaciej!» Sa žniŭnia 1968 hoda zachavalisia zvaroty čechaŭ/słavakaŭ da polskich vajskoŭcaŭ, kali SSSR vyrašyŭ ažyćciavić «śpiecapieracyju» ŭ Čechasłavakii i zaanhažavaŭ u jaje svaich padniavolnych «sajuźnikaŭ».
Hałoŭnym sajuźnikam była tahačasnaja Polšča, jakaja nie tolki ŭdastupniła svaju terytoryju savieckim vojskam dla napadzieńnia na Čechasłavakiju, ale i vysłała svaje ŭłasnyja vojski kolkaściu kala 25 tysiač vajennych dla zdušeńnia Praskaj viasny.
Tahačasnyja zvaroty čechaŭ/słavakaŭ da palakaŭ u niečym nahadvajuć siońniašnija zvaroty ŭkraincaŭ da biełarusaŭ. «Nie stralajcie ŭ našych dziaciej», «Heta nie vaša vajna», «Nie stanaviciesia pamahatymi ahresara».
Što rabili abo mahli zrabić zvyčajnyja palaki, kab praduchilić uciahnieńnie Polščy ŭ ahresiju suprać paŭdniovaha susieda?
Krasamoŭnym adkazam źjaŭlajecca kamientar u asiarodździ piśmieńnikaŭ (adna z najbolš prahresiŭnych hrup nasielnictva). Kali piśmieńnik Vitald Dambroŭski ŭ paryvie samych dobrych pačućciaŭ skazaŭ, što davajcie źbiarem podpisy pad zvarotam suprać interviencyi, chtoś z kalehaŭ horka prykmieciŭ: «Hetyja podpisy stanuć hatovym śpisam aryštavanych».
Kardynał Vyšynski — toj samy lehiendarny lider polskaha Kaścioła ŭ časy kamunizmu — spačatku maŭčaŭ, a praz tydzień pramoviŭ voś tak: «Hetaja padzieja vielmi ciažkaja i składanaja, tamu pra jaje lepš maŭčać».
Paasobnyja kulturnyja dziejačy Polščy ŭsio ž vykazvalisia suprać uvarvańnia ŭ Čechasłavakiju. Bolšaść — z emihranckaha asiarodździa, ale niekatoryja — z tych, što prabyvali ŭnutry krainy.
Možna zadavać pytańni: Čamu palaki tady nie rušyli šmatmiljonnym maršam na Varšavu, čamu nie struščyli palitbiuro kiroŭnaj partyi, jakaja pieratvaryła ich krainu ŭ krainu-ahresara, čamu nie zatrymali savieckija tanki i svaje ŭłasnyja tanki, jakija jechali ŭ napramku Čechasłavakii? (…)
Adkaz tut prosty. Va ŭmovach dyktatury ŭpłyŭ hramadstva na pryniaćcie palityčnych rašeńniaŭ blizki nulu, a źviaržeńnie dyktatur nie adbyvajecca adnym ščaŭčkom palca.
Dziela čaho ja pryvodžu paralel? Z hetaj paraleli možna zrabić dvajaki ŭžytak. Možna pieratvaryć jaje ŭ padkormku dla svaich, biełaruskich, ciapierašnich kryŭdaŭ i ranieńniaŭ (admova adkryvać bankaŭskija rachunki, niepryniaćcie na pracu i pad.).
Što ž, pry žadańni možna vykarystać hetyja paraleli. Kiejs žniŭnia 1968 hoda moža vybić hrunt z-pad noh luboj sprobie pakarańnia biełarusaŭ za dziejańni Łukašenki. Bolš taho - moža pastavić biełarusaŭ u vyjhryšnaje stanovišča.
Bo ŭ 1968 u palakaŭ nie było svajho «bataljona Kalinoŭskaha», za paŭtara hoda da ŭvarvańnia nie było anałaha pratestaŭ-2020, nie było «rejkavaj vajny», nie było taksama hieraičnych akcyj «Nie — vajnie».
Ale ja ŭsio ž zaklikaju — pakul idzie vajna — vielmi aščadna karystacca hetaj paralellu, nie złoŭžyvać joju. Anałahična jak ekanamičnyja sankcyi suprać Pucina i Łukašenki, na žal, zakranajuć rasijan i biełarusaŭ, jakija rašuča suprać hetych režymaŭ, tak i psichałahičny presinh na ahresaraŭ moža zakranać nievinavatych ludziej. Ale ŭ ciapierašnaj situacyi sankcyi i psichałahičny presinh patrebnyja.
Pakul Ukraina, a popleč ź joj i biełaruski bataljon, zmahajecca z ahresaram, varta rabić «źnižku» na mahčymyja kryŭdy i dyskryminacyju.
Kali dyskryminacyja drobnaja, nielosavyznačalnaja — možna prosta machnuć na jaje rukoj i iści dalej. Kali jana surjoznaja, patencyjna paralizuje dalejšaje funkcyjanavańnie - što ž, reahavać treba. Ale roŭna stolki, kolki patrebna dla pieraadoleńnia prablemy.
Druhi — lepšy — užytak, jaki možam zrabić z hetaj paraleli, — bolš aptymistyčny i budučynia-aryjentavany. Kolki čechaŭ/słavakaŭ siońnia pamiataje pra tuju «zdradu» palakaŭ z 1968 hoda?
Ci zaminaje toj prykry momant siońnia vybudoŭvać mižčałaviečyja, miždziaržaŭnyja, biźniesovyja znosiny? Nakolki składana čecham/słavakam adroźnić tahačasnych palakaŭ ad polskaha aŭtarytarnaha režymu? …a Polšču ad SSSR?
Dyk voś — chaj heta paralel pieradusim zdymie strach biełarusaŭ pierad budučyniaj. Bo mnohija fakty dyskryminacyi strašnyja nie jak adzinkavyja vypadki, a jak złavieščy namiok, što «klajmo nazaŭsiody». Ničoha padobnaha.
Pamahajma Ukrainie, chto jak moža, i nijakaha klajma nie budzie.
Istotna va ŭsim hetym nastupnaje — ci hramadstvy svabodnyja, ci nie. Svabodnyja hramadstvy zdolejuć pieraasensavać minułaje i vybudoŭvać narmalnyja adnosiny. Ale važna — mienavita — kab jany byli svabodnymi. Kab dyktatary nie manipulavali našym minułym, a kab my sami, u narmalnych čałaviečych situacyjach, asensoŭvali svajo minułaje, raspaznavali mahčymyja pamyłki i vybudoŭvali budučyja adnosiny haryzantalna.
Voś čamu najvažniej zaraz, kab Ukraina stała svabodnaj. Heta pryśpiešyć vyzvaleńnie Biełarusi. Va ŭmovach svabody my abaviazkova parazumiejemsia — z-za hetaha nie treba pieražyvać.
Ukraincy zapuścili antyvajennuju rekłamu na biełaruskuju i rasijskuju aŭdytoryju. Vyniki ŭražvajuć
«Ja taja jašče pamidorka». Što Ihar Tur piša ŭ telehram-čatach sa svajho asnoŭnaha akaŭnta4
Kamientary