«Na žal, svoj uniosak u hetuju spravu ja pačała rabić tolki z 2020 hoda, z 9 žniŭnia». Jak biełaruska kruta źmianiła svajo žyćcio
Maryja Babovič — taja dziaŭčyna, jakaja sprabavała napisać kala miesca hibieli Alaksandra Tarajkoŭskaha słovy «Nie zabudziem». Jaje zatrymali 9 vieraśnia 2020 hoda kala minskaj stancyi mietro «Puškinskaja» i prysudzili paŭtara hoda chatniaj chimii. Ciapier dziaŭčyna ŭžo nie ŭ Biełarusi: jana žyvie ŭ Kijevie i dapamahaje adnaŭlać inšyja ŭkrainskija harady, u tym liku Buču i Irpień. Raspytali Maryju pra toje, jak tak atrymałasia i navošta joj heta. A jana pakazała nam svaje foty.
«Naša Niva»: Apošni raz biełarusy čuli pra vas u śniežni 2020 hoda, kali prajšoŭ sud i vy atrymali chatniuju chimiju. Što było potym?
Maryja Babovič: Paśla suda ja źjechała pa miescy prapiski, to-bok u Mazyr. Mnie skazali, što na praciahu 10 dzion prysud nabyvaje moc. Ale advakat tym časam napisaŭ apielacyjnuju skarhu, a kali idzie pierahlad spravy, to chimija jašče nie pačynajecca.
5 sakavika 2021 hoda ŭ Minsku razhledzieli maju apielacyju, i zrazumieła, što prysud zastaŭsia bieź źmienaŭ. Ja viarnułasia ŭ Mazyr, i niedzie 16 krasavika mianie vyklikali, kab pastavić na ŭlik i padrychtavać usie nieabchodnyja dakumienty.
Na chatniaj chimii šmat u kaho roznyja ŭmovy. Nie viedaju, ad čaho heta zaležyć — ci to ad artykuła, ci to ad situacyi. Mianie paprasili štomiesiac prynosić hrafik z pracy, kab u inśpiekcyi mahli mianie praz heta kantralavać, uvieś čas, akramia pracoŭnaha ja pavinna była znachodzicca doma. Kali maje vychadnyja supadali z budniami, mnie davali dadatkova dźvie volnyja hadziny na dzień, kab naviedać mahazin ci zrabić niešta asabistaje.
«NN»: Ci było ciažka znajści pracu?
MB: Tak. U Biełarusi z hetym i tak usio sumna, a kali ludzi čujuć pra rečy nakštałt sudzimaści, u ich jašče mienš žadańnia z taboj supracoŭničać. Mnie kazali: maŭlaŭ, my ŭsio razumiejem, ale prosta nie chočam prablem. Adkazvała im: nu i dobra. Ale rada, što ŭ vyniku atrymałasia znajści pracu, tamu što ŭvieś čas siadzieć doma było b vielmi ciažka. Chacia heta i rodnyja ścieny, ty ŭsio roŭna nibyta ŭ turmie. Ty nie viedaješ, kali da ciabie pryjduć z pravierkaj.
«NN»: Vas sapraŭdy praviarali?
MB: Tak, časam prychodzili, chacia i nie nadta časta. Da taho ž, mnie treba było kožny paniadziełak jeździć u inśpiekcyju i adznačacca, u vychadnyja i śviaty zusim nielha było vychodzić z domu.
Niedzie z krasavika pa kaniec vieraśnia ja była na chatniaj chimii, potym orhany pačali rehistravać za mnoj niejkija «parušeńni». Heta byli zusim drobiazi: maŭlaŭ, siadzieła kala padjezda. Adnojčy była adna doma i mnie treba było terminova vyjści ŭ kramu, jakaja była jakraz kala majho padjezda. Vyjšła z doma chviliny na try — i atrymała parušeńnie.
Try takija parušeńni ŭžo aznačajuć pieravod u kałoniju. Ja padumała — nielha tudy traplać, heta zhubleny čas, i kali ty tam apyniešsia, to možaš vyjści adtul nie nadta chutka. Kali b mianie pieraviali ŭ kałoniju, mnie treba było b prabyć tam reštu terminu, niedzie 4,5 miesiaca, ale ŭ kałonii mahli b prydumać dla mianie niešta jašče, tak što ja b nie vyjšła tak chutka.
Tamu vyrašyła, što treba źjazdžać z krainy. Mnie heta prapanoŭvali jašče ŭ 2020 hodzie, kali mianie zatrymlivali i potym adpuskali pad padpisku. Ale tady ličyła, što da apošniaha budu ŭ svajoj krainie i zrablu ŭsio, što mahčyma. Ciapier ža, kali b mianie pieraviali ŭ kałoniju, ja b užo ničoha nie zrabiła karysnaha, tamu racyjanalna było źjechać.
«NN»: Kudy źjechali?
MB: Va Ukrainu. Spačatku nie dumała, što nadoŭha tut zastanusia, ale potym pabačyła, što tut taksama jość našy, biełarusy, što heta dobraja kraina. Mnie padabajecca hety narod. Dahetul zastajusia tut.
«NN»: Kali pryjechali va Ukrainu i čym zajmalisia da vajny?
MB: Na pačatku kastryčnika 2021 hoda. Spačatku sprabavała zrazumieć, što tut i jak, žyła ŭ domie dla biełarusaŭ. Pakul nie pačałasia vajna, dapamahała biełarusam, udzielničała ŭ akcyjach — usiaho patrochu. Płanavała roznyja prajekty pa dapamozie biełarusam, jakija pakul što na paŭzie, ale ŭ budučyni, dumaju, my ich realizujem.
«NN»: To-bok vałanciorstva i aktyvizm?
MB: Tak, ja i dahetul u vałanciorstvie, ale ciapier užo ŭ vajennych umovach.
«NN»: Dzie byli, kali pačałasia vajna?
MB: U Kijevie, kudy i pryjechała ŭ svoj čas ź Biełarusi. Była tut pieršyja dva dni vajny, a potym, napeŭna, trochi razhubiłasia, bo nie była hatovaja da hetaj sumnaj padziei. Pajechała spačatku ŭ Lvoŭ, a potym chacieła źjechać u Polšču, kab dapamahać tam biežancam, ale ž nie ŭdałosia.
Paru tydniaŭ prabyła ŭ Lvovie, tam razam ź siabrami my adkryli prytułak dla ludziej, jakija trapili pad abstreły ci bambardziroŭki i zastalisia biez žylla i rečaŭ. Potym viarnułasia ŭ Kijeŭ, apošnim časam tut bolš-mienš spakojna.
Šmat chto ź biełarusaŭ, jakija zastalisia ŭ Kijevie, ciapier dapamahajuć Ukrainie. Ja, naprykład, naviedvała harady, što byli pad akupacyjaj, i dapamahała ich adnaŭlać. Była ŭ Bučy, Irpieni, Baradziancy, Hastomieli, Vorzieli i ŭ Makaravie.
U dalejšym budu hladzieć pa tych haradach, jakija ciapier pad akupacyjaj: kali budzie treba, pajedu i tudy.
«NN»: Čym dakładna tam zajmalisia?
MB: Prybirali horad, dapamahali adnaŭlać infrastrukturu. Pracavali vyklučna ŭ samich haradach i vielmi aściarožna, bo tam šmat raściažak i zaminiravanych terytoryj. Sapiory, kaniečnie, pracavali, ale ž jany nie mohuć achapić adrazu ŭsiu terytoryju.
«NN»: A navošta vam hetaja praca? Nikoli nie prychodziła dumka, što heta, maŭlaŭ, nie maja vajna i što ja pryniasu bolš karyści, kali budu pracavać na budučyniu Biełarusi?
MB: Dakładna nie. Ja ŭpeŭnienaja, što pavinna być tut, bo z majoj krainy i majoj terytoryi laciać rakiety. I čamu ja pavinna niekudy biehčy? Ciapier my dapamahajem Ukrainie, ale vielmi spadziavajusia, što potym my zdolejem dapamahčy i Biełarusi.
Kožny dzień dumaju pra svaju krainu, dapamahčy joj stać volnaj — heta daŭno maja hałoŭnaja meta, i heta meta šmat kaho ź biełarusaŭ, chto zastajecca tut, va Ukrainie.
Spadziavajusia, što my ŭsio-taki zrobim apošni ryvok i naša kraina stanie volnaj, chacia naŭrad ci heta zdarycca vielmi chutka. Na žal, svoj uniosak u hetuju spravu ja pačała prynosić tolki z 2020 hoda, z 9 žniŭnia. Tady ja zrazumieła, što ŭsio heta treba było rabić i raniej.
«NN»: U jakim z vyzvalenych haradoŭ akazalisia spačatku?
MB: U Irpieni. Pajechali tudy rasčyščać horad i vykanali svaju zadaču niedzie za tydzień. U Irpieni damy jašče bolš-mienš u narmalnym stanie, a voś u Bučy kožny treci dom ci zhareŭ, ci razrabavany. Było šmat maradziorstva i vypadkaŭ, kali źniešnie ŭsie damy cełyja, ale ŭnutry pustyja. Na vulicach stajała spalenaja technika, ale trupy, kali my pryjechali, užo prybrali. U Bučy ja bačyła, jak tudy-nazad jeździli mašyny z hruzam-200.
Ja emacyjna ŭstojlivy čałaviek, ale navat mianie toje, što ja bačyła, vybivaje z kalainy, hublajecca resurs. Potym sprabuješ nastroicca i patłumačyć sabie, što ŭsio roŭna treba dziejničać. Jedzieš i dapamahaješ, i heta spryjaje tamu, što ty zastaješsia na płyvu.
Jašče sprabuju zajmacca situacyjaj z našymi biełaruskimi pašpartami, jakija byli dla ŭkraincaŭ nibyta čyrvonyja anučy. Ty jedzieš vałancioryć, na błok-poście tabie kažuć: «Pradjavicie dakumienty!» Pakazvaješ svoj pašpart, a tabie zajaŭlajuć, što nikudy nie puściać. Tady pačynaju im raskazvać: razumiejecie, ja tut z kastryčnika, dapamahaju vašaj krainie, my ŭžo šmat čaho zrabili, my vas vielmi pavažajem i žadajem dla vas pieramohi.
Ź ciaham času da našych pašpartoŭ stali stavicca lahčej, ale ŭsio roŭna vielmi niepryjemna, kali ciabie niekudy nie puskajuć praz toje, što ty biełarus. Tamu my zrabili aficyjny zapyt, kab [ukrainskaja] dziaržava pasprabavała niejak vyrašyć pytańnie z vałanciorstvam biełarusaŭ.
«NN»: Čym vy zajmajeciesia ciapier?
MB: Žyvu ŭ Kijevie, praciahvaju vałancioryć. Časam vyrašaju arhanizacyjnyja pytańni, nabyvaju ludziam pradukty.
«NN»: Samy jarki momant z usich vašych pajezdak pa vyzvalenych haradach — heta…
MB: Usie pajezdki pa-svojmu zapaminajucca. Časam ty niešta robiš na terytoryi, a paźniej daviedvaješsia, što jana zaminiravanaja. Kali była ŭ Irpieni, da mianie padychodzili žančyny, babuli z sumnymi vačami, raskazvali pra siabie. Niechta ź ich zastaŭsia biez doma, u niekaha dom ceły, ale ich abrabavali maradziory, i ciapier jany nie viedajuć, što rabić.
Pamiataju administracyju Bučy, dzie rehistravalisia ŭsie ludzi. Prychodziš, a tam dziaŭčyna siadzić za kampjutaram i zapisvaje ŭsich pamierłych. Hladžu na hety śpis — a jon prosta vielizarny, niedzie šeść listoŭ A4. I heta tolki Buča, a jana nievialikaja.
Hladziš na damy, a jany rasstralanyja. Kali my pryjechali, usio było bolš-mienš rasčyščanaje, a ja ŭjaŭlaju, jakim byŭ hety horad adrazu paśla vyzvaleńnia: zajazdžaješ — i paŭsiul pamierłyja.
Mianie asabliva kranajuć historyi pra toje, jak pamirajuć dzieci, žančyny, i što ź imi robić «ruski śviet». Vajna — heta strašna, i vielmi nie chaciełasia, kab niechta jaje bačyŭ.
«NN»: Rasčystka vyzvalenaha horada ad śmiećcia — napeŭna ž, fizična ciažkaja praca?
MB: Hledziačy što ty robiš. Kali ty rasčyščaješ vulicy, heta jašče paŭbiady. My jeździli ŭ rajon, dzie prachodzili tanki i stralali «Hrady». Tam drevy zrezała, nibyta kulaj, jany ŭsie ŭpali, i ich treba raźbirać, piłavać. Dy i ŭ horadzie byvaje šmat usiaho — časam treba i cehłu panasić.
Nie skazać, kab było vielmi ciažka, ale ŭsio roŭna heta fizičnaja praca. Ale dla mianie heta drobiaź u paraŭnańni z tym, što adbyvajecca ŭ krainie.
«NN»: Jość jašče niekalki pytańniaŭ, jakija nie mahu nie zadać vam jak adnoj ź pieršych biełaruskich palitźniavolenych paśla vybaraŭ 2020-ha. Kolki času vy praviali ŭ źniavoleńni?
MB: Kala dvuch miesiacaŭ.
«NN»: Hety vopyt usio jašče z vami?
MB: Kaniečnie, dumaju, jon zaŭsiody budzie sa mnoj. Ciapier, kali ja raskazvaju pra tyja padziei ci zhadvaju ich, mnie ŭžo lahčej, časam niešta mahu i ŭspomnić z uśmieškaj.
Ale i dahetul dla mianie heta ciažka. Ja ŭdzielničaju ŭ prajekcie «Listy ŭ kletačku», usim sercam i ŭsioj dušoj ja tam, z usimi palitviaźniami. Saču za navinami, i mnie vielmi sumna, što represii nie spyniajucca.
Našych palitviaźniaŭ nie adpuskajuć, i ty nie viedaješ, što z hetym rabić. Ale zaŭsiody, kali ja nie viedaju, što rabić, ja dla pačatku sadžusia i pišu list [palitviaźniu], vielmi šmat ich napisała. U tym liku i Maksimu Paŭluščyku, ź jakim razam mianie asudzili, tak razumieju, što jon pavinien užo chutka vyjści.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ
Kamientary