Spaŭzańnie respubliki ŭ adnaasobnuju dyktaturu supravadžałasia masavymi represijami jašče ŭ staražytnyja časy. Najbolš zaŭvažnym palityčnym pieraśledam u historyi Ryma stali represii, jakija pačalisia z admysłova składzienych konsułam Sułam publičnych śpisaŭ. Uniasieńnie ŭ śpis aznačała nieminučuju śmierć.
Łucyj Karnielij Suła pachodziŭ z zaniapałaj haliny patrycyjanskaha rodu Karnielijaŭ. U adroźnieńnie ad inšych maładych rymlan, jakija imknulisia prajści «šlacham honaru» (Cursus honorum) i atrymać jakuju-niebudź mahistraturu (pasadu), pieršuju častku svajho žyćcia pravioŭ u raspuście i pjanstvie. Tolki paśla 30-hadovaha ŭzrostu, kažuć, praz rodnasnyja suviazi jahonaj žonki, jon raspačaŭ svaju palityčnuju karjeru, jakaja ŭrešcie paskoryć padzieńnie Respubliki.
Były hulaka niečakana prajaviŭ siabie jak talenavity pałkavodziec, pieramožca numidzijcaŭ, hiermancaŭ-kimvraŭ i sajuznych plamionaŭ. Urešcie svajoj vajskovaj słavaj jon damohsia pasady konsuła i musiŭ uznačalić kampaniju suprać pantyjskaha cara. Pasada konsuła była najvyšejšaj prystupkaj u karjery luboha rymlanina, dajučy jamu jak hramadzianskuju, tak i vajskovuju ŭładu. Konsułaŭ vybirałasia adrazu dvoje, ale ŭsiaho na adzin hod, kab zachoŭvać ratacyju kadraŭ u Respublicy i nie dapuskać uzurpacyi ŭłady. U čas vojnaŭ paŭnamoctvy konsuła, jaki znachodziŭsia ŭ pachodzie, mahli praciahvacca, tady jaho nazyvali prakonsułam.
Na pasadzie konsuła Suła praz palityčnyja intryhi inšaha znakamitaha pałkavodca i jahonaha byłoha kamandzira Haja Maryja, jaki sprabavaŭ niezakonna prysvoić sabie prava kamandavać vojskam u novaj vajnie, byŭ vymušany śpiešna paviarnuć sabranaje vojska suprać Ryma i zachapić jaho, što było niejmaviernym učynkam dla rymskaha hramadzianina.
Suła raspačaŭ peŭnyja reformy i zavočna pryhavaryŭ da śmierci Haja Maryja. Maryj zdoleŭ źbiehčy, a suprać Suły pačałosia sudovaje raźbiralnictva. Konsuł, praŭda, pakinuŭ Rym i nakiravaŭsia z vojskam na vajnu z pantyjskim carom.
U hety čas «maryjancy» zachapili ŭładu ŭ Italii, viarnuli svajho lidara ŭ Rym dy raspačali kampaniju teroru suprać svaich apanientaŭ, u tym liku i suprać prychilnikaŭ Suły. Adzin z zakonnych konsułaŭ byŭ zabity na forumie, a jaho hałava vystaŭlena na ŭsieahulny ahlad.
Prychilniki Maryja navat ryzyknuli pasłać inšaha konsuła da Suły, kab toj pieradaŭ kamandavańnie nad svaimi vojskami, ale jaho atrady ŭzbuntavalisia i vymusili jaho skončyć žyćcio samahubstvam.
U Hrecyi sałdaty abviaścili niepieramožnaha Sułu svaim impierataram i ŭskłali na jaho hałavu vianok z travaŭ — najvyšejšy znak adroźnieńnia. Atrymaŭšy čarhovuju pieramohu ŭ składanaj vajnie suprać Mitrydata, Suła dadaŭ da svajho imia ahnomien Fieliks (to-bok «Ščaślivy») i atrymaŭ prava na tryumf. U čas vajny niečakana pamiraje ŭ Rymie jaho hałoŭny vorah — Haj Maryj.
Ulubioniec Fartuny vysadžvajecca na poŭdni Italii, dzie da jaho pačynajuć pierabiahać sienatary i znatnyja rymlanie. Suła pieramožna prachodzić praz uvieś paŭvostraŭ i dachodzić da Viečnaha horada, dzie kančatkova raźbivaje «maryjancaŭ» kala Kalinskaj bramy.
U druhi raz zachoplenym im Rymie Suła zapatrabavaŭ pravieści vybary dyktatara, jaki nie vybiraŭsia ŭ Respublicy na praciahu apošnich 120 hadoŭ. Pry hetym dyktatarskuju ŭładu nie pavinien byŭ abmiažoŭvać tradycyjny termin 6 miesiacaŭ, ale dyktatura musiła praciahvacca «da taho času, pakul Rym, Italija, usia rymskaja dziaržava, uzrušanaja mižusobnymi zvadami i vojnami, nie ŭmacujecca» (jaki znajomy tezis, praŭda?).
Nieŭzabavie paśla prychodu da ŭłady Suła abviaściŭ pierad narodnym schodam pra pačatak pieraśledu svaich palityčnych praciŭnikaŭ. Na Forumie byli vyviešany tablički ź imionami tych, kaho treba było likvidavać, — pieršapačatkova imi byli asabistyja vorahi Suły, ale zatym śpis staŭ papaŭniacca bahatymi rymlanami, dalokimi ad palityki.
Pa horadzie pačali ryskać zabojcy ŭ pošukach znatnych asob z «čornaha śpisa» — znojdzienych u toj ža momant zabivali, a hałovy nieśli da Suły, jaki davaŭ kviestaru zahad vypłacić uznaharodu, a hałovy vystavić nad Siervilijevym vozieram. Trupy mienš znatnych asob prosta skidali ŭ Tybr.
Raby za zabojstva svaich byłych haspadaroŭ atrymlivali svabodu, danosčyki — padarunki.
Płutarch piša, što kali niejki Kvint Aŭrelij na Forumie ŭbačyŭ svajo imia ŭ śpisie, to kryknuŭ: «Hora mnie! Moj albanski majontak honicca za mnoj!» Prykryŭšy tvar, jon pasprabavaŭ uciačy, ale byŭ dahnany i zarezany. Jaho albanski majontak byŭ vystaŭleny na prodaž i dastaŭsia blizkamu paplečniku Suły.
Uniasieńnie ŭ śpis aznačała nieminučuju śmierć. Toje ž čakała i tych, chto sprabavaŭ vyratavacca z horada, bo pa ŭsioj Italii dziejničali śpiecyjalnyja vajennyja atrady. Haj Julij Cezar, jaki chavaŭsia ŭ ziamli sabinian, byŭ vymušany štonoč źmianiać miesca prytułku i adkuplacca ad špiehaŭ, pakul nie damohsia pamiłavańnia.
Praskrypcyi (što značyć «śpis») praduhledžvali kanfiskacyju majomaści praskrybavanych. Jany tyčylisia šyrokaha koła i musili padarvać asnovu statusu vorahaŭ Suły i dać mahčymaść abahacicca jahonym prychilnikam.
Charakternaj rysaj praskrypcyj staŭ pieraśled synoŭ i ŭnukaŭ praskrybavanych, bo ličyłasia, što ź mierkavańniaŭ honaru jany abaviazkova pasprabavali b adpomścić za svajho prodka. Takoha raniej u Rymie nie zdarałasia, dziejańni Suły vyhladali žudasna dla rymskich hramadzian.
Palityčny status u Rymie šmat u čym hruntavaŭsia na vieličyni bahaćcia, u vyniku kanfiskacyi majomaści baćkoŭ naščadki ŭžo nie mahli adpaviadać svajmu cenzu i, adpaviedna, pretendavać na niejkija pasady.
U vyniku represij było vyniščana ad 1640 da 2000 pradstaŭnikoŭ rymskaj znaci, u tym liku 40 sienataraŭ, choć sami praskrypcyjnyja śpisy ŭtrymlivali imiony tolki 520—580 čałaviek. Machavik represij nie zdolny spynicca sam, i jany pastajanna razrastajucca.
Praz try hady, praŭda, Suła niečakana skłaŭ ź siabie paŭnamoctvy dyktatara. Staŭšy pryvatnaj asobaj, jon ładziŭ pyšnyja bali dla naroda, čym parušaŭ zakony ab abmiežavańni raskošy, praviedzienyja raniej im samim. Kaniec «ulubionca Fartuny» byŭ niezajzdrosny: pavodle paviedamleńniaŭ historykaŭ, «usio cieła jaho padvierhłasia hnijeńniu i stała pakryvacca nieźličonaj kolkaściu vošaj».
Suła pieršym prymianiŭ represii ŭ jakaści pomsty boku, jaki prajhraŭ. Jaho dziejańni nie byli sankcyjanavany Sienatam, dla jaho byŭ charakterny valuntaryscki padychod da vyznačeńnia koła vinavatych i składańnia śpisaŭ apošnich. Pazbaŭleńnie hramadzianskich pravoŭ naščadkaŭ praskrybavanych dazvoliła kančatkova ačyścić palityčnuju scenu ad niepažadanych elemientaŭ i praduchilić pierahlad vynikaŭ represij u budučyni.
U hetym praskrypcyi Suły majuć kudy bolš ahulnaha z palityčnym teroram, raźviazanym režymam Łukašenki paśla 2020 hoda, čym z «Čornaj knihaj Biełarusi», pra jakuju niadaŭna zhadaŭ hienprakuror Švied. Tut i advolnaje vyznačeńnie vinavatych, i prymusovaje vyhnańnie, i kanfiskacyja majomaści, i pryciahnieńnie svajakoŭ apanientaŭ da adkaznaści, i biaskoncaje razrastańnie koła represavanych. Praz tysiačy hadoŭ dyktatarskija režymy vyjaŭlajuć dzivosnaje padabienstva ŭ svaich represiŭnych praktykach. Chiba što pakul nie zabivajuć, ale jurydyčnuju bazu dla hetaha ŭžo padrychtavali.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆKolki nasamreč ciahnucca pracoŭnyja pajezdki Łukašenki? Cikavyja ličby12
Kamientary