«Pry zatrymańni mocna bili, vyciskali jamu vočy». Chto taki Pavieł Mažejka, sud nad jakim pačynajecca siońnia
Praces nad Paŭłam Mažejkam maje pačacca 10 lipienia ŭ 14:15 u Hrodzienskim abłasnym sudzie. Pra toje, jak Pavieł paznajomiŭsia z žonkaj, čamu jaho pavažali sukamierniki i palityčnyja apanienty i jak jon tłumačyć dzieciam, čamu nie pryjazdžaje da ich, «Radyjo Svaboda» raskazali jahonyja rodnyja, kalehi, siabry.
Historyk, žurnalist, vydaviec, dvojčy palitviazień
Paŭłu Mažejku 45 hadoŭ. Naradziŭsia i žyvie ŭ Horadni. Skončyŭ histfak horadzienskaha ŭniversytetu. Pracavaŭ žurnalistam u horadzienskich niezaležnych hazetach «Pahonia», «Dzień», infarmacyjnym ahienctvie «BiełaPAN», na polskim telebačańni TVP. Stažyravaŭsia na «Radyjo Svaboda». Na pačatku 2000-ch ctaŭ adnym ź pieršych palitźniavolenych žurnalistaŭ.
Z 2007 hodu pracavaŭ na «Biełsacie», vioŭ prahramy «Dva na dva», «Hość Biełsatu», histaryčnaje šou Intermarium, byŭ vykanaŭčym dyrektaram kanału. Kali režym Łukašenki pryznaŭ «Biełsat» «ekstremisckim», Mažejka spyniŭ ź im supracoŭnictva.
Padčas vybarčaj kampanii 2006 hodu byŭ za pres-sakratara ŭ Alaksandra Milinkieviča. Zasnavaŭ knižnuju seryju «Horadzienskaja biblijateka». Ładziŭ histaryčnyja kanferencyi. Pravodziŭ «Horadzienskija dyktoŭki». Stvaryŭ u Horadni kulturnuju placoŭku «Centar haradzkoha žyćcia». Trapiŭ u top «Svabody» asobaŭ apošniaha dziesiacihodździa, jakija zrabili Biełaruś lepšaj.
Paźniej Paŭła adpuścili, spravu suprać jaho zakryli.
U 2022 hodzie jon jeździŭ u Polšču da žonki i dziaciej. Kali ŭ žniŭni 2022 hodu pryjechaŭ u Biełaruś, jaho zatrymali i žorstka źbili. Vinavaciać u «sadziejničańni ekstremisckaj dziejnaści».
10 cikavych faktaŭ pra Paŭła Mažejku.
1. Pryjšoŭ u žurnalistyku ŭ 18 hadoŭ
Pavieł vučyŭsia na histfaku, ale nastaŭničaŭ tolki padčas praktyki. Jašče studentam pryjšoŭ u Škołu maładoha žurnalista. U 18 hadoŭ jon užo drukavaŭsia ŭ hazecie «Pahonia». Alaksandar Milinkievič tady pracavaŭ namieśnikam staršyni Horadzienskaha harvykankamu, kantaktavaŭ ź miedyja. Redakcyja «Pahoni» mieściłasia ŭ budynku harvykankamu.
«Paša pisaŭ dobryja rečy. Jaho canili ŭžo tady. Boh daŭ jamu taki dar, što ź im było pryjemna, cikava, chaciełasia razmaŭlać. Jon abajalny. Jość ludzi, za jakimi iduć», — apisvaje svajho budučaha partnera palityk.
Mažejka supracoŭničaŭ taksama z ahienctvam «BiełaPAN», pisaŭ pa 8—10 zaciemak u dzień.
«Ja jahonaje imia zapomniła. Dumała, vielmi tałkova napisanaja infarmacyja», — uspaminaje žonka Paŭła, žurnalistka Iryna Čarniaŭka.
2. Z žonkaj paznajomiŭsia ŭ redakcyi
Kali ŭ 2001 hodzie zakryli «Pahoniu», Iryna Čarniaŭka razam z Andžejem Pisalnikam sprabavali stvaryć niezaležnuju hazetu «Reparcior». Adnak ułady jaje nie rehistravali. Kab zarabić, u redakcyi nabirali teksty za hrošy. Pavał nadyktoŭvaŭ tam svaju dyplomnuju pracu pra hramadzkija arhanizacyi 1990-ch hadoŭ u Horadni.
«Ja siadzieła śpinaj, słuchała i dumała: «Jaki razumny chłopiec!» Paviarnułasia: «Jašče i pryhožy!» Tady ja jaho zaŭvažyła», — uspaminaje Iryna.
Kamunikavać z Paŭłam akazałasia niaprosta.
«Jon dobrazyčlivy, uśmichajecca. Ale tvaje sproby daznacca pra jaho bolš tonuć u bahnie, raźbivajucca ab uśmiešku. Nasamreč Paša davoli zakryty čałaviek», — kamentuje Iryna.
Sustrakacca jany pačali ŭvosień 2001 hodu padčas ekskursii žurnalistaŭ u Kosava.
«Ja spaźniłasia na aŭtobus, i było tolki adno svabodnaje miesca — kala Pašy. Jon jaho admysłova trymaŭ. Jedučy tudy, jon mianie ŭziaŭ za ruku. Ja nia pamiataju, jak było padčas hetaj pajezdki, ale pamiataju hety momant», — uspaminaje Iryna.
Paśla ekskursii Pavieł pravodziŭ jaje dadomu.
«Było pahanaje nadvorje: maroz tolki schapiŭsia i drobny doždž. Ja biaz šapki. Paša daŭ mnie svaju kiepku. Ujaŭlaju, što vyhladała ja zusim nie fantan. Było davoli ciomna. Ty idzieš pa vulicy i ślizhajeśsia. Ale Paša trymaŭ mianie za ruku, i ja była prosta ŭsia ŭ jahonaj dałoni. I dahetul ja adčuvaju, što ja ŭ hetaj nadziejnaj, ciopłaj, mocnaj dałoni», — kaža žonka Paŭła.
3. Na «chimii» piłavaŭ doški
U 2002 hodzie Paŭła Mažejku i redaktara «Pahoni» Mikołu Markieviča asudzili na «chimiju» za «paklop na Łukašenku», jaki ŭhledzieli ŭ materyjałach hazety. Praces byŭ hučny. «Pahoniu» zakryli. Paŭła nakiravali ŭ Žłobin.
Maładyja bačylisia i padčas źniavoleńnia. Iryna prapanavała napisać pra pieršych palitźniavolenych biełaruskich žurnalistaŭ hazecie «Moskovskij komsomolec» v Biełarusi». Jany pahadzilisia, dali paśviedčańnie.
«Chłopcy ramantavali budynak, ź jakoha ŭ 1990-ja źniali hierb «Pahonia» i pakłali ŭ padvał. Vyrazanaja z dreva «Pahonia» na čyrvonym fonie. Jany jaje padaryli Pašu. Paša z «chimii» pryjechaŭ z «Pahoniaj». Davoli doŭha tyja chłopcy jašče telefanavali Pašu, pierapisvalisia. Bractva nia źnikła», — raskazvaje Iryna.
Jana niekalki razoŭ pryjaždžała da Paŭła na «chimiju» ŭ hości, paru razoŭ jaho adpuskali za dobryja pavodziny dadomu na vychadnyja. Praź siem miesiacaŭ jon vyjšaŭ na volu pa amnistyi.
4. Pracavaŭ pres-sakratarom Milinkieviča
U 27 hadoŭ Pavieł staŭ pres-sakratarom Alaksandra Milinkieviča. Časova pierajechaŭ u Miensk.
«Ja padumaŭ: ranavata, małady, moža, na jaho nia pryjduć daśviedčanyja žurnalisty. Ale jon tak chutka apanavaŭ hetuju pracu, byŭ cikavy, zdoleŭ adkazvać na pytańni žurnalistaŭ i bieź mianie», — kamentuje Milinkievič.
Jon adznačaje, što Pavieł umieŭ «razrulić» napružanyja momanty na sustrečach z vybarcami, zamiežnym žurnalistam było ź im lohka supracoŭničać.
«Jon byŭ abaznany i zaanhažavany. Jaho słuchali. Umieńnie Paŭła pavažać roznyja pohlady, jahonaja taktoŭnaść pracavała. Umieńnie abjadnoŭvać ludziej», — apisvaje paplečnika kandydat u prezydenty.
«Tam była zala nahnanych kazakoŭ, ideolahaŭ. Mnie padabałasia, jakaja syhranaja kamanda była ŭ Pašy z Alaksandram Uładzimiravičam. Milinkievič vytrymlivaŭ lubyja pytańni, nie adychodziŭ ad svajho spakojnaha, intelihientnaha, dobrazyčlivaha tonu, a Paša pieraryvaŭ pytańni, pieradavaŭ słova inšamu. Byŭ «złym palicejskim», — uspaminaje pajezdki vybarčaha štabu pa rehijonach Iryna.
5. Pačaŭ nasić harnitury dziela pracy na «Biełsacie»
Pavieł pracavaŭ na telekanale «Biełsat» ad momantu jahonaha stvareńnia. Z dyrektarkaj telekanału Ahnieškaj Ramašeŭskaj jany paznajomilisia dva hady raniej. U 2005 hodzie ŭłady Łukašenki raskałoli Sajuz palakaŭ Biełarusi, u siadzibu SPB pryjšoŭ AMAP. Pad budynkam mitynhavali haradžanie. Ramašeŭskaja pryjechała tudy jak žurnalistka.
«Ubačyła chłopca ŭ biełaj kašuli, padstaviła jamu mikrafon. Jon staŭ havaryć pa-polsku: «Vy, palaki, ciapier nami cikaviciesia, ale potym Łukašenka vam niešta daść, i vy pakiniecie nas adnych». Ja ździviłasia», — uspaminaje znajomstva z Mažejkam Ramašeŭskaja.
Potym jany pačali supracoŭničać i siabravać. Dziela roli televiadoŭcy Pavieł pačaŭ nasić harnitury.
«Dzima Hurnievič (suviadoŭca ŭ prahramie. — RS) byŭ u halštuku. Paŭłu my prydumali taki styl: u raschrystanaj kašuli, biaz halštuka. Paša tady chudnieŭ, prydumaŭ, što budzie jeści kožnyja 5 hadzin», — uspaminaje dyrektarka telekanała.
Jana adznačaje, što być šefam Paŭła było niaprosta. Jon zaŭždy abiraŭ toje, što ŭžo vyrašyŭ, pierakanać na inšaje jaho było niemahčyma. Kali sutykaŭsia z kanfliktam intaresaŭ na pracy, to prosta adstupaŭ.
«Ja navat złavałasia na jaho, kazała: «Pavieł, zmahajsia!» — «Nie, ja vychodžu». Jon byŭ katom, jaki chodzić svaimi ściežkami. Jon lajalny, ale nieviadoma, ci pojdzie jon toj samaj darohaj, što i ty. Jon lubiŭ mieć svoj kalektyŭ. Nie lubiŭ być paduładnym», — apisvaje supracoŭnika dyrektarka telekanału.
Pavieł šmat vaziŭ Ahniešku pa Biełarusi, pakazvaŭ joj miescy i ludziej.
«U Pašy byŭ namier pakazać mnie Biełaruś. Paša — vialiki patryjot, choć jon małasentymentalny čałaviek. Jon nia byŭ, prabačcie, tupym nacyjanalistam, razumieŭ daskanała historyju hetaj ziamli. Vielmi lohka naviazvaŭ kantakt ź ludźmi pa darozie: pradavačka ŭ kramie, manachinia pry kaściole, parćje ŭ muzei. Vielmi redka Paša ŭvachodziŭ u kanflikt», — uspaminaje Ahnieška Ramašeŭskaja.
6. Doma — niekalki tysiač knih
U 2006 hodzie Mažejka byŭ adnym z zasnavalnikaŭ niezaležnaj knižnaj seryi «Horadzienskaja biblijateka». U seryi vyjšli dziasiatki knih: histaryčnyja manahrafii, bijahrafii i memuary, epistalarnaja spadčyna, histaryčnaja i sučasnaja proza, daviedniki pa Horadni.
Doma ŭ siamji ciapier niekalki tysiač knih, jak raskazvaje žonka. Pavieł staraŭsia nabyvać usie navinki biełaruskaj litaratury. Jon lubiŭ čytać i abmiarkoŭvać knihi ź dziećmi.
«Jon čytaŭ Nusi dziciačyja knižki, potym usio bolš darosłyja. My vielmi lubili, asabliva na vioscy, vybrać knižku i čytać jaje ŭhołas niekalki viečaroŭ. Prykładam, «Troje ŭ łodcy i pios ź imi». Rahatali ŭsie. Heta zaŭsiody byli pryncypova biełaruskamoŭnyja knižki», — raskazvaje Iryna.
7. Dbaje pra tradycyi
Pavieł daśledavaŭ svoj rod, dajšoŭ da XVII stahodździa. Jahonyja prodki byli sialanami, uvieś čas žyli na adnym miescy, kala Horadni. Haradzieniec adnaviŭ tam stahadovuju babulinu chatu.
«Dla jaho pryncypova było zachavać toje, što było, a nia znosić i budavać nanoŭ. Jon zrabiŭ hetuju chatu ad pačatku da kanca», — raskazvaje Iryna.
Adzin ź biełaruskich historykaŭ ananimna raskazaŭ «Svabodzie», što na pačatku 2000-ch hadoŭ Pavieł braŭ udzieł u ekspedycyi ŭ Pinskim rajonie. Zapisvali ŭspaminy pra premjer-ministra ŭradu BNR Ramana Skirmunta. Paradkavali pachavańni Skirmuntaŭ.
Pavieł sačyŭ za zachavańniem tradycyj na śviaty.
«Jon dbaŭ, kab było 12 stravaŭ na Kalady, navat na «chimii». Mama zvaryć kućciu, Paša pryviazie jaje. Dbaŭ, kab byli apłatki, kab začytali malitvu», — raskazvaje žonka.
Blizkija adznačajuć, što Pavieł lubiŭ źjeści smačnuju ježu, vypić dobraha vina, taksama lubiŭ hatavać.
«Kali Paša pačynaŭ apaviadać, jak i dzie jon pajeŭ u padarožžy, ja musiła słuchać uvažliva, bo heta važna. Što jany tam rabili, było nia tak važna», — raskazvaje Iryna.
«U hetym była jašče adna pryjemnaść padarožničać z Paŭłam. My prydumlali, što lepiej źjeści, jakoje vino kupić. Jon moža biaz hetaha abyścisia, ale jon trochu sybaryt», — miarkuje Ahnieška Ramašeŭskaja.
Pavieł zajmaŭsia vychavańniem dziaciej, Nincy — 11 hadoŭ, Jurku — 4,5 hoda. Zavoziŭ ich na zaniatki, na treniroŭki, u škołki.
«Paša — vielmi dobry baćka. Jany, byvała, dureli ź dziećmi. Ja zabaraniała im doma hulać u miač. Paša kazaŭ: «Mama skazała nia hulać u miač. My nia budziem hulać u miač». A potym baču, jak jon z chitraj uśmieškaj padkidaje hety miač małoj. Małaja rahoča. Jak tolki ja na ich pahladzieła, robiać surjoznyja vočy, nibyta ničoha nie adbyvałasia. Jany skałacili bandu Mažejkaŭ», — raskazvaje Iryna.
8. Pry apošnim zatrymańni Paŭła žorstka źbili
Paŭła Mažejku zatrymali 30 žniŭnia 2022 hodu, kali jon pryjechaŭ u Biełaruś. U toj dzień jon vyjšaŭ z domu, kab jechać na viosku pakasić travu.
Jak raskazaŭ svajakam były sukamernik Mažejki, Paŭła pry zatrymańni mocna bili, vyciskali jamu vočy. Siniaki z vačej doŭha nie sychodzili. Ślady ad mocna zacisnutych kajdankoŭ na rukach zastavalisia navat praz paŭhoda.
«Jaki sens hetaha źbićcia? Jon dakładna nie supraciŭlaŭsia. Pavieł umieje kamunikavać z orhanami. Heta čałaviek, jaki ŭmieje damovicca z usimi», — kaža žonka.
U turmie Pavieł vučyć italjanskuju movu pa turemnym padručniku. Zajmajecca sportam. U kamery ładzili čempijanat pa damino, Pavieł vyjšaŭ pieramožcam. Jamu stali pieradavać presu. Jon choča vypisać časopis pa mastactvie. Nie prapuskaje prahułki ŭ dvoryku, užo zahareŭ.
9. Piša dzieciam listy z turmy
Pavieł pierapisvajecca ź dziećmi z turmy. Prydumlaje dla starejšaj dački testy. Synu maluje malunki pa kletačkach, kab toj damaloŭvaŭ. Stvaryŭ kryžavanku pra žyćcio svajoj siamji. Dzieci malujuć jamu malunki. Mały Jurka amal pałovu svajho žyćcia nia bačyŭ baćki, bo toj ci nia hod byŭ nievyjazny ź Biełarusi, ciapier 9 miesiacaŭ u turmie.
«U Jurki byŭ peryjad, što jon z usimi štodnia razmaŭlaŭ pra tatu: ź nianiaj, u sadočku, ź siabrami. Jon nijak nia moh zrazumieć, čamu tata nie pryjaždžaje. «Tady ja sam da jaho pajedu, ja siadu ŭ ciahnik i pajedu. Palaču na samalocie da taty». Ci idziom z sadočku: «A tata ŭžo doma?» Jahonaja siabrovačka kaža: «Moj tata nas zabiare na mašynie». A Jurec kaža: «A kali mianie tata zabiare na mašynie?» — pierakazvaje słovy małoha maci.
Jana kaža, što synu ciažka patłumačyć, čamu tata nia moža pryjechać. Pavieł napisaŭ synu z turmy svaju versiju.
«Tata skazaŭ, što jon pajechaŭ u Biełaruś, bo tam u lesie jość biełaruskija dynazaŭry, a Jurka vielmi lubić dynazaŭraŭ. Tata łović biełaruskaha dynazaŭra, i jak tolki złović, to adrazu pryjedzie. Jurka staŭ prasić, kab tata pryvioz dynazaŭra da jaho. U Jurkavym śviecie ŭsie dynazaŭry dobryja», — raskazvaje maci.
10. Pracuje dziela Horadni i Biełarusi
Sens žyćcia Paŭła Mažejki — pracavać dziela Horadni, jak kažuć jahonyja siabry i paplečniki.
«Paša znajšoŭ siabie ŭ tym, što žyvie i pracuje ŭ svaim rodnym horadzie. Jon u siabie doma. Pracuje dziela svajho horadu, dziela svajho doma, dziela ludziej, jakich viedaje i lubić», — kaža Iryna.
Žonka tłumačyć, što pryncypovym vybaram Paŭła było žyć u Biełarusi.
«Jon nia źjechaŭ i nia źjedzie. Jon nia źjechaŭ 20 hod tamu, choć jamu prapanoŭvali», — kaža Iryna.
Padčas kryminalnaj «spravy ab karcinie» ŭ 2021 hodzie žonka prasiła Paŭła pryjechać i dapamahčy joj ź dziećmi, ale ŭ jaho była padpiska ab niavyjeździe.
«Jon łahodna tłumačyŭ, što źjedzie tolki tady, kali ŭ jaho na heta buduć jurydyčnyja pravy. Uciakać z krainy nia budzie. Ja viedaju, što i ciapier, kali b zdaryŭsia cud i Pašu b vyzvalili pad padpisku ab niavyjeździe, jon nia źjedzie, bo nichto jaho sa svajoj ziamli nia vyhanić, bo jon ni ŭ čym nie vinavaty, bo dla jaho nievynosnaja była b sytuacyja, kali Biełaruś dla jaho za nieprachodnaj miažoj», — kaža žonka.
Kamientary